00aug29b Ook omarming... NRC 19 augustus
NRC HANDELSBLAD, Z4 (blz 27), 19 augustus 2000
In Groot-Brittannië is de jacht op pedoseksuelen geopend. Maar een 'pedo' in de eigen vriendenkring krijgt het voordeel van de twijfel. 'We voelen diepe droefenis: voor hem, voor zijn partner - en ja, ook voor onszelf.'
Hieke Jippes
Wanneer mijn vriendin Eeke voor het eerst over de seksuele deviatie van de dirigent van haar lokale koor sprak, weet ik niet meer. Maar het moet zijn gebeurd voordat hier in Engeland het woord 'pedofiel' tot zulke emoties leidde, dat je van nationale hysterie kunt spreken. Na de moord op de kleine Sara Payne en de naming and shaming van vermeende pedofielen door News of the World eisen groepen woedende bewoners verwijdering van 'sexmonsters' uit hun stadswijk. Kleine kinderen worden aan de hand meegesleurd door hun moeder. Ze dragen in viltstift beschreven T-shirts: 'Kill them'. De moeders schreeuwen hen voor: 'Sexcase! Sexbeast!'
Het gevolg is voorspelbaar: onbekende aantallen geregistreerde seksuele misdadigers doken onder en zijn nu buiten bereik van hun toezichthouders. Twee pedofielen kozen voor zelfmoord. Tientallen gezinnen moesten verhuizen omdat ze - vaak ten onrechte - het 'pedo'-stempel kregen opgeprikt.
Tegen die achtergrond leken de leden van Eeke's koor wel heel geciviliseerd om te springen met hun duivel. Hij heet Nicholas (een pseudoniem), en werd in maart van dit jaar gearresteerd voor wat de wet hier noemt 'gross indecency' en 'indecent assault' van minderjarige jongetjes. Diezelfde avond nog stond er een kort berichtje in de krant.
Nicholas: "Ik wilde niet dat iemand dit via de krant zou horen. Daarom heb ik meteen de secretaresse van het koor op de hoogte gesteld en haar gevraagd om het aan zoveel mogelijk mensen te vertellen."
Het moet allemaal heel beschaafd zijn gegaan. Want niemand wist wat de koordirigent precies had misdaan. Kennelijk nam men automatisch aan dat het een licht vergrijp was in het hele spectrum van 'vieze dingen met jongetjes'. De koordirigent is inmiddels veroordeeld voor drie van de vijf ten laste gelegde incidenten. Hoe hoog de straf wordt is nog onbekend. Hij wacht, nog steeds op vrije voeten, op zijn straftoemeting.
Het hele koor - op een lid na - is achter zijn dirigent blijven staan. Dat hij samenwoonde met een vriend en dus homoseksueel was, wisten ze allemaal al. De tolerante houding ligt niet aan de sociale klasse - de koorleden zijn boeren, onderwijzers en huisvrouwen. Ze hebben hun dirigent 'lastig' gevonden, want prikkelbaar, en ze hebben soms knap gemopperd wanneer Nicholas het nodig vond hen in het Duits of het Latijn te laten zingen. Veel te moeilijk. Maar ze slikten het omdat de muziek die ze onder zijn leiding voortbrachten, alles goedmaakte. Onder deze dirigent heeft het koor een niveau gehaald dat het voordien nooit voor mogelijk had gehouden.
'This teacher is a pervert.' Nicholas heeft inmiddels met naam en adres op de voorpagina van de plaatselijke krant gestaan. Name and shame op het meest lokale niveau. Nicholas' partner Ian zegt dat de mevrouw van de plaatselijke benzinepomp hem - "en ik lijk niet eens op Nicholas!" - elke keer veelbetekenend aankijkt als hij komt tanken. Een keer heeft ze gevraagd: "Heeft uw foto niet in de krant gestaan?" En een andere keer is hij nageroepen door een jongetje op een fiets: "Wij willen geen perverts hier."
Maar meutes voor hun huis zijn uitgebleven. Nicholas zelf gaat alleen nog in het donker uit en hij mijdt het dichtstbijzijnde dorp. Volgende week hoort hij zijn straf: vermoedelijk vier jaar cel. Hij is doodsbang voor wat hem in de gevangenis te wachten staat: de regionale gevangenis van eerste opvang heeft net uit ideële overwegingen ('de gewone gevangenisbevolking moet maar wennen aan deze categorie') zijn aparte afdeling voor seksuele delinquenten opgeheven. Een advocaat, refererend aan de veronderstelde gevangenishierarchie en homoseksuele overvallen in de douches, liet zich over de 57-jarige musicus ontvallen: "Als ik hem was, zou ik er voor die tijd een eind aan maken."
