Citaten uit

Nederland staat helemaal niet in brand

Bastiaan Bommeljé, NRC 17 november 2004

 In de verslaggeving na de moord op Theo van Gogh is één ding duidelijk:
de grens tussen feit en fictie vervaagt, meent Bastiaan Bommeljé.

[...]

Stel dat een historicus over een jaar of tien - als historici dan nog bestaan - de geschiedenis wil schrijven van Nederland in de twee weken na de moord op Theo van Gogh op 2 november jongstleden. Stel dat hij bij de Nederlandse media te rade gaat voor zijn bronnenmateriaal, dan zou hij onder meer de volgende krantenkoppen tegenkomen die hij als informatie moet gebruiken:

  Bovendien zou hij op de grootste Nederlandse internet-nieuwssite kunnen lezen: 

"Naar verluidt zijn tot de tanden toe bewapende Noord-Afrikanen verschanst in huis vol explosieven" (Nu.nl). 

En misschien zou zijn geschiedbeeld ook verrijkt worden door de mededeling van het NOS Journaal: 'Nederland staat in brand.'

Zij aan zij met deze als feitelijk bedoelde informatie kwam onmiddellijk na de gebeurtenis ook de journalistieke duiding op gang.

[...]

Een vrij nieuw verschijnsel is echter dat veel kranten weinig moeite meer doen deze duiding te scheiden van hun Verslaggeving. Voornoemde historicus zal althans over tien jaar onder meer deze krantenkoppen op de nieuwspagina's aantreffen:

Deze bloemlezing uit de landelijke kranten is slechts een fractie van alle persstemmen die hebben geklonken. Uit zijn ooghoeken zou de toekomstige historicus - vooral in regionale bladen - nog veel meer niet-gecheckte feiten en geruchten als informatie, en lachwekkend psycho-sociaal gebabbel als opinie voorbij kunnen zien komen. Bovendien zou ik hem nu reeds aanbevelen televisie en radio links te laten liggen als historische bronnen uit zelfbescherming tegen de journalistieke Verelendung aldaar.

De beperkte bloemlezing maakt misschien wel aannemelijk dat de moord op Theo van Gogh duidelijk heeft gemaakt dat de Nederlandse samenleving 'voorgoed is veranderd'. De afstand tussen de 'kwaliteitspers' en de 'populaire pers' is nooit eerder zo gering geweest. Niemand  kan nog serieus beweren dat de media in Nederland 'linkse' bolwerken van 'de intelligentsia' zijn. Integendeel: het zijn steeds meer speerpunten van de algehele maatschappelijke concurrentie in holle clichés, radicale middelmatigheid, schaamteloze behaagzucht en debiliserende sensatiedrift.

Hiervoor zijn misschien veeloorzaken aan te geven. De vaak gekritiseerde opleidingen voor journalisten zijn zo'n oorzaak. Een andere oorzaak is de door financiële nood gedreven uitholling van de rol der eindredacties en 'fact checkers'.

[...]

Wellicht is een belangrijke oorzaak van de hoge toon der Nederlandse media ook dat moderne journalisten kennelijk doordesemd zijn van een zonderling esthetiserend wereldbeeld, waarin gebeurtenissen slechts begrepen kunnen worden in de taal van fictie en entertainment. 'Langs het ravijn van chaos en haat' klinkt heel erg als een poging tot literatuur (of christelijke wijsbegeerte - wat erger is weet ik niet). En 'Tot de tanden toe bewapende Noord-Afrikanen verschanst in huis vol explosieven' is een typische platitude uit een middelmatige Hollywoodfilm. Een scriptschrijver daar zou zich al schamen voor zo'n beeld, laat staan een journalist in Nederland.

Media hebben macht, en dat schept verantwoordelijkheid. In het geval van de media ligt die verantwoordelijkheid bovenal op het gebied van betrouwbaarheid, integriteit, kwaliteitsbewaking en zeker ook op het gebied van koelheid in een opgewonden wereld.

[... D]eze modale lezer meent dat in de breedte de berichtgeving en opinievorming in de maand november 2004 hebben laten zien dat het met deze zaken in Nederland tamelijk teleurstellend is gesteld.

 Bastiaan Bommeljé is historicus, uitgever en redacteur van Hollands Maandblad.