Justitie maakt proeftuin van samenleving

Door onze juridische medewerker Gijs Schreuders

Wegener Dagbladen, 23 december 1999, Rubriek: Nieuwsanalyse

Wat staat ons nog te wachten aan onwettige acties van politie en justitie in de aanloop naar het Europees voetbalkampioenschap Euro2000? De Nederlandse samenleving begint te lijken op een proeftuin waar de politie naar hartelust experimenteert met haar bevoegdheden. Daarbij worden de grenzen van de rechtstaat verkend en opgerekt.

Volgens het Openbaar Ministerie is bijvoorbeeld iedereen die in de Rotterdamse Millinxbuurt woont automatisch verdacht. Officier van justitie mr. P. Oskamp bestempelt elke buurtbewoner tot potentieel wapenbezitter. Daarmee rechtvaardigt hij de actie van de politie die de Rotterdamse buurt op 26 november hermetisch afgrendelde. Elke voorbijganger werd gefouilleerd op bezit van wapens, maar de Wet Wapens en Munitie biedt geen legitimatie voor collectief fouilleren. Onderzoek op het lichaam' is een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer die bij wet moet zijn geregeld.

Kijken hoever we kunnen gaan, zeggen justitie en politie openlijk. De grenzen liggen echt vast in de wet. Iemand is pas verdacht als er een redelijk vermoeden bestaat van schuld aan een strafbaar feit. En fouilleren mag de politie alleen maar als er tegen de verdachte ernstige bezwaren bestaan.

In Eindhoven heeft men het daarom afgelopen weekeinde iets anders aangepakt. De binnenstad werd uitgeroepen tot een feestterrein waar speciale huisregels gelden die in geen enkele wet te vinden zijn. Met dergelijk grensverleggend handelen wil justitie testen of dwangmiddelen kunnen worden toegepast, ook aks er geen individuele verdenking bestaat. Bescherming tegen zulk overheidsoptreden is nu juist een van de principes van de rechtsstaat. 

Hoe individueel was trouwens de verdenking van illegale hennepteelt tegen bewoners van verschillende wijken in Deventer en Arnhem? In Deventer deed de politie huiszoekingen in 86 woningen. Het is maar de vraag of er voldoende concrete aanwijzing waren dat in de woonhuizen illegale hennep werd gekweekt. Hetzelfde geldt voor de Arnhemse wijk Het Broek, waar ruim tweehonderd politiemensen 's ochtends 52 woningen uitkamden. Niemand zal willen betwisten dat de politie de mogelijkheden moet hebben om illegaal wapenbezit en overtredingen van de Opiumwet aan te pakken. De onveiligheid in de uitgaanscentra en de problemen in de achterstandswijken geven reden genoeg actie. Maar dan wel binnen de bestaande bevoegdheden, zoals vastleggend in de Wetboek van de Strafvordering of de Wet Wapens en Munitie.

Het is geen geheim dat de jongste 'proefprojecten' in de Rotterdamse Millinx buurt en in Eindhoven, alleen maar zijn ondernomen met het oog op het Europees Kampioenschap voetbal. Minister Korthals van justitie voelt er niet voor de politie speciaal voor dit evenement extra bevoegdheden te geven. Daarom moest, met de zegen van de minister, worden bekeken hoe ver de bestaande bevoegdheden konden worden opgerekt.

Om de grootschalige ordeverstoringen door hooligans het hoofd te bieden zouden paardenmiddelen zoals preventieve arrestaties hun intrede moeten doen in het Nederlandse recht. Een riskante oefening. Handhaving van de openbare orde is nodig, maar tot welke prijs? Complete buurten en groepen burgers vogelvrij verklaren gaat te ver. Straks is iedereen die aan de stamtafel van een buurtcafé zit verdacht van deelname aaneen criminele organisatie en breidt het aantal wijken waar inde ogen van de politie louter verdachten wonen zich als een olievlek uit. De rechtszekerheid en het recht op persoonlijke vrijheid zijn te waardevol om mee te experimenteren.