01mrt26a VS leert van NL pubers
door Eveline Brandt
2001-03-21, Trouw
In Engeland en de Verenigde Staten is seksuele voorlichting bovenal ontmoediging. Maar dat helpt niet erg, getuige het hoge aantal tienerzwangerschappen daar. Nederlandse jongeren vrijen minstens zoveel, maar veel voorbehoedzamer. Hoe het Nederlandse model wint van Wicked Willy.
In een voorlichtingsfilmpje voor het Engelse voortgezet onderwijs wordt de hoofdrol gespeeld door Wicked Willy. Pervers Pikkie, vrij vertaald. Deze kleine vieze man zet de toon: Seks is vies en voos en zondig, je kunt er seksueel overdraagbare aandoeningen van krijgen en een baby bovendien.
Dit is, in een notendop, wat jongeren in het Verenigd Koninkrijk veelal te horen krijgen over seks. Daar zit een filosofie achter. Als je ze 'het' nu maar flink tegenmaakt of 'het' zoveel mogelijk doodzwijgt, dan zullen ze 'het' vast niet doen, is ongeveer de denktrant. Denkfout, meent S. Buitendijk, hoofd van de sector voortplanting en perinatalogie van TNO preventie en gezondheid in Leiden. ,,Zo'n repressief klimaat werkt contraproductief'', is haar overtuiging. Want de verboden vrucht wordt alleen maar begeerlijker. Ondertussen is het taboe op vrijen in Engeland zo groot, dat van veílig vrijen niet veel komt. Wie bij zijn ouders naar pil of condoom informeert, is immers subiet een 'pervers pikkie'.
Buitendijk ging onlangs in Engeland uitleggen waarom Nederland zo veel minder zwangere tieners kent. Waarom het probleem van tienerzwangerschappen zelfs nauwelijks nog speelt in de lage landen, in die 'permissive society' aan de overkant van het Kanaal, waar zo openlijk over seks en drugs gesproken wordt, de pil ongeveer net zo makkelijk verkrijgbaar is als het meisjesmagazine Yes en seks door en voor tieners nog net niet aangemoedigd, maar wel normaal gevonden wordt.
,,De Nederlanders kunnen het weten. Het kleine land - beter bekend van de kaas, windmolens en grachten - heeft minder zwangere tieners dan de meeste andere Westerse landen'', schreef een Engelse krant niet zonder afgunst, daags na het congres van de respectabele Royal Society of Medicine waar Buitendijk vorige week een lezing hield. En inderdaad: worden er in Engeland jaarlijks 31 baby's geboren per 1000 meisjes van 15 tot 18 jaar, in Nederland zijn dit er nog geen twee (1,8 baby's, om precies te zijn). Ook in de Verenigde Staten, net als in de meeste andere landen, ligt het cijfer veel hoger dan hier.
Waar ligt dat aan? Zijn de Nederlandse meisjes langer kuis en keurig? Ondergaan ze misschien vaker een abortus? Of maken ze meer gebruik van anticonceptie? Dat laatste. Want ze zijn er vroeg -steeds vroeger- bij. In 1995 had de helft van de Nederlandse jongeren op hun 17,7ste levensjaar al eens seks gehad. Het aantal abortussen daalt alleen maar, ook in de leeftijdsgroep onder de 19 jaar. Het ligt kortom aan de voorbehoedzaamheid van Nederlandse jongeren. Bij 'de eerste keer' gebruikte 85 procent een condoom, anticonceptiepil of allebei, blijkt uit een TNO-onderzoek, en dat percentage is veel hoger dan in de meeste andere landen.
Dat heeft resultaat. Buitendijk durft te stellen dat tienerzwangerschappen in Nederland 'eigenlijk geen probleem meer zijn'. Ze rekent voor: ,,Het grootste deel van onze tienerzwangerschappen, namelijk tachtig procent, komt voor bij 18 en 19-jarigen. Veelal meisjes uit etnische minderheden die gewoon getrouwd zijn en zwanger wíllen worden. Het is de vraag of je dan nog van probleemzwangerschappen kunt spreken, al zijn ze wel erg jong en is het niet goed voor hun opleidingskansen. Zwangerschappen bij meisjes onder de 18 hebben we hier nauwelijks meer. In 1999 waren dat er 477 in heel Nederland. Natuurlijk moet je blijven proberen dat aantal nog verder terug te dringen, maar eigenlijk kun je niet meer van een probleem spreken, zeker niet vergeleken bij Engeland, Amerika en Canada.''
Bekend is dat een hoog aantal tienerzwangerschappen samenhangt met armoede en sociale problemen, waarmee Engeland meer worstelt dan Nederland. ,,Sociale ongelijkheid is een belangrijke oorzaak'', erkent Buitendijk. ,,Dat is niet zo moeilijk voor te stellen: naarmate je minder vooruitzichten hebt, niet duidelijk weet wat je wilt met je leven en weinig waarde hecht aan een goede opleiding, is het minder erg om heel jong zwanger te worden. In Nederland wordt het door de meeste jongeren helemaal niet 'cool' gevonden om op je zestiende een baby te hebben. Je moet eerst een opleiding volgen, van het leven genieten, en dan misschien eens kinderen.''