Enkele weken geleden kwamen koor en dirigent voor het laatst bij elkaar bij mijn vriendin Eeke thuis. Typisch Engels: iedereen, op een na, was er. En iedereen wist dat dit de laatste bijeenkomst was voordat hun dirigent voor een aantal jaren de gevangenis indraait. Ze dronken een glas, namen een hapje en niemand - ook de dirigent zelf niet - die een mond opendeed over de dreiging die boven het samenzijn hing.
"Wij zijn allemaal achter hem blijven staan", zegt een wat oudere alt. "Maar niemand weet eigenlijk wat hij precies heeft gedaan. Pianoles mag hij niet meer geven. Hij heeft een keer 'dank u' gezegd, toen we gewoon op kwamen dagen bij de repetitie. We hebben het er onderling kort over gehad, of we door moesten gaan. Een kwestie van een paar minuten. Voor ons is hij geen monster. Voor ons blijft hij Nicholas. We voelen alleen diepe droefenis: voor hem, voor zijn partner Ian - en ja, ook voor onszelf."
Een andere tenor zegt: "Nicholas gedroeg zich altijd very silly wanneer er een jonge jongen in de buurt was. Dat ontging niemand." Het was bij hem aan tafel een standaardgrap, vertelt hij. "Hij kwam hier vaak, met zijn partner, die aan onze dochter pianoles geeft. We zagen hem hier graag: interessante man en je had nog eens een ander gesprek. Ons zoontje wist van de hoed en de rand en kon, vonden we, heel goed voor zichzelf zorgen."
Binnen de vier muren van zijn bungalow, ver van de stadse armoedewijken waar bewoners elkaar ophitsen, etaleert 'het monster' een scala van emoties: prikkelbaarheid, angst, pedanterie, en uiteindelijk ook een soort spijt. Ian, al 35 jaar zijn partner, was even geschokt als ieder ander toen in het vroege voorjaar, volslagen onverwachts, twee bonkige politiemannen aan de deur verschenen.
"Ik wist van zijn voorkeur", vertelt Ian. "Maar ik had nooit verwacht dat hij er ook uitdrukking aan zou geven. Ik bedoel, de sancties zijn zo enorm..."
Ik val maar met de deur in huis: "Wat heb je precies gedaan, Nicholas?"
Nicholas (57), rechtop in de stoel, knieën keurig tegen elkaar, handen in de schoot gevouwen, zwart dopje haar, grote bril en wit baartje: "Ik heb een leerling gemasturbeerd."
Ian kijkt op: "Dat wist ik niet eens. Nicholas heeft er met mij niet over willen praten."
Nicholas: "Wat je niet weet kun je ook niet doorvertellen. Ik heb je expres niets verteld. Ik heb guilty moeten pleiten in drie andere gevallen, niets fysieks, waarvan ik de versie die de kinderen hebben verteld, betwist. Jazeker, het was onbetamelijk gedrag van mijn kant. Maar mijn advocaat zei dat ik dat beter kon bekennen. Anders kon ik een proces met een jury tegemoet zien."
Hij is even in tranen als zijn straf aan de orde komt - "voor het eerst in 35 jaar dat Ian en ik gescheiden zullen zijn". Maar hij memoreert ook op bijna docerende toon dat pedofilie in het klassieke Griekenland echt niks bijzonders was. "Het laatste wat een pedofiel wil, is een kind beschadigen. De moordenaar van Sara Payne, dat is iemand die gevoelens voor een kind paart aan diepliggende moordlust. Die explosieve mengeling heeft met mij niets te maken. Seks zonder moraliteit: dat ben ik helemaal niet."
Ian: "Het is mij een raadsel hoe Nicholas in dit hetzerige klimaat een eerlijk proces met een juiste straf kan krijgen."
Nicholas vertelt van zijn eigen eenzame jeugd, van de katholieke kostschool met de onvermijdelijke leerkracht die hem 's avonds kwam instoppen en hem dan streelde. "Eerst daar!" - zijn hand maakt cirkels over zijn borst. En "later ook daar - de hand gaat kruiswaarts. "Ik was negen en ik vond het verrukkelijk, al wist ik helemaal niet wat er gebeurde. En dan was er de Arabische chauffeur van mijn vader - ik was al vanaf mijn vierde jaar hot property, seksueel gezien."
Nicholas gaat terug naar het misdrijf: "Ik heb die ene jongen ook gevraagd of hij het wilde en hij zei: 'Ja, ja!' Hij had een prachtige muzikale loopbaan kunnen opbouwen, ik kon het erg goed met hem vinden. Hij had veel problemen thuis, ik nam hem vaak mee op klimtochten. Ik wist niet wat ik hoorde, dat hij naar de politie was gegaan. Ik dacht dat ik hem geen schade had berokkend, maar nu ik weet wat hij aan de politie heeft verteld, denk ik dat ik dat verkeerd gezien heb."
