Trouw 24 januari 2015

[...] Na de aanslag in Parijs eisen overheden hardere maatregelen om terreur te bestrijden. Maar wie de balans opmaakt van de barrage aan antiterreurwetgeving die het afgelopen decennium het licht zag moet concluderen dat meer van hetzelfde niet het antwoord is.

Als één ding opvalt in de reacties op de moordpartij in Parijs, dan is het wel dat slechts een enkeling nog spreekt van the war on terror. De samenleving lijkt meer oog te hebben voor verbinding en verzoening dan voor polariseren, uitsluiten of stigmatiseren van groepen. We lijken democratie en rechtsstaat te contrasteren met terreur en extremisme, niet met afkomst en religie. Het antwoord op terreur moet aansluiten op deze ontwikkeling.

[...] Veel repressieve maatregelen zijn weinig effectief gebleken, vaak zelfs contraproductief, waar ze hebben geleid tot stigmatisering en uitsluiting van mensen en tot inbreuk op vrijheden en rechten. [... ... ...]

Er valt nog iets op. Er is sinds het vorig decennium bezuinigd op persoonlijk contact, zoals door wijkagenten, jongeren- en buurtwerkers, psychische zorg. Veiligheidsdiensten verzuipen in de hoeveelheden data, die het zicht op de werkelijkheid eerder vertroebelen dan verhelderen. Dataverzameling kan de fysieke interactie niet vervangen, want dan ontstaat een zwart gat waarin iemand ongestoord kan radicaliseren, mits die analoog te werk gaat.

Juist in de meest kwetsbare landen, waar terreur en geweld dagelijkse kost zijn, spelen velerlei maatschappelijke organisaties en initiatiefrijke burgers een rol bij het omgaan met dreiging en geweld. Een voorbeeld hiervan is het 'early warning system' in West-Afrika, opgezet door onder meer de Afrikaanse Unie en regionale organisaties: burgers duiden de gebeurtenissen in hun gemeenschappen en geven hun bevindingen door tot op nationaal niveau; veiligheidsmaatregelen worden genomen in overleg met burgers; religieuze leiders en dorpsoudsten fungeren als bemiddelaars. Omdat zij connecties hebben tot in de haarvaten van de samenleving en de lokale bevolking en cultuur kennen, vertrouwen de strijdende partijen deze mensen. Ondanks het geweld dat deze regio teistert, heeft dit systeem veel geweld in de kiem gesmoord.

Bindende kracht

Uitgerekend deze mensen, die weten wat leeft onder de bevolking en die de weerbaarheid van hun directe samenleving vergroten door hun onderhandelingsvaardigheden en bindende kracht, zijn door de antiterreurmaatregelen in het verdomhoekje beland. Bestuursleden van ngo's lopen bijvoorbeeld juridische risico's als ze met radicalen willen praten. De ruimte om in contact te treden met radicalen is daardoor beperkt, en daarmee de ruimte voor preventie. Dit is contraproductief.

De aanslag in Parijs is een aanval op de waarden van democratie, rechtsstaat en mensenrechten. Het antwoord op terreur zal moeten passen bij deze waarden. Deze strijd gaat om ideeën en die win je niet met wapens, maar met betere ideeën. Houd de waarden van democratie en mensenrechten hoog, juist in antwoord op geweld en terreur. En betracht geduld, want dit probleem is niet zomaar opgelost.