Spreekwoordelijke angst

Citaten uit

De spreekwoordelijke angst voor haar

Wilma Kieskamp, Trouw, 8 maart 2004

Trouw nooit een vrouw met grote voeten, wereldwijsheid over vrouwen.
576 pagina's. Uitgeverij Spectrum. 24,95 euro.

Misschien is er toch iets dat alle culturen ter wereld gemeenschappelijk hebben: hun stereotype beeld van de vrouw. De Leidse hoogleraar Mineke Schipper verzamelde 15000 spreekwoorden over vrouwen, uit de hele wereld. ,,Zelfs de details zijn hetzelfde."

Bepaald vrolijk word je niet van de collectie die prof.dr. Mineke Schipper in de loop van de jaren heeft samengesteld. Het zijn maar spreekwoorden, in Nederland een verstoft genre. Maar toch. Vijftienduizend lemma's angst en haat vrouwenhaat van over de hele wereld zie je zelden in één collectie. Vrouwen zijn dom. Incapabel. Onbetrouwbaar. Hou ze thuis. Hou ze kort. Zulke boodschappen zijn blijkbaar universeel.

[...]

"Spreekwoorden brengen, in elke cultuur, gedachtegoed over en leggen dat vast. Dus ook de denkbeelden over vrouwen. Al zijn ze niet meer in gebruik, je kunt er wel ideeën mee achterhalen die eeuwenlang zijn geïnternaliseerd, die in de hoofden zijn gaan zitten."

[...]

Over vrouwen bestaan talrijke spreekwoorden, vooral uit mannelijk perspectief. Terwijl je naar spreekwoorden van vrouwen over mannen hard moet zoeken. Vrouwen zijn blijkbaar een dankbaar onderwerp. Over de hele wereld brengen spreekwoorden over vrouwen een aantal vergelijkbare boodschappen, concludeert Schipper.

[...]

"De vrouw als moeder wordt de hemel in geprezen, grootmoeder wordt geëerd, maar verder is er weinig positiefs te melden. Echtgenotes moet je wantrouwen, weduwes zijn verdacht, schoonmoeders vervelend, oude vrouwen moet je inruilen voor jongere met een mooier lijf.

[...]

In Arabische en/of islamitische landen zijn de uitdrukkingen of de grappen over vrouwen niet talrijker of negatiever dan elders, zegt Schipper, in weerwil van het huidige debat over de positie van de vrouw in de islam. ,,Het zijn dezelfde boodschappen als in andere culturen, maar dan ingevuld met beelden uit de Arabische cultuur.

Spreekwoorden over geweld

Een slechte vrouw en een goede vrouw hebben allebei de roe nodig. (Spanje, Argentinië)

Goede paarden en slechte paarden hebben sporen nodig, goede vrouwen en slechte vrouwen hebben de zweep nodig. (Frankrijk)

Voor een man die zijn schapen niet kan slachten of zijn vrouw niet kan slaan, is het beter te sterven dan te leven. (Maghreb)

Waar niet gebeukt wordt, daar is geen genegenheid. (Spanje, Mexico)

Door je geliefde geslagen worden is als een rozijntje eten. (Egypte)

Als je je vrouw niet afrost, denkt ze misschien dat ze al weduwe is. (Armenië)

Uit liefde hebben stokken botten gebroken. (Wit-Rusland)

Goed met de liefde, goed met de zweep. (Engeland)

Genegenheid begint aan het einde van de roe. (Korea)

Vrouwen en koteletten, hoe meer je ze slaat, des te beter ze worden. (Duitsland)

Een noot, een stokvis en een jonge echtgenote moet je slaan om ze goed te krijgen. (Polen)

Voor wie zijn vrouw slaat, verbetert God het voedsel. (Rusland)

Sla de vrouwtjeskat, dan leert je bruid een lesje. (Tunesië)

De spijkers van een kar en het hoofd van een vrouw werken alleen als ze hard geslagen worden. (India)

Knuppelen levert deugdzame echtgenotes op. (China)

[...]

Wel viel de Leidse hoogleraar iets anders op: geweld tegen vrouwen wordt in mediterrane landen blijkbaar meer goedgekeurd dan elders. In de landen rond de Middellandse Zee circuleren relatief veel spreekwoorden die beschrijven hoe heilzaam het is om echtgenotes regelmatig af te ranselen, zelfs als ze nog niets hebben misdaan.

[...]

In haar boek laat Schipper de conclusies over dit mediterrane cultuurgoed overigens onvermeld. Ze nam met name de niet-mediterrane spreekwoorden op. Want elders ter wereld, ook in West-Europa, bestaan dit soort uitdrukkingen óók, benadrukt ze. Schipper vond ook enkele spreekwoorden die geweld tegen vrouwen juist afkeuren: 'Niemand slaat een vrouw, behalve een ongelukkige stakker' (Arabisch spreekwoord).

[...]

Vergeleken bij al dat geweld, is het onderwerp van het oudst bekende spreekwoord over vrouwen bijna aandoenlijk. De tekst is gevonden op een vierduizendjaar oude Sumerische kleitablet. De spreker beklaagt zich dat de vrouwen niet goed voor hem zorgen, hij zit maar te wachten waar zijn eten blijft: 'Mijn moeder is naar de tempel, mijn vrouw is naar de rivier. En ik sterf van de honger'.

[...]

Uiteindelijk zijn volgens Mineke Schipper veel spreekwoorden over vrouwen terug te voeren op angst. ,,Vooral twee grote angsten: de angst dat hij niet zeker weet of hij wel de vader is van het kind dat ze baart, en de angst dat hij huiselijke privileges kwijtraakt als hij haar niet langer kan beteugelen. Het is de angst dat zij hem overtroeft.'