Citaten uit

Gegokt en verloren

Bedrijvendokter en filosoof Guido Rossi over de dreigende implosie van het kapitalisme

Bas Mesters, NRC Handelsblad 27 september 2008

De kredietcrisis kan het begin van een catastrofe zijn, denkt de Italiaanse bedrijvendokter Guido Rossi.

In de jaren zestig kostte een eenvoudige tv omgerekend 250 euro, nu is dat minder dan de helft. Is dit vooruitgang? De Italiaanse jurist en filosoof Guido Rossi (77) meent van niet. Sterker nog, de keiharde concurrentie en de globalisering die leiden tot prijsverlagingen van tv's en andere consumptiegoederen, tasten de burgerrechten aan.

Rossi is niet zomaar een onheilsprofeet. Hij kent het kapitalisme van binnenuit.

[... ... ... ...]

Sprekend over de exorbitante salarissen van topmannen, brandt hij los. Hij citeert uit zijn recente boeken over de verwording van het kapitalisme in Italië en de rest van de wereld. Was in de jaren zestig het salaris van een directeur bij General Electric zestig maal zo hoog als dat van een arbeider, nu is dat bij de Amerikaanse detailhandelketen Wal-Mart negenhonderd keer.

De rijke leiders hebben elke relatie met de maatschappij verloren. Ze sluiten zich af, isoleren zich en zijn alleen nog met zichzelf bezig. Ze hebben alleen belangstelling voor de staat en parlementen als ze die via lobby's kunnen gebruiken om wetten aangenomen te krijgen die hun goed uitkomen. De enige binding die de topondernemers in Italië nog met het gewone volk hebben, loopt via de voetbalclub waarvan ze eigenaar zijn.

[...]

Hij volgt de kredietcrisis op de voet, een crisis waarvoor hij de afgelopen jaren al diverse keren waarschuwde. In De Gokmarkt stelt Rossi dat de financiële wereld zijn doelen voorbij is geschoten. De geglobaliseerde financiële markten zijn volgens hem losgezongen van de concrete economie. Spaarders en beleggers ervaren dat dagelijks. Koersen stijgen en dalen om onverklaarbare redenen. Banken vallen plotseling om en solide gewaande bedrijven als Parmalat, Enron en Ahold zijn financiële kaartenhuizen gebleken.

Volgens Rossi is er alle reden om een spoedige ineenstorting van het totale systeem te vrezen.

In Perchè Filosofia (Waarom Filosofie?, 2008) roept hij denkers en gewone burgers op in verzet te komen tegen de perverse logica van het hedendaagse superkapitalisme met zijn winstbejag en het consumentisme. Zo niet, dan ziet het er volgens Rossi somber uit voor de mensheid.

[...]

Het staat voor hem als een paal boven water dat de VS de rest van de wereld heeft geïnfecteerd met een superkapitalisme dat nu de democratische rechtsstaat vernietigt. Het superkapitalisme heeft volgens Rossi geleid tot een gespleten hedendaagse westerse mens. Die is tegelijkertijd burger en consument/investeerder.

Tot eind jaren zeventig bestond deze gespletenheid niet, legt Rossi uit in Waarom filosofie? Er was tot enkele decennia geleden sprake van een democratisch kapitalisme, waarin de verlangens van de consument en de rechten van de burger in evenwicht waren, schrijft hij.

[...]

Als consument wil de moderne mens steeds goedkopere producten, maar als burger betaalt hij daarvoor de rekening. Tv's worden nu in het Verre Oosten tegen afbraaklonen gemaakt door rechteloze werknemers.

[...]

De burger wordt ook in zijn rechten beperkt door zijn rol als investeerders en aandeelhouders, vindt Rossi. Als investeerder wil hij steeds hogere rendementen. Maar hij investeert niet meer zelf, hij laat dit over aan banken, hedgefunds en pensioenfondsen. Die steken geld in futures, derivaten en andere ondoorzichtige investeringsvormen die niets met de reële economie te maken hebben, maar deze wel ernstig kunnen ontwrichten.

Multimiljardair en mega-investeerder George Soros rekende voor dat er wereldwijd door die fondsen voor 45 triljoen is geïnvesteerd in de zogenaamde credit default-swaps, zegt Rossi. Hiermee kan de investeerder erop speculeren dat een bedrijf zijn leningen niet kan afbetalen. 45 triljoen is ingezet in een gokspel van mensen die hopen dat bedrijven als General Motors in elkaar storten. Dat is vijf maal de waarde van de staatsobligaties die de VS hebben uitgegeven. De hedgefunds, maar ook de grote pensioenfondsen heeft men volstrekt niet meer onder controle.

Mede hierdoor is de economische crisis van nu ook veel diepgaander dan die van 1929, meent Rossi. Men heeft gegokt en verloren.

[...]

Bovendien is bijna niemand nog in staat om te beseffen dat de democratie in gevaar is. Want de moderne mens is een homo videns geworden, een kijkende mens, die via televisie en internet vooral in beelden communiceert. En op tv is de democratie in gevaar moeilijk in beeld te brengen. Op tv werkt de taal van de marketing het best. Politici en ook journalisten denken steeds meer in die marketingtermen, zegt Rossi. De bedrijven hebben de rest van de wereld geleerd dat marketing de sleutel tot succes is.

[... ...]

In Italië is goed te zien hoe groot de destructieve invloed van het superkapitalisme op de democratie is. Voor de zakenman-premier Silvio Berlusconi dient de staat zijn bedrijf. Hij bestrijdt instituties als de rechterlijke macht en noemt rechters publiekelijk imbecielen. Met zijn mediaconcern controleert Berlusconi al twintig jaar de homo videns die alleen na half twaalf s nachts soms serieuze journalistiek te zien krijgt.

Er is sprake van een democratie van de onwetendheid, meent Rossi.

[...]

Om dit soort verschijnselen aan de kaak te stellen, zijn generalistische filosofen nodig, meent Rossi in Perchè Filosofia. Die moeten zich concentreren op economie en recht, de twee factoren die volgens hem bij uitstek het welzijn van de mens bepalen. Om het kapitalisme weer onder controle te krijgen moet het recht functioneren en dienen er grenzen te worden gesteld aan wat binnen de liberale markteconomie wel en niet mag.

[... ... ...]