Maar het zit 'm ook in de mate van preutsheid. ,,Hier accepteren we dat tieners seksuele wezens zijn, en zijn we veel opener over seksualiteit. In Engeland denkt men algauw: als er anticonceptie beschikbaar is, wordt de seksuele moraal te los. Voorbehoedmiddelen zijn daar moeilijk te krijgen, en op veel scholen is het onderwerp nauwelijks bespreekbaar. Het enige dat je daarmee creëert is een gigantisch taboe, terwijl uit meerdere onderzoeken blijkt dat roepen dat 'het' niet mag, absoluut niet helpt.''
,,Ook in Amerika ligt de nadruk op onthouding'', weet cultureel antropologe M. Schieveld van de Universiteit van Amsterdam. ,,Amerikanen denken dat als ze kinderen gaan voorlichten, deze het meteen gaan doen. Een misvatting. Een positief beeld geven van seks, als iets dat plezierig is en normaal, is niet per se een aanmoediging.''
In Amerika worden van de 1000 meisjes tussen de 15 en 19 er jaarlijks 84 zwanger. Het beste bewijs dat een ontmoedigingsbeleid contraproductief werkt, meent Schieveld. Zij wijst op een onderzoek waarin recentelijk de houding van Amerikaanse en Nederlandse ouders is vergeleken tegenover de seksualiteit van hun puberkinderen. ,,Nederlandse ouders blijken die te zien als een normale, gezonde ontwikkeling. Zij vertrouwen erop dat hun kinderen pas aan seks gaan doen als ze daar aan toe zijn, en dat zij zelf dat moment kunnen bepalen. Amerikaanse ouders geloven niet dat hun kinderen dat kunnen, en denken dat je ze moet controleren. Zij zien de seksualiteit van hun kinderen als ongewenst en problematisch, waardoor die het op de achterbank van de auto gaan doen. Onveilig, waarschijnlijk, want hoe kunnen ouders in zo'n klimaat een boodschap overbrengen over anticonceptie?''
Voor een soms verbluft Engels gehoor legde Buitendijk uit dat Nederlandse meisjes voor de pil in alle vertrouwelijkheid bij de huisarts terecht kunnen, of bij de Rutgersstichting, en dat het Ziekenfonds betaalt. ,,In Engeland kun je als meisje van 16 weggestuurd worden wanneer je bij de dokter om de pil komt vragen. Terwijl ons beleid toch uitermate effectief is gebleken.''
Niettemin verschenen een paar weken geleden in een aantal Nederlandse kranten wat paniekerige berichten dat het aantal tienerzwangerschappen hier te lande weer stijgt. 'Tendentieus' vindt Buitendijk deze berichtgeving. Want kijk naar de cijfers vanaf 1970 en de terugloop is indrukwekkend (zie grafiek). Dat er nu weer een lichte toename lijkt te zijn, wijt de onderzoekster onder andere aan de toename van het totále aantal geboorten in Nederland.
Bovendien zijn het nu vooral Antilliaanse meisjes van de eerste generatie migranten die gemiddeld wat vaker kinderen krijgen op jonge leeftijd. Te verwachten valt dat dat weer gaat afnemen, net zoals is gebeurd bij Turkse vrouwen van 15 tot 19 jaar. Kregen zij per 1000 vrouwen begin jaren negentig nog ruim 100 kinderen, tien jaar later is dat kindertal teruggelopen tot de helft. Dit geldt ook voor Marokkaanse vrouwen. Buitendijk: ,,Naarmate meisjes en vrouwen uit etnische minderheden hier langer wonen, gaan ze anders denken over anticonceptie, zwangerschap en moederschap.''
Zowel binnen als buiten onze landsgrenzen wordt dus met belangstelling en instemming kennis genomen van het 'Nederlandse model'. ,,In Engeland worden wij echt als een soort gidsland gezien'', lacht Buitendijk. Maar om de 'Dutch way' zomaar over te nemen, zal nog niet zo makkelijk zijn, heeft zij in Engeland benadrukt. De Nederlandse openheid en manier van omgaan met seksualiteit en met jongeren laat zich moeilijk exporteren. Schieveld wijst op onze langzaam gegroeide cultuur van onderhandelen. ,,In Amerika is de onderhandelingsruimte die wij kennen in gezin en samenleving, ondenkbaar. Wij onderkennen, ook bij drugs en prostitutie, dat die dingen sowieso gebeuren en dat gedogen zinniger is dan repressie.'' Dat pragmatisme, die hang naar consensus is typerend voor Nederland, aldus Schieveld. Ofwel: leve het poldermodel, óók in de tienerslaapkamer.