Veiligheid te koop

Door Ferdi Schrooten,

Wegener Dagbladen 24.2.2000

De beveiligingsbranche is bezig aan een onstuitbare opmars. Nog even en particuliere bewakers en speurders oervleugelen hun politiecollega's. "Amerikaanse toestanden" dreigen, klinkt het waarschuwend: wie geld heeft, koopt veiligheid bij bedrijven die geld zat hebben voor de nieuwste technologie en de beste speurders. Minder bedeelden zijn aangewezen op een uitgeklede politie die - met geweld - de rotklussen mag opknappen. En zelfs daar dreigt concurrentie. "Privé-bewakers met vuurwapens? Een kwestie van tijd".

Op de eerste verdieping van een bunkerachtig kantoorgebouw in Capelle aan den Ijssel waken tien medewerkers van het beveiligingsbedrijf ADT over een indrukwekkende alarmcentrale. Op ooghoogte staat een rits monitors, waarop live te volgen is wat zich afspeelt in de vestigingen van juweliersketen Siebel. Even verderop volgt een dame van ADT via een computer tientallen veroordeelde criminelen, die door middel van een enkelbandje-met-zender onder elektronisch toezicht staan.

Veiligheid is allang niet meer een taak van politie en justitie alleen; het is big business geworden. De politie stoot bij gebrek aan geld en personeel taken af die de beveiligingsbranche goedkoper kan vervullen. En particuliere bewakers en speurders spelen in op de groeiende onvrede van burgers en bedrijven over de dienstverlening door politie en justitie.

Zoals in de Rotterdamse wijken Duivenstein en de De Laantjes, waar de ver bovenmodale woningen twee à drie miljoen "doen". Sinds februari vorig jaar patrouilleert hier een surveillant van bewakingsbedrijf Randon. Zijn diensten 's-avonds en 's-nachts kosten de zeventig deelnemende wijkbewoners tweehonderd gulden per maand. Maar dat hebben ze er graag voor over nadat een bende brute Joegoslavische inbrekers de buurt terroriseerde.

"Op een gegeven moment hadden we hier een tot twee inbraken per dag. Eén keer kreeg een buurtbewoner bij een roofoverval een pistool tegen het hoofd", zegt Henk Heintz namens de bewonersgroep. Die heeft absoluut geen vertrouwen meer in de politie. "Als die al inbrekers pakte, stonden die een paar dagen later weer op straat. Dan heb je de keuze: laten we ons leegroven, wachten we tot ze vrouw en kinderen bedreigen met messen en pistolen, of ondernemen we actie?"

Het aantal inbraken is door de wijkbeveiliging in Rotterdam inmiddels drastisch gedaald. Vergelijkbare geluiden zijn elders in het land te vernemen. Zelfs de publieke ordehandhavers schakelen hun commerciële collega's in. Bij rechtbanken, politiebureaus en ministeries zitten particuliere bewakers achter de balie. Beveiligingsmedewerkers verzorgen arrestanten in politiecellen.

In Enkhuizen patrouilleert personeel van een bewakingsbedrijf bij gebrek aan politietoezicht in het uitgaansgebied, in het Friese Lemmer gebeurt hetzelfde in de plaatselijke jachthaven. Drie medewerkers van Parcon, een uitzendbureau voor opsporingsambtenaren, hebben sinds kort bij de Tilburgse politie als buitengewone opsporingsambtenaren (boa's) inzage in het geheime computersysteem BPS. Zo kunnen ze processen-verbaal, dagrapporten, namen van verdachten en verhoren opvragen.

"De privatisering van veiligheid en criminaliteitsbestrijding is niet te stoppen", stelt Bob Hoogenboom, hoogleraar criminologie en expert op het gebied van particuliere beveiliging. "De politie is nu met 40.000 man personeel nog de grootste werkgever in de veiligheidszorg. Maar dat aantal is al jaren redelijk stabiel. Zet daar de stormachtige groei in de particuliere branche tegenover. Die is tussen begin jaren tachtig en eind jaren negentig van 450 naar 660 bedrijven gegroeid, terwijl het aantal werknemers meer dan verdubbelde tot ruim 26.000. De omzet groeide van 340 miljoen gulden naar anderhalf miljard".

Dominant

Volgens Hoogenboom duurt het niet lang meer voordat de beveiligingsbranche de dominante partij in de Nederlandse veiligheidszorg is. "Volgens Europese cijfers groeien de commerciëlen elk jaar met vijf tot zeven procent". Vooral door groeiend grootschalig privé-bezit moet de politie terrein prijsgeven. "Winkelcentra, recreatieterreinen, industriecomplexen en woonwijken regelen hun veiligheid steeds meer zelf. Daar krijg je eigen bewakingsdiensten, en als criminelen dan toch toeslaan, hebben ze hun eigen opsporingsdiensten". De Amerikaanse staat Florida zou volgens Hoogenboom ons voorland kunnen zijn. "Daar zie je grote, ommuurde en door bedrijven beveiligde ressorts waar een politieauto helemaal niet eens mag komen".

