Rellen in Den Bosch waren geen toevalligheid 

Door Henk Ferwerda

 Eindhovens Dagblad 23 december 2000

De overheid heeft haar greep op een grote groep jongeren verloren. Zij gingen de afgelopen week in Den Bosch de strijd aan met de politie, maar dat kan morgen in een andere stad gebeuren.

Rellen zijn er in Nederland altijd geweest. Uit de jaren zestig en zeventig kennen we de provo-rellen en ook de kroningsrellen drongen door tot de wereldpers. We hebben sinds jaar en dag de voetbalrellen. De laatste jaren zie je een ontwikkeling naar grootschalige onlusten in binnensteden en pleinen. Daarbij valt vooral op dat het niet altijd twee groepen uit de samenleving zijn die tegen elkaar vechten, maar steeds vaker knokt een menigte tegen de politie. Tegen het gezag. De onlusten in Den Bosch passen in het rijtje van buurtgebonden rellen zoals daar waren het Mecatorplein in Amsterdam, de Coolsingel in Rotterdam, de Oosterparkwijk in Groningen en - vaak vergeten - de Miro-rellen in Enschede.

Aandachtswijken

Als je die gebeurtenissen analyseert, zie je steeds dezelfde lijn terugkomen. De daders komen uit hetzelfde type wijk: vroeger zouden we achterbuurt zeggen, maar tegenwoordig spreken we van aandachtswijken. In die wijken heerst een groot wantrouwen jegens het gezag, worden de conflicten doorgaans door de mensen zelf opgelost en is geweld een vaak gebruikt middel. Als er van buitenaf wordt ingegrepen, en zeker als dat gebeurt op zo'n tragische manier als in Den Bosch, slaat de vonk in het kruitvat en komt de opgekropte haat naar buiten.

Het lijkt dan dat het alleen jongeren zijn, maar op de achtergrond worden ze aangemoedigd door de ouderen. Die corrigeren niet. Ze kijken vergenoegd toe. De beelden van de kampioensrellen op de Coolsingel spreken boekdelen. De jongeren met bivakmutsen en sjaals voor het gezicht in de frontlinie, de ouderen langs de kant.

Netwerken

Ik koppel dit geweld niet exclusief aan de hooligans. Er zijn tussen die jongeren allerlei verbanden en netwerken. School, internet, hangplekken in de wijk, het uitgaanscentrum en inderdaad ook het vak in het voetbalstadion. De kennis van de politie reikt niet zover. Ze weet niet welke gevaarlijke groepen er in de wijken zijn, welke jongeren daar deel vanuit maken en of en hoe die georganiseerd zijn. Ze heeft geen weet van het kruitvat.

In Den Bosch zag je dat het conflict begon op een relatief kleine schaal - namelijk als burenruzie - maar angstaanjagend snel uitgroeide tot grote onlusten. Door de snelle communicatie (gsm) ontstond binnen de kortste keren een podium om de strijd met de politie aan te gaan.

Ik denk dat de driehoek justitie - politie - bestuur in Den Bosch overrompeld is. Dat het zo snel zou gaan en zo hardnekkig zou zijn, had men niet verwacht. Als burgemeester Rombouts van Den Bosch geweten had dat hij op een kruitvat zat, had hij al na twee uur de noodverordening afgekondigd en niet pas na drie dagen. Nu kwam het als mosterd na de maaltijd.

Arrestaties

Ik heb me er ook over verbaasd dat er zo weinig raddraaiers zijn gearresteerd. Het zal Rombouts niet snel een tweede keer overkomen. Zijn collega Stekelenburg van Tilburg heeft kennelijk geleerd van de rellen die eerder dit jaar in zijn stad plaatsvonden. Hij maakte woensdagavond snel korte metten met een aantal lastige NEC-supporters. Als je zo'n geweldsspiraal niet onmiddellijk doorbreekt, dan groeit het aan en aan. Het is dan ook niet verstandig dat Rombouts de link heeft gelegd met het voetballen. Door zaterdagavond de wedstrijd te verbieden heeft hij die koppeling wel degelijk voor ogen gehad. Maar ja, het zijn crisissituaties. Pas na een paar dagen weet je of je het goed hebt gedaan.

Premier Kok zei bij het aantreden van het tweede paarse kabinet dat Nederland meer in de sociale infrastructuur moet investeren. Daar heeft hij helemaal gelijk in. We betalen nu de tol voor de verwaarlozing van deze wijken.

Met Nederland gaat het goed, maar er is ook een groep waar het niet goed mee gaat en zo voelt die groep dat ook. De kloof wordt alleen maar groter. In de jaren tachtig en negentig hebben we bovendien het jeugd- en opbouwwerk in deze wijken wegbezuinigd. We zijn gelukkig bezig met een inhaalslag, maar wat in tien jaar tijd is afgebouwd, herstel je niet in een paar jaar. Kijk ook eens wat voor type opbouwwerker er nu rondloopt en hoe lang ze gemiddeld in een wijk blijven. Dat is toch een heel ander type dan de opbouwwerker die zich één voelde met de wijkbewoners en iedereen kende.

Wat in Den Bosch gebeurd is, kan de volgende keer in Arnhem, Breda, Eindhoven of in Middelburg gebeuren. Alle middelgrote en grote steden hebben een bevolkingsgroep die zoals in Den Bosch wantrouwend tegenover het bevoegd gezag staat en barricaden opwerpt tegen de politie. Als we daar iets aan willen doen, zullen we weer grip moeten krijgen op deze mensen. De risicogroepen moeten in kaart gebracht worden, de leiders geïdentificeerd. We moeten dit niet afdoen als een toevalligheid, want dan roepen we een doemscenario over ons af waar we nog lang veel last van zullen hebben.

Dr. Henk Ferwerda is criminoloog met als specialisatie geweld door en onder jongeren. Hij is mede-directeur van Advies- en Onderzoeksgroep Beke in Arnhem.