Citaten uitSeks en geweld, geweld en seksRutger van der Hoeven, De Groene Amsterdammer 30 september 2005 De westerse cultuur heet geobsedeerd te zijn met seks en geweid. Maar de
Europese en Amerikaanse populaire cultuur verschillen sterk. De Amerikaanse
staat bol van geweld, maar draait in werkelijkheid om het echte grote: lust. In
Europa is het andersom. Onder een laagje onpreuts getoonde seks gaat het om de
besmet geraakte deugd van weleer: geweld. In de Amerikaanse cultuur laat men geweld veel makkelijker zien dan in
Europa, maar dat dient in de VS vaak om het taboe op lust aan te kaarten. In
Europa wordt seks juist makkelijker getoond en dient dat juist vaak om de
grenzen op te zoeken van toonbaar geweld. Om dat te verduidelijken helpt het
vooral te kijken naar films, die in ieder geval de De eerste conclusie is vrij simpel: Amerikaanse films bevatten veel meer geweld dan Europese en draaien ook vee! vaker om geweldthema's. [...] In de VS rust, kortom, geen taboe op geweld: het mag worden getoond. Maar dat betekent niet dat gewelddadige Amerikaanse films per se draaien om geweld alleen. Het duidelijkst is dat bij de meest gewelddadige van alle Amerikaanse films: de horror, een af en toe gerevitaliseerd genre met zijn hoogtijdagen in de jaren zeventig en tachtig. De seksuele thematiek ligt er in de klassieke horrorfilms metersdik bovenop. [...] Het bekendste citaat uit Scream komt van scholier Randy, die op een tienerfeestje aan zijn klasgenoten uitlegt waarom Jamie Lee Curtis - de rondborstige en ijzig gillende ster van veel klassieke horrorfilms - altijd in leven bleef.
En inderdaad. Curtis bleef van Halloween tot The Fog en Prom Night "nee" zeggen tegen de jongens - in tegenstelling tot haar vriendinnen, die dan ook een voor een bruut werden omgebracht. "Randy" wees zijn vrienden op nog wat regels (zeg bijvoorbeeld nooit: "Ik ben zo terug"), maar het leek wel of die "Regel nummer 1" de postmoderne en feministische cultuuranalisten de schellen van de ogen had gerukt. Het "postmodernistische" Scream wordt sindsdien in allerhande academische verhandelingen geroemd om zijn "deconstructivistische technieken". Feministische vorsers voeren tegelijkertijd de seksregel tot in het absurde door met analyses over "fallusvormige wapens" [...] Ook als je ver van dergelijke onzin wilt blijven, is het duidelijk dat het geweld in Amerikaanse horrorfilms vaak een seksueel motief heeft. Seks brengt inderdaad altijd de dood, al kan een jongen nog ontkomen als hij het meisje in de steek laat. Vooral als het zonder ouderlijk goedvinden plaatsheeft op een plek waar een gluurder het kan zien. Want ook passief lust opwekken is dodelijk: in veel horrorfilms begluurt een moordenaar een meisje of vrouw als zij naakt is - en dan weet je dat er een slachtscène aankomt. Tenslotte wordt de bloeddorst van de moordenaar in de films vaak uitgelegd met verwijzingen naar seksueel misbruik in zijn jeugd of andere tegennatuurlijke kennismaking met het vleselijke, die tot een verstoorde seksualiteit heeft geleid. In horrorfilms, kortom, heeft geweld vaak een seksueel motief. Het geweld wordt expliciet getoond, de seks niet. Maar ook in andere Amerikaanse films die ogenschijnlijk om geweld draaien, is seks het onderliggende motief. Of preciezer: lust, de hoofdzonde die seks tot een vergiftigde bezigheid maakt en allerlei rampspoed brengt voor wie er geen weerstand aan biedt. [...] Geweld als hoofdthema, lijkt het. Maar in werkelijkheid is lust de ondertoon van de film. [...] Dit zijn films voor een breed publiek. Al iets meer naar de marge maken Amerikaanse regisseurs nog explicieter duidelijk hoe seks het motief vormt voor geweld. [...] Het bovenstaande rijtje voorbeelden valt nog wel een tijdje aan te vullen, maar het is nuttiger om vast te stellen dat deze films geen losse voorbeelden zijn die op zichzelf staan. De link tussen seksualiteit en geweld is overal in de Amerikaanse cinema terug te vinden [...]