De Rotterdamse hoogleraar rechtspsychologie Dick Hessing gruwt hiervan. "Ik heb in Amerika en Zuid-Afrika gezien tot welke gevaren dit leidt. De rijken hebben zich daar verschanst in hun hermetisch afgesloten wijken. Met hoge muren en particuliere bewakers, met vuurwapens en honden beschermt de elite zich tegen buitenstaanders. Buiten die wijken is de criminaliteit gigantisch. Arm steelt er van arm en er is nauwelijks meer politiebescherming".

Misdaad en geweld

De Haagse burgemeester Wim Deetman, voorzitter van het Landelijk Platform tegen geweld op straat en tot voor kort voorzitter van de raad van korpsbeheerders, zegt het nog cynischer. "Als je gaat privatiseren en je de politie uitkleedt, moet je dan niet verbaasd zijn tot in lengte van dagen geconfronteerd te worden met georganiseerde misdaad en geweld. Wie beschermt de niet-betalende burger?"

Tegenstanders zien met lede ogen dat ook specialistische opsporingstechnieken steeds meer naar particuliere onderzoeksbureaus gaan. Accountantskantoren als Deloitte & Touche en KPMG investeren veel in de bestrijding van computer- en financiële criminaliteit. Zelfs vanuit de branche wordt gewaarschuwd voor een ongebreidelde groei. "Straks zitten alle know-how en vakmanschap bij de commerciëlen. Net als allerlei nieuwe technologie op het gebied van opsporing, zoals afluisterapparatuur en computers.

"Als een uitgeklede politiemacht een in vele opzichten superieure wirwar van particuliere bedrijven moet aansturen, heb je een probleem", zegt Arjo de Jong, bestuurslid van de Vereniging van Particuliere Beveiligingsorganisaties en medeoprichter van recherchebureau Interseco in Den Haag. Volgens De Jong vertegenwoordigt de VPB negentig procent van de markt waarmee niks aan de hand is.

Eigenrichting

De Jong signaleert de opkomst van "private justice", een vorm van eigenrichting met behulp van de particuliere beveiligingssector. Werkgevers laten werknemers schaduwen om ze te betrappen op diefstal of fraude met declaraties. Voor dit soort interne aangelegenheden stapt amper nog een bedrijf naar de politie. Zo hoeft hij zijn vuile was niet buiten te hangen. Bovendien houdt de opdrachtgever de vinger aan de pols, waar hij bij politie en justitie en rechters vaak maar moet wachten of de zaak wordt opgelost. Vervolgens kan de dader naar eigen goeddunken discreet worden gedumpt.

"Wij schakelen alleen de politie in als de klant dat wil", zegt Gerd Hoffman senior, consultant van recherchebureau GHH Senior in Huizen en met ruim veertig jaar ervaring een oude rot in het vak. 

"Maar wie garandeert de rechtsbescherming van een verdachte werknemer als zijn baas hem via een bedrijf in de gaten laat houden en vervolgens geruisloos de laan uitstuurt?" vraagt korpschef Bert Poelert van de politieregio Gelderland-Zuid, in de Raad van Hoofdcommissarissen belast met particuliere beveiliging?

Deze week lekte uit dat tientallen privé-detectives opereren zonder vergunning van het ministerie van justitie. Een deel maakt zich bovendien schuldig aan strafbare praktijken. Zo worden huizen en kantoren afgeluisterd en van binnen geobserveerd met verborgen camera's, en worden telefoons afgetapt. Stuk voor stuk opsporingsmethoden die zijn voorbehouden aan de politie, en dan nog alleen met toestemming van het Openbaar Ministerie. Zelfs het toezicht op de driehonderd recherchebureaus met vergunning is onduidelijk. De politie doet er niks aan.

"En bij het ministerie van justitie verdwijnt menig verplicht jaarverslag ongelezen en incompleet in de lade", zegt Lodewijk Gunter Moor, voorzitter van de Stichting Maatschappij, Veiligheid en Politie (SMVP).

Die beveiligingsbranche dendert ondertussen voort. "Zelfs op het gebied van sporenonderzoek is de particuliere branche al heel ver", zegt Hoffmann senior, vooral bekend als oprichter van het landelijk bekende recherchebureau Hoffmann in Amsterdam. "Er zijn particuliere bedrijven waar je een contra-expertise kunt aanvragen als je twijfelt aan de uitslag van een DNA-onderzoek door het Nederlands Forensisch Instituut in Rijswijk".

