Leraar verliefd

Matt Dings, HP-Tijd 2 juli 2004

Wat te doen als je verlangt naar een verboden vrucht?
Veel docenten kennen de verleiding, sommigen bezwijken ervoor.
'Ik was een verrekt goede leraar en dat is me lelijk opgebroken.'

Govert Miereveld was smoorverliefd op zijn jonge leerlinge Fran. Het meisje heette voluit Eufrazia, wat ogentroost betekent, maar troost vonden Mierevelds gen niet in de aanblik van Fran - het woelde en spookte in hem, hij kolkte en duizelde, hij was reddeloos in haar ban. En niet omdat deze Lolita zijn lust aanwakkerde, want de gevoelens van de leraar stegen hoog uit boven de eenvoudige begeerte die een man van middelbare leeftijd kan voelen voor een heel jonge vrouw. Nee, hij was geobsedeerd door de engelachtige schoonheid van de leerlinge.

"0 dat witte, dat witte gezicht,en die donkere nachtblauwe ogen, star als je ze zo dichtbij zag, star en raadselachtig en toch zo heerlijk, zo zalig om te verslinden. Ze was niet groot van stuk, Fran, en haar gestalte nog kinderlijk tenger. Ze had een kleine mond, maar haar lippen waren vol en van een rood met iets bloederigs erin. (-) Franneke, vergeef mij, ik kon het niet voorzien wat eens eruit zou worden."

De doem kondigt zich snel aan in Johan Daisnes roman De man die zijn haar kort liet knippen. Het kan haast niet goed aflopen als een leraar zo verafgodend verliefd wordt op een scholiere, en dat

doet het ook niet in Daisnes verhaal. Evenmin als in de werkelijkheid van het verboden verlangen. Want hoewel menigeen een voorbeeld kent van een docent en een leerlinge die uiteindelijk trouwden en nog lang en gelukkig leefden, lopen de meeste romances tussen docenten en scholieren uit op leed, spijt en heel veel schade.

Neem nu dit geval.

Een leerlinge wordt stilletjes verliefd op een populaire leraar. Als ze in een volgend schooljaar geen les meer van hem heeft, zoekt ze hem thuis op. Ze heeft vaak problemen met haar gescheiden ouders, kan daar met de docent goed over praten en bezoekt hem steeds vaker. Daarbij komt het tot zoenen en omhelzingen.Ook maken de twee uitstapjes, waarbij ze hand in hand lopen. Waarschuwingen van collega’s en protesten van de vader slaat de docent inde wind.

Aanvankelijk vindt het meisje het wel spannend om een intieme relatie met een docent te hebben, maar na een tijdje voelt ze zich er niet prettig bij en stopt ze ermee. Tegelijkertijd dient de vader een klacht in bij de Landelijke Klachtencommissie.

Bij de behandeling van de klacht geeft het meisje te kennen dat de leraar haar een aantal keren heeft uitgekleed en gevingerd. De docent ontkent dit, en zegt dat hij het meisje alleen maar heeft gesteund en getroost in een moeilijke periode. De Klachtencommissie spreektuit dat het seksuele misbruik onbewezen is, maar dat de docent laakbaar heeft gehandeld en dat hij beter voorlopig geen les meer kan geven. Iedereen ongelukkig.

Een andere docent wordt benaderd door een twaalfjarige leerlinge met persoonlijke problemen. Hij probeert haar te helpen en er ontstaat een langdurige vertrouwensrelatie, die uitmondt in wederzijdse verliefdheid. Uiteindelijk hebben de twee meerdere malen gemeenschap. Als de vader van het meisje een klacht indient, toont de leraar zich berouwvol. Hij vindt echter dat er geen sprake was van machtsmisbruik, maar van een verhouding tussengelijk waardige partijen.

De Commissie stelt vast dat tussen een docent en een leerling altijd sprake is van een afhankelijkheidsrelatie en dat die per definitie ongelijkwaardig is. Dit klemt te meer nu er bovendien sprake is van een leeftijdsverschil van meer dan 35 jaar. De docent heeft zijn professionele grenzen ernstig overschreden en moet worden ontslagen, oordeelt de Commissie. Iedereen ongelukkig.