. [...] Waar Amerikaanse films grossieren in slowmotionbeelden van extreem gewelddadige scènes - zoals gezichten die uit elkaar spatten door kogels of gillende mensen die in afgrijzen naar hun afgeschoten ledematen kijken - kan schaamhaar of een mannelijk lid eenvoudig niet worden getoond, laat staan te expliciete beelden va seks. Het wordt in de Amerikaanse populaire cultuur niet gedaan, want het is cultureel niet geaccepteerd. Menselijke seksualiteit, doceren invloedrijke conservatieve denktanks als de Heritage Foundation, is in de eerste plaats psychologisch en emotioneel van aard, en "seksueel geluk" is onlosmakelijk verbonden met liefde en het huwelijk. Die andere seks, de fysieke, dat is seks zoals beesten doen, de zondige soort. En zo kijkt een groot deel van de bevolking er tegenaan: lust als perverse, zondige aandrift. Het christelijk geloof roept mensen op die neiging in zichzelf te bestrijden. In de VS gaat het verder: lust moet ook worden bestreden in de publieke sfeer. Voorbeelden van die moraal zijn de vele wetten die bepaalde seksuele handelingen verbieden. [...] Het behoeft geen betoog dat seks daarom ook een onweerstaanbare aantrekkingskracht heeft, of beter, dat het taboe op lust een algemene fascinatie teweegbrengt. Seks verkoopt, seks maakt alles interessant. Maar omdat het niet getoond mag worden, staat de Amerikaanse populaire cultuur bol van de suggestie ervan. [...] Seks kan overal in, al blijft het altijd bij teasing, plagen, suggereren, zoals in de alom als uiterst ruig en spannend ervaren stripbars. [...] Overal lust. Maar de grenzen van wat toelaatbaar is, zijn scherp. Wil je als kunstenaar ophef veroorzaken in de Verenigde Staten, dan doe je iets met seks. Gemep en explosies zijn op elk moment van de dag op tientallen kanalen te zien. Met foto's van huiselijk geweld ben je kansloos. Maar toon opnamen van masturberende of vrijende mensen, noem het een "installatie" en het feest kan beginnen. Een andere scherpe grens betreft seks en de kinderziel. In een land waar kinderpsychologen serieus pleiten voor een verbod op tikkertje, omdat het een spel zou zijn dat agressieve waarden aanleert, wordt alles wat kinderogen en kinderoren kan bereiken op zijn morele boodschap getoetst. Conservatief-christelijke organisaties controleren elke Disney-film bij het uitkomen beeld voor beeld op geheime seksuele boodschappen. Andere groeperingen hebben afgedwongen dat "Parental advisory Explicit lyrics" stickers op hiphop-cd's worden geplakt als die scheldwoorden en verwijzingen naar seks bevatten. Weer andere organisaties trachten leeftijdsbegrenzingen te krijgen op computerspelletjes. In het laatste geval is niet geweld het criterium, maar seks. Zo werd een
nieuwe versie van het krankzinnig gewelddadige Grand Theft Auto, waarin
het de taak van de speler is mensen dood te rammen en op allerlei manieren
slachtingen aan te richten in Los Angeles, verboden voor kinderen toen bleek dat
de makers er geheime levels in hadden verstopt die alleen met Hoewel het gevaarlijk is om in algemeenheden te spreken, zijn morals de grootste zorg als het om Amerikaanse kinderen gaat. Welk effect de daden van een volwassene kunnen hebben op de kinderziel is zelfs een argument om de president te verhoren en zijn afzetting te vragen. Zeden zijn een publieke zaak, niet privé. De kunstenaar die de kunstmatige scheiding seks/kinderen aan de kaak stelt - zoals regisseur Larry Dark in zijn schokkende films Kids en Ken Park, waarin onverbloemd tienergeweld en seks te zien zijn - gaat door voor een viezerik. Wat zegt dit allemaal over de Amerikaanse cultuur? Om daar een antwoord op te zoeken, loont het om eerst te kijken hoe het er in Europa aan toegaat. Hoewel het moeilijker is om generaliserend over Europese cultuur te spreken, zijn ook voor het oude continent algemene observaties te maken. [...] In La Pianiste is het omgekeerde aan de hand van de Amerikaanse horrorfilms die eerder werden beschreven: de plot lijkt in eerste instantie te draaien om seksualiteit. Maar in werkelijkheid draait hij om geweld: om het geweld dat in seksualiteit besloten ligt en waar die in kan uitmonden. Dat geweld hoeft niet per se fysiek te zijn. Een terugkerend thema in de Europese cinema is een poging van twee mensen om een puur seksuele en anonieme relatie aan te gaan, wat mislukt en uitloopt op emotionele hunkering, machtsspelletjes en uiteindelijk geweld. [...] Nog veel vaker leidt seksualiteit in de Europese cinema tot psychologisch geweld in bredere zin. Voor die meest befaamd seksuele van alle Europese films, de Franse, geldt dat bij uitstek. [...] Voor al deze Europese films geldt dat de openlijk getoonde seks niet het hoofdthema vormt, maar commentaar geeft op iets anders. In de regel is dat het (psychologische) geweld dat onder de seks verborgen ligt of erdoor naar de oppervlakte wordt gehaald. Seks wordt in Europese films en literatuur vaak gebruikt om te tonen hoe de waardigheid van iemand beschadigd