Hoffmann, ex-medewerker van de Binnenlandse Veiligheids Dienst (BVD), kent tal van voorbeelden van dienders en rechercheurs die de politie of andere opsporings- en inlichtingendiensten verlaten hebben in ruil voor een beter bestaan bij "de commerciëlen". Aantallen zijn niet bekend, maar elk korps, elke inlichtingendienst, elk parket van het Openbaar Ministerie en bovenal elke specialistische opsporings- en vervolgingseenheid kent de voorbeelden.

Kapitaalkrachtig

Bij politie en justitie is er onrust over de zogeheten "blue drain" van experts. Door het vertrek van ervaren personeel zijn vooral de complexe onderzoeken moeilijker uit te voeren, stelt criminoloog Peter Klerks. En dus is de verleiding steeds groter om de hulp in te roepen van de kapitaalkrachtige commerciële collega's, die wel ruim zijn toegerust. Niet voor niets maakte de top van het OM deze maand bekend dat er een nieuw landelijk bureau komt. Vijftig tot zestig toppers moeten ingewikkelde witwaspraktijken, computercriminaliteit en fraudezaken gaan aanpakken. Misdaden waarbij politie en justitie nu met enige regelmaat het nakijken hebben. "Dat moet anders. We moeten zelf de verstandige vragen kunnen blijven stellen", zegt procureur-generaal Johan de Wijkerslooth, de baas van het Openbaar Ministerie.

Hoofdcommissaris Poelert is ervan overtuigd dat de commerciële speurders en bewakers op technologisch vlak de overhand krijgen. En van de regiefunctie van de politie komt volgens hem ook al te weinig terecht. "Van de activiteiten van bewakingsbedrijven hebben we wel enig idee. Maar vraag me niet hoeveel privé-detectives actief zijn, wat ze allemaal uitvogelen en of het allemaal volgens de wet is".

Speurneus Hoffmann pleit voor meer samenwerking tussen de publieke en private sector. "In Amerika werken bedrijfsrechercheurs in bepaalde steden gewoon samen met de politie. Ze wisselen ook gevoelige informatie uit om elkaar te helpen. Ik heb meegemaakt dat de plaatselijke politiechef twee particuliere bewakers leende voor een observatieklus".

Heikel thema

Maar samenwerking is een heikel thema. De angst voor misbruik van gevoelige informatie is groot. Volgens criminoloog Hoogenboom komen er alleen maar meer hybride organisaties. "Maar dat zijn potentiële broeinesten van belangenverstrengeling. Hoe voorkom je dat die politiechef niet te veel vertelt aan zijn commerciële partner? Informatie die voor een andere opdrachtgever veel geld waard is. En denk eens aan problemen van partijdigheid. Komt er eerlijk onderzoek als particuliere bedrijven kunnen vermoeden wat de opdrachtgever wil horen?" De Nederlandse Politie Bond (NPB) trekt net als collega-vakbond ACP een duidelijke streep. Particuliere parkeerwachten en privé-bewakers op bedrijfsterreinen, oké. Maar de opmars naar het publieke terrein moet gestuit worden. De oplossing: meer geld voor de politie, dat tempert de wildgroei in de particuliere sector automatisch.

Rotklussen

"Wie controleert de particuliere beveiligingsbedrijven nog als de politie voor de uitvoering van haar wettelijke taken wel gebruik moet maken van de diensten van diezelfde bedrijven?" vraagt NPB-secretaris Gortzak. Hij vreest dat de particuliere sector alle lucratieve en publieksvriendelijke diensten naar zich toetrekt en de politie met de ondankbare rotklussen blijft zitten. "We verliezen onze oren en ogen op straat, omdat alle surveillance door particuliere bewakers gebeurt. En omdat wij het monopolie nop het gebruik van wapens en dus geweld hebben, zijn de dienders wel goed om repressief op te treden".. Maar wie zegt dat de politie de enige blijft die mag slaan en schieten? "Iedereen doet maar wat en achteraf wordt dat vaak ook nog met regelgeving gladgestreken. Wij willen geen bewapende bewakers, maar door de wildgroei komt die situatie wel dichterbij", zegt VPB-bestuurslid Arjo de Jong. Criminoloog Hoogenboom: "Over een paar jaar is ook een deel van de particuliere beveiliging in Nederland bewapend. In België zijn de geldkoeriers al bewapend en in landen als Italië en de Verenigde Staten gaan ze nog veel verder." Gunter Moor van de SMVP: "Misschien zijn gewapende privé-bewakers er wel eerder dan we denken. Wacht maar tot de eerste surveillant van een beveiligingsbedrijf door een inbreker wordt afgeknald".