Citaten uit

Een bevlekt blazoen

Het Westen speelt de Arabische fundamentalisten in de kaart

Joris Luyendijk, NRC, 22 februari 2003

Kan democratie in de Arabische wereld? Het Westen zou nu niets liever willen. Maar het Westen was er verantwoordelijk voor dat Arabische dictators in het verleden aan de macht kwamen en bleven. Over shopping malls in Koeweit, Céline Dion versus de koran en gezichtsverlies in de McDonald's.

[...] De politieke verstarring die de Arabische wereld al decennia in een wurggreep houdt, is nooit doorbroken. Gewone Arabieren leven nog steeds onder het juk van hele en halve dictators, van Marokko tot Irak. Veel van die machthebbers en koningen zijn in hoge mate afhankelijk van westerse diplomatieke, militaire en economische steun. Maar het Westen ziet de onderdrukking van de gewone bevolking nog steeds ruimhartig door de vingers - zolang de regiems Israël met rust laten, de olie laten stromen en meewerken met de oorlog tegen terreur.

En zo zijn net als in 1991 de fundamentalisten, de gewelddadige zowel als de vreedzame, nog steeds de enige geloofwaardige oppositie. Wat Gamal Suweidi, directeur van de Emiraten-denktank in Abu Dhabi, tien jaar geleden schreef, geldt nog steeds onverkort: ,,De Arabische wereld zit gevangen tussen autoritaire regiems en totalitaire oppositie.'' Oftewel tussen de zittende incompetente Arabische politiestaten aan de ene kant en de totalitair-religieuze fanatici van Osama bin Laden aan de andere.

Sterker nog, de fundamentalisten lijken de afgelopen elf jaar alleen maar sterker geworden. In Koeweit zie je het aan de kleding: steeds meer vrouwen in alles verhullende niqaabs, steeds meer mannen met een rood-wit-geblokte Saoedische doek op hun hoofd of met een baard - de manier om sympathie voor de conservatieve islam tot uitdrukking te brengen.

[...] Toen Koeweit twaalf jaar geleden werd bevrijd, hoopten liberalen op eenzelfde soort omslag. In plaats daarvan bleven de Arabische dictators zitten en konden de fundamentalisten hun gang gaan.

Ook nu staat in Irak niets vast. De Amerikanen kunnen falen. Ze kunnen nog afzien van hun aanval - dan komt Saddam Hussein als grote overwinnaar naar voren en duurt de stagnatie voort. Of de Amerikanen overwinnen, maar doen dan wat ze tot nu steeds deden in de Arabische wereld: geen steun voor democratie maar voor een pro-westerse militaire dictatuur à la Egypte die met de nodige binnenlandse repressie ervoor zorgt dat de olie blijft stromen en dat de woede bij de eigen bevolking over het lot van de Palestijnen niet wordt vertaald in politieke stappen tegen Israël.

Dat zou koren op de molen zijn van Bin Laden cum suis, die de Amerikaanse aanval op Irak presenteren als de volgende stap in de herkolonisering van de Arabische wereld.

[...] De wisselwerking van westerse politiek en Arabische regiems verklaart waarom de regio zo verstarde, het fundamentalisme zo groeide en het Westen in het Midden-Oosten nu in zo'n kwaad daglicht staat.

Want na alle inmenging is het Westen in het Midden-Oosten als een Duitser in Europa: bij voorbaat verdacht.

[...] Onmiskenbaar is Israël op dit moment de grootste splijtzwam tussen Amerika en de Arabieren. Hoe kan het dat Irak wordt aangevallen omdat het VN-resoluties schendt, terwijl Israël de volkenrechtelijk illegale bezetting van de Palestijnen al 35 jaar mag voortzetten, vragen Arabieren zich af. En hoe valt te rechtvaardigen dat Arabieren worden gebombardeerd of geboycot als ze massavernietigingswapens bemachtigen, terwijl Israël actief hulp krijgt bij de vervaardiging ervan? Het is een onderwerp dat de Amerikaanse regering en CNN zorgvuldig buiten de aandacht houden: het Egyptische voorstel voor een conferentie met als doel het Midden-Oosten te veranderen in een regio zondermassavernietigingswapens. Daar is Amerika tegen, want dan zou ook Israël inspecteurs moeten toelaten.

Maar zelfs zonder Israël blijft het westers blazoen zwaar bevlekt. De oorzaak is niet alleen de erfenis van het kolonialisme, maar vooral ook de westerse politiek tijdens de Koude Oorlog. Na hun onafhankelijkheid van de Britse of Franse overheersing, ontstonden in de jaren vijftig her en der in de Arabische wereld hele en halve democratieën. Dat beviel de Russen en de Amerikanen maar zeer matig, want ook toen al deden ze liever zaken met een sterke man. Daarom steunden in de jaren vijftig de CIA en de KGB overal in het Midden-Oosten militaire coups.

