'Politiek staat naast de werkelijkheid'

KUB-hoogleraar Paul Frissen laat weinig heel van politieke bedrijf

Eindhovens Dagblad 8 juli 1999

 Door Jan Reijnder

Dat de kiezer de stembus de rug toekeert, stoort KUB-hoogleraar Paul Frissen allerminst. In zijn jongste boek 'De lege staat' beweert de bestuurskundige dat de politiek helemaal niet zo belangrijk is. Leve onoverzichtelijkheid en stroperigheid.

Politici maken zich zorgen over het gebrek aan belangstelling voor de politiek bij de burgers. Professor Paul Frissen moet erom lachen. Misschien heeft de politiek wel te weinig belangstelling voor de burgers, oppert hij uitdagend.

De 43-jarige hoogleraar bestuurskunde aan de Katholieke Universiteit Brabant in Tilburg heeft een handje van uitdagen. In zijn nieuwste boek 'De lege staat' laat hij weinig heel van het politieke bedrijf. De politiek komt steeds verder naast de maatschappelijke werkelijkheid te staan, is zijn conclusie. Dat de politiek dat zelf miskent, vindt hij 'dramatisch en lachwekkend'.

'Den Haag Vandaag is mijn favoriete hallucinatie. Daar staan politici met droge ogen te beweren dat zij gaan over de dingen die wij overdag hebben gezien. Nou, ik heb daar overdag niks van gemerkt. Het is alleen nog de parlementaire pers die deze mythe mede in stand houdt. Voor de burgerij is de politiek al lang een tamelijk marginaal en triviaal verschijnsel geworden.'

De plek van de macht raakt leeg, de macht fragmenteert en verplaatst zich naar vele oorden, signaleert Frissen. En hij is daar allerminst rouwig om. 'We weten dat hiërarchie niet werkt. De begeerte om de baas te zijn is ronduit bizar in onze geëmancipeerde samenleving. Je moet er toch niet aan denken dat we krachtdadig bestuurd zouden worden. Laat ons nou lekker voortmodderen, op onze stroperige, licht anarchistische manier. Dat is toch veel leuker. Alleen jammer dat onze politici nog zover niet zijn. Die roepen voortdurend om het herstel van het politieke primaat en beteugeling van de bureaucratie.'
Heilloze achterhoedegevechten, meent Frissen. 'Het zal niet lukken. Alle oriëntaties in de samenleving worden horizontaler. Aan de top op het centrale niveau wordt het leger en leger. Deze ontwikkeling wordt nog versterkt door het verdwijnen van de grote politieke ideologieën.'

De werkelijkheid is veel anarchistischer dan de politiek wil onderkennen en dat maakt haar positie in Frissens ogen 'weerloos en tragisch'. 'Gezag kan niet meer worden verworven met grote verhalen en pretenties. Het primaat ligt in de samenleving, als de politiek het al ooit gehad heeft. Alle oproepen de stroperigheid te bestrijden en integrale afwegingen te maken zijn hopeloos. Het ware verstandiger het anarchisme te erkennen en bescheiden te worden. Publieke besluitvorming is niet meer centraal aan te sturen.'

Waarden

In de visie van de KUB-bestuurskundige moet de politiek ook niet zo benauwd doen over normen en waarden. 'Laten we nou onder ogen zien dat er geen overkoepelende waarden en normen meer zijn die de politiek gezaghebbend zou kunnen toedelen. En ook hier: de politiek moet het niet willen. Moraal is een particuliere aangelegenheid. De oudere generatie ergert zich aan foute kleding - bomberjacks en buiktruitjes -, foute muziek - hardcore - en fout gedrag - hangen. Zou het niet zo zijn dat bomberjacks populair zijn juist omdat ze zoveel politiek-correcte weerstand oproepen? En dat hangen, ach, dat gebeurde vroeger ook. Het lijkt me juist prima dat de jeugd weer muziek heeft die de ouders als klere-herrie ervaren. Laten we vooral niet vergeten dat in het afwijkende en het abnormale zich de interessante kiemen van maatschappelijke vernieuwing bevinden.'

'En ach, uiteindelijk zullen ook die hangjongeren van nu op een huiskamerbank in een doorzonwoning belanden. Nee, uit niets blijkt dat Nederland naar de morele verdoemenis gaat. Het gezin is nog een redelijk dominante samenlevingsvorm, zelfs homoseksuelen blijken te willen trouwen.'
De tegenwerping dat er toch ergens beslissingen moeten worden genomen en dat er toch iemand verantwoordelijk moet zijn, slaat Frissen niet uit het veld. 'Het publieke domein is meer een proces dan een resultaat. En als er al uitkomsten zijn, komen die vaak relatief toevallig tot stand. Het is hoogmoed te denken dat de wereld bestaat op grond van deze beslissingen. In het publieke debat zijn politieke partijen onbetekenende actoren.'

Burgers pikken die leidende rol van de overheid niet meer, waarschuwt de professor, die overigens goeddeels van overheidsopdrachten leeft. 'Door een centrale plaats in het bestuurlijke proces op te blijven eisen helpt de overheid draagvlak vaak zelf om zeep. En dan vinden politieke partijen het gek dat de kiezers gaan zweven.'
Anarchie en stroperigheid zijn kernbegrippen in Frissens boek. Fijntjes verwijst hij naar het Internet. 'Toch opmerkelijk dat het Internet in zijn technische architectuur op het anarchistische adagium van centrumloosheid is gebaseerd. Frequente Internetgebruikers beschouwen Bill Gates als invloedrijker dan Bill Clinton, ik bedoel maar.'

Spannend

De staat kan niet veel meer doen dan het scheppen van condities en bestaansvoorwaarden, inhoudelijk is ze tamelijk leeg. 'Onoverzichtelijkheid en stroperigheid passen overigens wel bij de Nederlandse cultuur', zegt Frissen. 'Dat is immers een cultuur van schikken en plooien, van consultatie, compromis en consensus, van poldermodel en gedoogbeleid. Stroperigheid is in deze optiek aangenaam. Het duidt op respect voor veelvormigheid en het willen vermijden van totalitaire aanspraken. Het duidt ook op het serieus nemen van een mondig geworden samenleving. Stroperigheid zal dan ook alleen maar toenemen, als de relatief paternalistische cultuur van de verzuiling voorbij is. De interactie van de elites wordt de interactie van in potentie alle burgers. Een samenleving die zo'n lappendeken wordt, zal geen transparant en eenvormig bestuur kennen. De ultieme vraag is natuurlijk of het publieke domein het kan stellen zonder samenhang. Ja, spannend.'