raakt. In Europa, kortom, is (psychologisch) geweld het hoofdmotief voor het tonen van seks. Hetzelfde geldt voor Europese schrijvers die genadeloos expliciet zijn in het beschrijven van seksscènes, zoals Michel Houellebecq. In Europa zal hij nooit worden aangesproken op de seksuele passages van zijn boeken, wel op de betekenis ervan. Seksscènes zijn in Europa niet snel controversieel. Het wordt pas een probleem als er geen achterliggend thema achter de vele seks te ontdekken is, zoals in [...] [... G]eweld, dat is wel een Europees taboe. Een groot historisch taboe, natuurlijk, omdat de vraag nog steeds niet afdoende is beantwoord waar het geweld en de jodenvervolging van de Tweede Wereldoorlog vandaan kwamen. Maar ook een taboe in het klein, voor mensen die zich veel meer zorgen maken over ruwe omgangsvormen en geweld en criminaliteit op straat dan om openbare moraal. Europa kent niet die Amerikaanse vigilante-traditie, waarin het moreel juist wordt geacht dat de burger op eigen gezag met geweld onrecht rechtzet. Geweld van het individu mag in Europa niet, zelfs de extreemste gevallen worden een twijfelachtige rechtvaardiging gevonden voor eigenrichting. Waar zeden in de VS per definitie een publieke zaak zijn, is geweld dat in Europa. Een LPF'er deelt een klap uit aan een cameraman? Politiek morsdood. Dat geweld een publieke zaak is, betekent niet dat Europeanen het de overheid toevertrouwen. Een politieman belandt hier voor de rechter als hij een dolle aanvaller in zijn been schiet, in de Verenigde Staten wordt een groep agenten vrijgesproken als op een videoband is vastgelegd hoe zij een liggende man aftuigen met knuppels. [...] Dat wantrouwen in geweld is er niet altijd geweest. De Europese riddercultuur is ook een soort vigilante-recht geweest. En oorlog voeren ging tot voor kort door voor de grootste deugd waaraan een Europese man zich kon overgeven. Het ligt voor de hand om bij de oorlogen van de twintigste eeuw en de crisis van het gezag in de jaren zestig de verklaring te leggen voor het besmet raken van de Europese deugd van weleer. [... D]e Tweede Wereldoorlog gaf het pacifisme en het wantrouwen in geweld we! een enorme impuls. Op dezelfde manier ligt het voor de hand om bij het Amerikaanse taboe op lust te verwijzen naar de puriteinse traditie, die afstamt van de kolonisten die de basis van de VS legden. Hoewel het wat te makkelijk lijkt om voor een verklaring van nu te wijzen naar strenge mannen die vier eeuwen geleden voet zetten op Amerikaanse grond, hebben deze mannen wel een puriteinse traditie in gang gezet [...]. Amerika heeft weliswaar net als Europa de seksuele revolutie meegemaakt en de
grote [...] Tegen die achtergrond is het niet verwonderlijk dat in Europa en in de VS verschillend wordt gereageerd op seksualiteit. In Europa geen joelende mensen voor een "expositie" van copulerende stelletjes of masturberende mannen. Mensen zullen het hier eerder smakeloos en passé vinden dan pervers en illegaal. Maar een "installatie" met beelden van een vrouw die wordt afgetuigd, of een lynching? [...] Als het om onze kinderen gaat, roept niemand in Europa om leeftijdsgrenzen voor Disney-films of computerspelletjes vanwege hun seksuele inhoud, maar wel wegens hun geweld. Als seks bij jongeren nationale ophef oplevert, is dat niet vanwege de seks op zich, maar om het geweldsaspect erbij, zoals het delen van meisjes, pimping en groepsverkrachtingen in Rotterdam. Overspelschandalen draaien niet om de zonde, maar om het psychologische geweld van het bedrog. De Britten stonden niet op hun achterste benen omdat hun kroonprins Charles een maîtresse had, maar omdat zijn kwetsbare vrouw eraan onderdoor ging. Regel als politicus je zaakjes thuis netjes en geen Europeaan eist je hoofd om een affaire, of het nu Mitterrand betreft of de Tweede-Kamerleden die zich door de Nieuwspoort-regel beschermd weten als de zondaar na de biecht. Zeden zijn privé. Seks en geweld zijn niet overal simpelweg seks en geweld. Om te bewijzen dat ze als ingrediënten van muziek, boeken, films, computerspelletjes en bladen goed verkopen, hoef je vanuit Europa niet naar de VS en andersom. Maar graaf dieper in de thematiek en de twee blijken een compleet verschillende culturele betekenis te hebben. Zet boeken en films die ogenschijnlijk over hetzelfde thema gaan tegenover elkaar: [...]. Je ziet Europees seks en geweld en Amerikaans geweld en seks. De westerse obsessie met seks en geweld bestaat niet.
|