Citaten uit

Krant geen vrijplaats voor frustratie of hetze

Alexander von Schmid, Trouw 5 mei 2004

Drs. Alexander von Schmid is docent ethiek aan de Hogeschool Rotterdam.

Vrijheid van meningsuiting wordt gebruikt om te schelden en te beledigen. Dat komt door een te ver doorgevoerd gelijkheidsdenken, zonder kritische blik op de eigen mening.

Het kabinet bereidt 'verdergaande beperkingen' van de vrijheid van meningsuiting voor en keert zich daarbij hoofdzakelijk tegen religieuze fanaten die haat zaaien, discrimineren of zelfs opruien tegen de democratische rechtsstaat. Dat valt te prijzen. Maar ook 'minder gevaarlijk' misbruik van de vrijheid van meningsuiting moet kritisch worden geëvalueerd.

Wie een gemiddelde Nederlandse krant openslaat, krijgt soms de indruk dat de vrijheid van meningsuiting voor veel 'gewone burgers' een vrijbrief is om anderen onbekommerd uit te schelden en te beledigen. In dat licht kan het geen kwaad terug in de geschiedenis te gaan en te kijken naar de achterliggende gedachte achter de vrijheid van meningsuiting.

'Durf te denken', zei Immanuel Kant. Daarmee wordt het project van de Verlichting mooi samengevat. Mensen moesten bij bepaalde problemen niet meer de priester, de dominee of een andere gezagsdrager raadplegen om deze te laten bepalen wat goed was, maar moesten er zelf over nadenken en een mening vormen. En deze mening moest niet gezien worden als een eindpunt, maar als een beginpunt voor verdere ontwikkeling. Via het zelfstandig vergaren van informatie (de encyclopedie is een product van de Verlichting) en via discussie kon de persoonlijke mening op een hoger niveau gebracht worden.

[...]

Noodzakelijk is wel dat mensen redelijk zijn, dat ze naar elkaar luisteren en rationele argumenten gebruiken en dat ze met hun denkbeelden iets goeds willen.

In Nederland is men zeer ver van dit ideaal verwijderd geraakt. De vrijheid van meningsuiting wordt zelden nog gebruikt om de discussie te openen en vastgeroeste denkbeelden los te wrikken, maar vaak juist omgekeerd. Onder het mom van de vrijheid van meningsuiting worden mensen uitgescholden en beledigd, zodat discussies voortijdig worden afgebroken of helemaal niet van de grond komen. De vrijheid van meningsuiting bevordert niet het democratische klimaat maar vergiftigt het.

[...]

Hoe is het mogelijk dat verdachtmakingen, scheldpartijen en beledigingen in Nederland als vrijheid van meningsuiting worden gezien. Hoe zijn we zo ver van de Verlichtingsidealen afgedreven? Vermoedelijk is een te ver doorgevoerd gelijkheidsdenken een belangrijke oorzaak. Kennelijk wordt uit de gelijkwaardigheid van mensen hier de conclusie getrokken dat ook de meningen die mensen uiten allemaal even veel waard zijn. Dit leidt er gemakkelijk toe dat de kritische blik op de eigen mening verdwijnt.

Een van de gevolgen kan weer zijn dat men ook beledigingen en frustraties als meningen gaat zien, waarmee het geoorloofd is om ze onbekommerd te spuien.

[...]

Het is een Verlichtingsideaal dat ieder het recht heeft om zijn mening te uiten, maar dat betekent allerminst dat alle meningen evenveel waard zijn. Het is juist de rationeel gevoerde discussie die kan bepalen welke meningen er toe doen, welke hout snijden en welke niet. Juist in de rationele discussie kunnen mensen zich bevrijden van onzinnige en domme meningen.

[...]

Mensen die willen spreken of schrijven in de media, moeten begrijpen dat dat op redelijke en fatsoenlijke wijze moet. Natuurlijk mag je een heel andere mening hebben dan een ander, maar dat is geen reden om die ander af te branden. De opvatting van de ander mag uiteraard bekritiseerd worden, maar dan met zo objectief mogelijke argumenten die de discussie verder helpen (en dus niet met subjectieve beledigingen die de discussie sluiten).

De media kunnen een belangrijke bijdrage leveren door duidelijk uit te dragen waar ze voor staan. Kranten kunnen aan hun lezers duidelijk maken dat zoiets als een opiniepagina voor het bevorderen van rationele discussies over actuele vraagstukken is en dat onfatsoenlijke brieven en reacties niet worden geplaatst, omdat een krant niet een vrijplaats is voor persoonlijke frustratie of het voeren van hetzes.

[...]