Een gymleraar aan een lyceum kwam in de problemen wegens een relatie met een vijftienjarige leerlinge. Toen hij na aangifte voor de rechter stond, betoogde zijn advocaat dat jongeren zich enerzijds heel uitdagend presenteren en anderzijds zelf hun wil kunnen bepalen. De rechter had daar echter geen boodschap aan en stelde dat het in dit geval ging om 'een leeftijd waarin de onvoltooide seksuele ontwikkeling bescherming verdient, zeker in een afhankelijkheidsrelatie'. De leraar mocht drie jaar lang geen onderricht aan minderjarigen meer geven en kreeg twaalf maanden gevangenisstraf, waarvan vier voorwaardelijk in verband met recidivegevaar.

Iedereen zeer ongelukkig.

Vorig jaar ontvingen de vertrouwensinspecteurs voor het onderwijs zo'n tweehonderd klachten over seksuele intimidatie en seksueel misbruik. Ruim de helft betrof klachten tegen personeelsleden van een onderwijsinstelling; in de meeste andere gevallen ging het om medeleerlingen. Het gros van de klachten werd (gedeeltelijk) gegrond verklaard. In veel gevallen waren er onvoldoende aanknopingspunten voor veroordelingen door de rechter.

Met die tweehonderd klachten is het werkelijke aantal gevallen van seksuele grensoverschrijdingen in het onderwijs nog niet in beeld gebracht. Niet alle gevallen leiden namelijk tot klachten, en sommige slachtoffers wenden zich niet tot de klachtencommissie van de school of een vertrouwensinspecteur, maar rechtstreeks tot de politie. Maar sinds in het onderwijs een meldplicht voor zulke zaken bestaat, krijgt de inspectie de meeste gevallen toch wel onder ogen. Gemiddeld betreft het tien keer per jaar amoureuze relaties tussen leerkrachten en leerlingen.

"Ik denk dat het vaker om serieuze relaties gaat dan dat zo'n leraar gericht is op misbruik," zegt Marianne Backer, secretaris van de Landelijke Klachtencommissie voor het openbaar en het algemeen toegankelijk onderwijs. "Min of meer serieus, wel te verstaan, want het betreft maar zelden een jonge, ongetrouwde docent."

Romances tussen leerkrachten en hun scholieren zijn wettelijk verboden als de leerlingen jonger zijn dan achttien. Hetty Onnekink van de Onderwijsinspectie, zelf ook vertrouwensinspecteur, wijst alle relaties tussen onderwijsgevenden en leerlingen of studenten af.

"Ook als de leerling boven de achttien is, is een dergelijke verhoudingonverstandig," zegt ze. "Er is namelijk altijd sprake van afhankelijkheid. De leerling is kwetsbaar en de leraar kan onder druk komen te staan. Daarom adviseren we het middelbare en hogere beroepsonderwijs een speciale gedragscode te ontwikkelen."

Ook Marianne Backer stelt:

"Een zestienjarige met een docent kan niet, een achttienjarige met een docent hoort niet."

Hetty Onnekink wil wel aannemen dat zulke verhoudingen vaak voortkomen uit oprechte verliefdheid, en daar is naar bekend amper kruid tegen gewassen.

"Maar een professional moet in zulke gevallen grenzen bewaren. Ook in zijn of haar eigen belang, want als het uitkomt, zijn de gevolgen heel vervelend. Meestal zijn die relaties dan ook geheim. De leerling mag het tegen niemand vertellen, raakt geïsoleerd en wordt daardoor extra afhankelijk. Wat zo'n verhouding nog schever maakt."

De grens is gauw overschreden, waarschuwt ze.

"Het begint de laatste tijd nogal eens met sms'jes of mailtjes; die vallen buiten de sociale controle. Als de leraar daar op ingaat, krijgt de leerling het gevoel eindelijk serieus genomen te worden, iets speciaals te betekenen, uitverkoren te zijn, en dat gevoel kan omslaan in verliefdheid. De puberteit is nu eenmaal een periode van experimenten. Dat is heel gezond, zolang het gebeurt vanuit een idee van veiligheid. De leraar moet het veilig houden."

Marianne Backer:

"Juist een docent moet weten dat pubers zoekende zijn naar hun seksualiteit. Dat is geen excuus om daarop in te gaan."

Ronald Wiilems* kan dat achteraf alleen maar beamen.

* Ronald Willems en Miranda zijn om redenen van privacy onherkenbaar gemaakt.

