Citaten uit

Trauma of dissociatie

Interview met Harald Merckelbach

Auteur: Han Israëls
Bron: Skepter 13(4), december 2000

Mishandeling op jeugdige leeftijd kan later leiden tot dissociatie, zo luidt de communis opinio. De Maastrichtse hoogleraar Merckelbach denkt echter dat oorzaak en gevolg ingewikkelder in elkaar grijpen.

[...]

Harald Merckelbach, hoogleraar experimentele psychologie in Maastricht, vraagt zich af of we eigenlijk wel zo zeker weten dat jeugdtrauma's leiden tot dissociatie. Misschien is er sprake van een omgekeerd verband, zo vermoedt hij. Mensen die hoog scoren op een dissociatietest blijken mensen te zijn die beschikken over een rijke fantasie en die vaak twijfelen aan de betrouwbaarheid van hun eigen geheugen. Wie twijfelt aan de betrouwbaarheid van zijn geheugen, is gemakkelijk te beïnvloeden met suggestieve vragen. Mensen die veel fantasie hebben en die gemakkelijk beïnvloed kunnen worden, hebben vaker de neiging om positief te antwoorden op vragen die duidelijk in een bepaalde richting gaan, bijvoorbeeld vragen over jeugdtrauma's, vooral als die vragen nogal vaag geformuleerd zijn zoals 'Was er in uw gezin vroeger iemand die u haatte?'

Als Merckelbach gelijk heeft, dan is het dus helemaal niet zo zeker dat jeugdtrauma's leiden tot dissociatie. Maar dan zou het wel eens omgekeerd kunnen zijn: dissociatie leidt tot jeugdtrauma's, of beter gezegd: wie hoog scoort op een dissociatietest, is vaker geneigd om vragenlijsten over jeugdtrauma's zo in te vullen dat het lijkt alsof er een traumatische jeugd is geweest.

[...]

Merckelbach schreef eerder samen met Crombag een boek, Hervonden herinneringen en andere misverstanden (1996), over een enigszins vergelijkbare omkering. Dat betrof een boek over 'hervonden' herinneringen. Soms ontdekken mensen in psychotherapie iets dat ze nooit eerder hebben geweten, namelijk dat ze als klein kind seksueel zijn misbruikt. Dat seksuele misbruik zou dan verklaren waarom ze later problemen kregen en dus in psychotherapie moesten. Merckelbach en Crombag betoogden dat het waarschijnlijk in veel gevallen omgekeerd ligt: niet het misbruik is de oorzaak van het in therapie moeten, maar de therapie leidt tot het creëren van nieuwe herinneringen aan seksueel misbruik. De herinneringen aan het misbruik zijn pseudo-herinneringen die het gevolg zijn van suggestie door de therapeut.

Ik bezocht Merckelbach op zijn werkkamer in Maastricht.

I: Professor Merckelbach, u vraagt zich af of het verband tussen trauma en dissociatie niet precies omgekeerd ligt. Dissociatie leidt tot hogere scores op vragenlijsten over jeugdtrauma's. Of, om het eens heel plat te zeggen, mensen die hoog scoren op dissociatietests, zijn mensen die de neiging hebben om allerlei jeugdtrauma's te verzinnen?

M: Nee, zo plat kun je dat niet zeggen. Ik zeg: het is een mogelijkheid die serieus onderzocht moet worden.

I: Zou het niet allebei waar kunnen zijn? Dus: trauma leidt tot dissociatie, maar ook: dissociatie leidt tot trauma in de zin van: wie hoger scoort op vragenlijsten over dissociatie, heeft de neiging om ook andere vragenlijsten, bijvoorbeeld over jeugdtrauma's, hoger in te vullen?

M: Ja. Dat zou best kunnen. Misschien zijn er twee groepen.

[...]

Kijk, we hebben te maken met een psychiatrie die dogmatisch gelooft dat dissociatieve stoornissen altijd veroorzaakt worden door traumatische jeugdgebeurtenissen. Dat geloof berust vooral op statistische verbanden tussen trauma en dissociatie. En wat men daarbij over het hoofd ziet, zijn een aantal dingen die daarmee niet kloppen.

[...]

I: Bent u ooit in onderzoek iets tegengekomen waarvan u dacht: dat pleit tegen mijn idee?

M: Er bestaan een paar studies waarbij mensen die een trauma hebben ondergaan, daarna zijn gevolgd, en dan zie je inderdaad een lichte stijging van de hoeveelheid dissociatieve klachten. Dus dan weet je zeker dat er eerst een trauma was en pas daarna een toename van de dissociatie. Maar dan gaat het om trauma's zoals het meemaken van een aardbeving. Dat is niet te vergelijken met het soort jeugdtrauma's waar we het hier over hebben, dingen als incest, zware lichamelijke mishandeling, dingen die zich in het verborgene hebben afgespeeld. Dus die studies over bijvoorbeeld zo'n aardbeving zeggen niet zo veel. Neen, ik ben nooit iets tegengekomen dat echt tegen mijn idee pleit.

[...]

I: Bent u niet bang dat de verkeerde mensen gebruik gaan maken van uw idee? Dat een incestpleger tegen de rechter zegt: professor Merckelbach heeft bewezen dat het helemaal niet zeker is dat incest leidt tot latere psychiatrische klachten?

M: Dat zeggen die incestplegers ook wel zonder mij. Maar als het gaat om de rechtszaal, dan wil ik daar een andere kanttekening bij plaatsen. Stel, je hebt een rechtszaak met een vrouw die zegt dat zij het slachtoffer is van incest, dan komen getuige-deskundigen nogal eens aanzetten met de hoge dissociatiescore van zo'n vrouw als extra aanwijzing dat ze vroeger inderdaad echt misbruikt is. En die redenering is dus veel te snel. Dat is het belang van mijn idee voor de rechtszaal.

I: Is uw idee nieuw?

M: Als mogelijkheid is het wel eens terloops geopperd. Niemand heeft ooit eerder geprobeerd om het serieus te onderzoeken.

[...]

Han Israëls is publicist.
Hij schreef onder meer De Weense kwakzalver: Honderd jaar Freud en de freudianen
(Bert Bakker, 1999).