[... V]oor een goed begrip van de huidige stemming in de Arabische publieke opinie is de constatering onontkoombaar dat de Arabische wereld de afgelopen honderd jaar voortdurend is gebruikt en verraden door westerse regeringen.

,,Pleidooien om onze samenleving te hervormen naar westerse stijl zijn direct problematisch omdat datzelfde Westen ons al eeuwen manipuleert, voorliegt en uitbuit. Met de boodschap dat wij moeten democratiseren en de islam moeten herinterpreteren is niets mis. Maar de boodschapper is ongeloofwaardig''.

Aldus de pro-westerse zoon van een hoge Iraakse politicus van voor de machtsgreep van Saddam. Hij is al veertig jaar in ballingschap maar durft niet met zijn naam in de krant want hij heeft nog familie in Irak.

Intelligentsia

Terwijl de Arabische regiems de fundamentalisten steunden, verdween de liberale intelligentsia in de gevangenis, vluchtte naar het vrije Westen of werd fundamentalist. Er kwam geen synthese tussen de tradities waaruit de Arabieren voortkomen en de westerse consumptiemaatschappij waar ze op afstevenen. Het onderwijs bleef op traditionele leest geschoeid want aan kritische burgers was geen behoefte. Net als in de gemiddelde Arabische familie is ook daar gehoorzaamheid nog altijd de hoogste deugd - zelf nadenken is subversief en godslasterlijk. De waarheid is bekend, je moet hem alleen aanvaarden, je hem kritiekloos eigen maken en toepassen. Men kan uitstekend uit het hoofd leren, maar creativiteit en kritisch denken worden permanent ontmoedigd. Sociale wetenschappen, alfastudies en de liberal arts staan in laag aanzien. Arabische jongeren kiezen hetzij voor technische studies als medicijnen, bouwkunde en informatica, hetzij voor religieuze studies. In geen van beide velden leer je discussiëren, je eigen aannames en vooroordelen te onderzoeken.

Vandaar ook, zegt Hagib, dat de Koeweiti's die de afgelopen maanden drie aanslagen op Amerikanen pleegden en zij die in Afghanistan met Bin Laden meevochten stuk voor stuk heel jong waren. Na een opleiding waar de eigen inbreng nul is, vervolgt ze, eindigen negen van de tien jongeren bij de overheid want die garandeert iedere afgestudeerde een baan. Daar hebben ze niets te doen, want er is helemaal geen werk voor al die mensen. Er is geen onderlinge concurrentie of impuls tot zelfontplooiing - ze kunnen niet worden ontslagen. En eigen inbreng heeft ook geen zin want de meeste baantjes worden verdeeld op basis van contacten in plaats van op capaciteiten.

Dit is het perspectief van de jeugd in de Arabische Golf en het verbaast Hagib dan ook niet dat relatief zoveel Golf-Arabieren aansluiting zoeken bij Al-Qaeda - het gaat hier niet om armoede, maar om identiteit. En die biedt Bin Laden.

[...] Verplaats je met dit in het achterhoofd naar een marktplein in de Arabische wereld. Links staat de liberale Arabier, rechts de fundamentalist en in het midden de massa gewone Arabieren die partij moeten kiezen. De liberaal zegt in grote lijnen:

,,Democratie is niet iets westers, het kwam gewoon toevallig als eerste op in het Westen. De beste manier om onze onafhankelijkheid en cultuur te behouden, is om die democratie en vrije markt hier te introduceren. Wij moeten hervormen en leren van het Westen en kritisch kijken naar onze eigen fouten. Dat is geen knieval of blinde imitatie van het Westen, integendeel. Zo betekent ook de scheiding tussen moskee en staat niet het einde van onze godsdienst, maar juist de optimale bescherming ervan. Zodat eenieder op zijn of haar eigen manier de islam kan interpreteren, zonder dat de vrijheid van anderen wordt geschonden.''

Het is een genuanceerde boodschap, die niet direct aantrekkelijk is, omdat je ook de hand in eigen boezem moet steken.

Dan neemt de fundamentalist het woord. Hij zegt in grote lijnen:

,,Het Westen is al eeuwen bezig met de knechting en vernietiging van de islam, omdat ze weten dat ze hun macht over de wereld verliezen als wij hier de ware islam gaan toepassen. Die ware islam komt immers van God, dus hoe is het mogelijk dat wij niet onafhankelijk en machtig zullen zijn wanneer wij Gods wil toepassen? Luister niet naar de zoete praatjes van die liberale agent van het Westen, maar kijk naar wat het Westen doet, zie hoe het met twee maten meet in het geval van Israël. Hoe het onze tradities en religie uitholt met wezenloos consumentisme. Het Westen wil ons veranderen in volgzame leveranciers van olie en willoze consumenten van hun producten. En de oorlog tegen Irak is de volgende stap.''

[...] Dat zijn de twee volstrekt gescheiden werelden waarin Koeweiti's nu leven. Het is moeilijk te zien hoe AM en FM ooit nog zullen samenkomen.