Na zijn studie Engels en een aanvullende lerarenopleiding kwam hij te werken op een scholengemeenschap in een bedaarde plattelandsgemeente. Hij was in zijn nopjes met de baan. De school wilde dicht bij de leerlingen staan, een principe dat hij zelf ook aanhing, en hij had plezier in het onderwijs en het contact met jonge mensen.

Als jongste docent op de school, bovendien direct en toegankelijk, had hij met scholieren een beter contact dan zijn oudere, soms wat verzuurde collega’s. Als leerlingen hem een persoonlijke vraag stelden, gaf hij een persoonlijk antwoord. Hoe beter het contact tussen klas en leraar, hoe succesvoller het onderwijs, was zijn overtuiging.

"Ik was een verrekt goede leraar," concludeert hij nu, "en dat is me lelijk opgebroken."

Op zekere dag overleed een scholiere ten gevolge van een verkeersongeluk. Ronalds klas was er stuk van, en de docent liet de lessen grammar maar even rusten om over dood en verlies te praten. Het onderwerp hield de leerlingen een tijd bezig, maar zakte ook weer weg. Behalve bij de vijftienjarige Miranda*, een naaste vriendin van het slachtoffer. Na een les bleef zij eens in de klas achter omdat ze nog met zoveel vragen en verdriet zat waarvoor ze op Ronalds begrip hoopte. Ronald had begrip, en ook rake woorden, waardoor Miranda zich minder alleen voelde. Na dat gesprek volgden er meer van die naschoolse uurtjes. Ronald ried haar aan afleiding te zoeken. Had ze hobby's? Hield ze van muziek of gedichten? Hij vertelde ook over zijn eigen vragen rondleven en dood en over zijn eigen liefhebberijen.

Gaandeweg dreven de gesprekken weg van het verongelukte meisje en werden ze steeds persoonlijker. De twee liepen ook wel eens een blokje om, en op een zeker moment vroeg Ronald of Miranda soms verliefd op hem was geworden. Dat was zo, bevestigde ze.En hij? Ja, verdorie, hij was ook verliefd op haar, hij kon het niet loochenen, al was dat achteraf gezien een stuk verstandiger geweest.

Thuis dacht hij na over die ontmoetingen. Dit ging te ver, dat wist hij wel. Hij was naïef en onwetend aan het contact begonnen, nu was hij wetend. Anderzijds kon hij haar maar niet uit zijn hoofd krijgen. Niet omdat hij op jonge meisjes viel, want zijn vorige liefde was acht jaar ouder dan Ronald geweest. Ook niet omdat Miranda aantrekkelijk oogde en voor haar leeftijd goed geproportioneerd was. Niet omdat ze zijn passie voor Engelse letteren deelde, want ze had een hekel aan zijn vak. Nee, vooral omdat ze spontaan was, authentiek, iemand met een goede balans tussen gevoel en verstand. Zelf was hij ook een man die echtheid en ongekunsteldheid nastreefde. In die zin pasten ze bij elkaar. Maar dan zag hij weer in dat zo'n verhouding geen toekomst had.

Hij schreef de schoolleiding een brief waarin hij liet doorschemeren dat hij wat voor een leerlinge voelde. In feite een hulpvraag, stelt hij nu vast, maar er kwam geen reactie. Collega's die iets in de gaten hadden, hielden zich eveneens afzijdig.

Bij een volgende afspraak met Miranda, bij hem thuis, legde hij zijn dilemma's aan haar voor. Zij was er net zo weifelend over. Ze spraken bijvoorbeeld over vrijen, over of ze verder zouden gaan dan zoenen, maar vonden dat toch niet kunnen. Zo zaten ze met een verlangen waarvan ze wisten dat ze het niet waar konden maken. Ze reikten als het ware naar een vrucht waar ze niet bij konden. De melancholie maakte de band alleen maar hechter en intiemer. Als het onmogelijke toch eens mogelijk zou zijn, zeiden ze, en toen omhelsden ze elkaar maar, verliefd en verdrietig, en er volgden zoenen en strelingen tegen beter weten in.