Een van de onlangs toegetreden koorleden is een kinderarts, die zich in een gezondheidscentrum in de dichtstbijzijnde grote stad ooit veel moeite getroostte om (seksuele) kindermishandeling binnen het gezin te onderkennen en te behandelen. Hij is nu eigenaar van een groot gemengd boerenbedrijf, waar het gewoonlijk wemelt van aangeschoten wild van de menselijke soort: Britse en buitenlandse jongeren, die hier al werkend weer op koers proberen te komen. Hij is de eerste die toegeeft dat de onvoorwaardelijke steun voor Nicholas misschien wel al te onberedeneerd is.
"We hadden het misschien toch met elkaar wat uitvoeriger moeten bespreken en iedereen de kans moeten geven zijn mening te uiten." Desondanks: "Nicholas is een moeilijk iemand, altijd geweest, maar desondanks een vriend." En iemand "van wie we automatisch hebben aangenomen dat zijn vergrijp aan de lichtere kant van het scala mogelijkheden ligt." Maar mijn vragen over het waarom van de houding van het koor, in tegenstelling tot dat van alle demonstranten elders in het land, hebben het koorlid wel gedwongen zijn houding voor het eerst te analyseren - zonder heldere uitkomst trouwens.
Deze boer annex kinderarts is zo boos over de manier waarop de dirigent in de plaatselijke pers is benoemd, dat hij de betreffende krant met een klap op tafel legt. "Je bespaart me een afspraak met de hoofdredacteur. Want welk ander doel is met zo'n benadering gebaat dan de verhoging van de oplage? Een kop als 'Pervert' voorzien van foto en adres. Het is het opruien van emoties van de primitiefste soort." Hij wijst nog op een aanpalend bericht op dezelfde krantenpagina over de zelfmoord van een seksueel delinquent in de gevangenis die ook voor Nicholas de deuren zal openen. Kop: 'Jail bullies drove rapist to suicide'. "Wat moet Nicholas daarvan denken?"
Heeft iemand zich verplaatst in de kinderen die uiteindelijk aangifte bij de politie hebben gedaan? Al mijn gesprekspartners hebben tot nu toe toegegeven dat dat stukje van de legpuzzel 'waar sta ik en waarom?' ontbreekt. De boer annex kinderarts geeft dat ook toe, maar zegt: "Wat denk je dat het effect op de betrokken kinderen is, als Nicholas straks inderdaad de gevangenis indraait? Dan wordt het gebeurde alleen maar voor hen opgeblazen tot nog iets veel ergers. De automatische reactie van het Britse rechtssysteem 'stop maar weg in de gevangenis' lost in dit geval niets op. Veel beter is het om met therapeutische bemiddeling met en de betrokken kinderen en Nicholas aan de tafel te gaan zitten en het door praten tot verteerbare proporties terug brengen.
Nicholas zelf heeft eerder hetzelfde betoogd. Hij vertelt daarbij dat hij ooit, lang voor dit delict, hulp heeft gezocht bij een behandelaar. Hij wilde leren "die bijna permanente aandrang in bedwang te houden".
Een probation service-ambtenaar (in het Britse systeem meer toezichthouder-bewaarder dan reclasseringsambtenaar) bevestigt later de waarschijnlijkheid van Nicholas' verdere verhaal. De behandelaar had Nicholas' relaas al snel afgebroken met de woorden: "Als dit de kant uitgaat die ik vermoed, moet ik je adviseren verder je mond te houden. Anders is het mijn plicht de politie in te lichten."
Vanaf dat moment beschouwde Nicholas het zoeken van hulp als een onmogelijke opgave. "Het is alsof ze je longen en ribben en alles wat daar mis mee is op een röntgenfoto kunnen zien", meent hij. "En of ze je dan alleen maar willen behandelen voor borstkanker." Dan draaft hij door met de tactloosheid die veel koorleden als typerend voor hem beschouwen. Op donderende toon: "Als dit land zo met zijn seksuele delinquenten omgaat, dan verdient het helemaal wat het krijgt uitgemeten! They richly deserve it!"
Het Britse Home Office staat door alle onrust in het land over 'loslopende' seksuele delinquenten zeker op dit moment niet te trappelen om uitvoerig in te gaan op de (vaak Victoriaanse) zedelijkheidswetgeving in dit land. Er lagen al voorstellen tot het schrappen van verouderde opvattingen. Maar in het licht van de Sara Payne-commotie lijken politici van alle partijen nu geneigd nieuwe wetgeving te creëren, specifiek gericht op pedofielen. Die gaan van levenslang elektronisch bewaken ("Mij niet gezien," meent Nicholas, "zo'n ding om je been schijnt heel slecht te zijn voor de aanmaak van je witte bloedlichaampjes"), dan wel levenslang opsluiten van onverbeterlijke pedofielen. Volgens Britse cijfers recidiveert 64 procent van de veroordeelden. Van een recent ingevoerd behandelprogramma voor seksuele delinquenten in gevangenissen zijn nog geen resultaten bekend.