Een paar weken nadien besloten ze een punt te zetten achter de verhouding, die op dat moment een half jaar gaande was. De zomervakantie brak aan, het volgende schooljaar zou Miranda geen les meer van Ronald krijgen, hopelijk zou de verliefdheid wegebben. Daar leek het ook op. Tot Ronald na de kerstvakantie een zieke docent moest vervangen en hij Miranda weer in de klas kreeg. Ze had er moeite mee, meldde dat aan de schoolleiding, die na doorvragen begreep wat er aan de hand was.

Ronald Willems werd op gesprek ontboden en kreeg te horen dat hij werd geschorst, dat Miranda's ouders werden ingelicht en dat er aangifte bij de politie zou volgen wegens ontucht met een minderjarige leerlinge. Uiteindelijk deed ook Miranda aangifte, al liet zij de school en de politie weten dat er niets tegen haar zin was gebeurd. Ronald had geen contact meer met haar, maar hoorde dat zij erg in de war was en plotseling ging roken.

De docent nam ontslag. Hij kreeg 48 telefoontjes van collega's, waarvan 46 met de strekking: "Ik herken het." Op zijn afscheid van school kwamen tweehonderd leerlingen. Drie meisjes stopten hem hun nooit verstuurde liefdesbrieven toe.

Na de aangifte werd hij vier dagen opgesloten, vier lange lege dagen in een koude cel zonder te weten hoe laat het was - de eenzaamste dagen die hij ooit had meegemaakt. Tijdens de verhoren vroegen rechercheurs hem naar de grootte van Miranda's borsten en andere details die perverse interesses konden verraden. Die vragen vond hij pervers, zegt hij nu.

"Het stoorde me ontzettend dat een oprechte verliefdheid in de hoek van misbruik werd gedrukt."

Na bijna een jaar kwam de zaak tegen Ronald Willems voor. De officier van justitie kwam met een milde eis van l80 uur taakstraf.

"Als leerkracht," stelde de officier, "had hij een antenne moeten hebben en moeten beseffen: dit kan echt niet. Toch is wel duidelijk geworden dat er geen enkele sprake van dwang of drang geweest is. Een en ander vond plaats in een sfeer van wederzijds respect. Daarom denk ik hier absoluut niet aan gevangenisstraf."

Het was voor Ronald een bevrijdende verklaring.

Het vonnis was conform de eis. Ronald volbracht de taakstraf als schoonmaker in een verzorgingstehuis. Zijn naaste collega was een jong meisje met hetzelfde uiterlijk als Miranda, dat maar niet snapte waarom iemand als Ronald hier poetswerk deed.

Hij besloot werk buiten het onderwijs te zoeken, omdat hij nooit meer zo onbevangen les zou kunnen geven als hij zou willen. Zijn nieuwe collega's weten van zijn veroordeling en hebben daar geen moeite mee. Ook vrienden en familie tonen begrip. De vervelendste reactie die hij kreeg, was een heel rake:

"Ben je zo slim, doe je zo iets stoms."

Zo kijkt Ronald zelfook terug op de hele affaire.

"Ik voel me niet schuldig over mijn gevoel, want dat is echt. Ik heb echter de verkeerde keuzes gemaakt."

En Miranda?

Ronald heeft haar niet meer gezien of gesproken. Twee mailtjes heeft hij teruggestuurd, eventuele nieuwe geblokkeerd.

"Ik weet dat ze zich schuldig voelde omdat mijn leven op zijn kop is komen te staan. Dat laatste is waar, maar dat is niet haar schuld. Ik zou willen dat ik dat hele verhaal achter me kon laten. Dat lukt nog niet. Af en toe ben ik in slechte doen; laatst kwam er een onnozel mailtje van mijn advocaat, en was ik de hele dag van slag. Al met al was het duur zoenen."

Bleef de romance tussen Ronald en Miranda nog enigszins binnen de perken, soms gaan leraren hun schoolboekje veel verder te buiten.

Twee jaar geleden diende er voor de Alkmaarse rechtbank een zaak tegen een docent die zich meermalen had vergrepen aan een scholiere. Hij had het meisje leren kennen toen zij bij hem in de klas zat. Er was een vriendschappelijke, vertrouwelijke band ontstaan, die in seksuele richting omsloeg nadat zij geen les meer van hem had. Het misbruik begon toen het meisje nog geen veertien was en hield ruim twee jaar aan.