"Pedofilie is als een verslaving en seksuele delinquenten zijn zeer, zeer goed in het voorwenden dat ze van hun straf geleerd hebben", zegt het adjuncthoofd van de probation service in Nicholas' gebied. Natuurlijk heeft hij vooraf duidelijk gemaakt dat hij over diens individuele geval niet kan spreken, ook al omdat dat nog onder de rechter is.
Maar hij legt extra betekenis in zijn stem als hij zegt: "Tegen de tijd dat de politie in het spel komt en wij bij een zaak betrokken worden, is het gedrag doorgaans al heel lang gaande. Ik ken voorbeelden van gemeenschappen waar dit soort gedrag heel lang intern geregeld werd. Daar werd of wordt zo iemand beschouwd als de vroegere dorpsidioot - men houdt rekening met de afwijking. Tot hij of zij echt over de schreef gaat. Dan is de verontwaardiging des te groter."
Het adjuncthoofd vertelt nog meer: "Het is de aard van pedofielen om te ontkennen dat hun gedrag afwijkend is. Het helpt niet wanneer mensen in de omgeving dat gedrag vergoelijken en camoufleren. In zo'n geval is publiciteit een zegen. Het confronteert iemand met zijn handelen. Soms slaat het aan en kun je een begin maken met therapie. Maar bij pedofielen weet je nooit zeker of het werkt. Als therapeut zou ik wel gek zijn als ik ooit geloofde wat een pedofiel me vertelde. Daarom moeten we ze zo scherp in de gaten houden en daarom is het zo slecht wat the News of the World heeft gedaan. U zegt dat de betrokken persoon om hulp heeft gevraagd. Er is therapie met het accent op de delinquent en therapie met het accent op de bescherming van de gemeenschap. Voor ons gaat het altijd om bescherming van de gemeenschap. Die therapeut had in ons systeem de plicht om de politie in te lichten."
In theorie heeft de reclasseringsambtenaar wel oren naar de interventietheorie van de kinderartskoorlid. Maar zegt hij, daar is een 'maar' aan verbonden. "Verzoening en bemiddeling passen niet in ons rechtssysteem. Wij doen aan toedeling van straf, niet aan eerherstel. Bij ons worden slachtoffers in het algemeen buitenspel gezet. Terwijl juist de slachtoffers van dit soort delicten gehoord zouden moeten worden. Ze vragen zich af: waarom ik? Heb ik soms iets fout gedaan? Ouders (en het meeste seksuele misbruik van kinderen gebeurt binnen het gezin) hebben soms de neiging om te bagatelliseren. Dan voelt het kind zich beschadigd omdat er niet naar hem wordt geluisterd."
Uiteindelijk krijg ik het ene koorlid te pakken, dat niet is teruggekeerd op de repetities voor Palestrina's missen. Ze is uiterst terughoudend. Het kind dat de zaak tegen Nicholas aan het rollen heeft gebracht blijkt de zoon van een vriendin. En ze was erbij toen hij voor het eerst over het misbruik praatte.
"Het kind is a total mess", zegt ze. "Zijn ouders willen niet dat zijn identiteit ook nog uitlekt. Hij voelt zich al zo opgelaten. Hij wil voor geen goud dat zijn vriendjes te weten komen wat er met hem is gebeurd. De ouders proberen er met hem over te praten en hij krijgt counseling. Ik mis het koor en ik begrijp dat de andere koorleden nog zingen. Maar dat komt doordat ze de helft niet weten, denk ik. We spreken hier niet over een geïsoleerd incident. Ik wil in elk geval met Nicholas nooit meer iets te maken hebben."
Bij de plaatselijke krant word ik uitgelachen, wanneer ik vraag naar de reden om Nicholas expliciet te noemen. "Wij rapporteren alleen de feiten, mens", zegt de lokale chef nieuwsdienst. "Hoezo is pervert opruiend? Hij is toch een pervert? Jongetjes van negen en tien jaar oud? Delicten over een periode van acht jaar? Dat is niet onze schuld, dat is zijn verantwoordelijkheid."
We praten als in parallelle universums. Ik mompel nog iets over de opmerkelijke solidariteit van het koor dat niet alle pedofielen bij voorbaat als monsters wil etiketteren.
De chef verslaggeverij kijkt me aan alsof ik gek ben. "Heb je ze gevraagd of hij aan een van hun kinderen gezeten heeft? Wat een flauwekul. Dat soort onzin-solidariteit zul je op een council estate tenminste niet tegenkomen." Als ik al bij de deur ben, hoor ik hem woedend tegen zijn collega zeggen: "Solidariteit van het koor..., godbetert. Wat een typische middle class crap!"