In het vonnis wordt de ontucht even nauwgezet als koel beschreven:

"Immers heeft hij zijn tong gebracht in de mond van [slachtoffer], en/of zijn tong gebracht in de vagina van [slachtoffer], en/of een vinger gedeeltelijk gebracht in de vagina van [slachtoffer], en/ofhet (naakte) lichaam van [slachtoffer] betast en/of gestreeld, en/of de borsten van [slachtoffer] gekust en/of de vagina van [slachtoffer] gelikt, en/of zijn penis laten betasten door [slachtofferJ., en/of zich laten aftrekken door [slachtoffer]."

De raadsman van de leraar voerde nog aan dat ten tijde van het seksuele verkeer geen sprake meer was van een directe leraar-leerling verhouding, maar dat argument wees de rechtbank af, ook gezien het. feit dat de basis voor de verhouding was gelegd toen het meisje bij de verdachte in de klas zat. Het slachtoffer was afhankelijk van het docentenkorps van haar school en had gezien haar leeftijd recht op bescherming tegen seksuele verlangens van derden, vond de rechtbank. De docent had dan ook ernstig inbreuk gemaakt op deze beschermwaardigheid en het slachtoffer beschadigd.

Omdat de leraar niet eerder was veroordeeld en omdat hij had ingestemd met een hulpverleningsplan om recidive te voorkomen, kwam hij weg met een voorwaardelijke gevangenisstraf van zes maanden met een proeftijd van twee jaar.

Een jaar geleden oordeelde de rechtbank van Zutphen over een leraar die werd verdacht van ontucht met een leerlinge van vijftien. Het verslag van die zitting geeft een beeld van de nare nasleep die zo'n verhouding kan krijgen.

De rechtbank had enige twijfels over het bewijsmateriaal en achtte het hoogst waarschijnlijk dat de leraar de feiten bewust kleineerde en de leerlinge het seksuele misbruik uit rancune overdreef. Vast stond dat de twee een maandenlange intieme relatie hadden gehad, waarin sprake was van ontucht en 'seksueel binnendringen'.

"Hierdoor heeft verdachte een van de meest fundamentele regels die zijn gesteld met betrekking tot de omgang van leraren met leerlingen geschonden," aldus het vonnis De docent kreeg een taakstraf van 240 uur plus een beperkte schadevergoeding opgelegd. Bij het vonnis had de rechtbank rekening gehouden met de omstandigheid dat de ontucht voor de verdachte zowel in zijn werk als in zijn privé-leven verstrekkende gevolgen had gehad.

"Alles in Daan wordt gretig. Haar dansende krullen,haar zwarte ogen, de neus die wijst naar de spotlip, de pruillip, de kuslip... Met grote mannequinstappen, extreem heupwiegend, komt ze naar hem toe, slaat haar armen om zijn hals en begint hem te zoenen, dwaalt met haar tong door zijn mond, trekt hard aan zijn haar, draait haar schaambeen tegen zijn zwellend geslacht - etc. Nee, de nieuwe Harry Potter heeft ze niet gelezen."

Zo beschrijft Robert Anker in zijn jongste roman Hajar en Daan de erotische spanning die een mooie meid van zeventien kan oproepen bij een vijftien jaar oudere docent. De leraar is in het begin gewoonweg uit op een seksueel avontuur met een jonge Marokkaanse. Gaandeweg groeit het contact uit tot een echte, maar gedoemde liefde.

"Er werd al snel over ons geluld, daar is weinig voor nodig op een school, daar loeren ze op. Ik moet u zeggen: het kon me geen balschelen! Ik wist wel dat er grenzen waren, maar dat warenniet de grenzen van de lief de want die is grenzeloos. Het waren en zijn de grenzen van een bemoeizuchtige moraal die ik minacht."

Hier eist een leraar het recht opzijn Lolita op. Nu wil het geval dat de schrijver tot voor heel kort zelf ook docent was. Bepleit Robert Anker begrip voor de verliefde leraar?

Niet zonder meer, blijkt desgevraagd.

"Het gaat toch om kinderen," zegt Anker, "dus om een ongelijke situatie. Voor iemand van zestien of zeventien is de situatie niet goed te overzien.Wel denk ik dat het taboe groter is dan vroeger, toen ook het begrip 'ongewenste intimiteiten' niet bestond. We moeten niet al te preuts worden. Zulke kwesties zijn meestal iets ingewikkelder dan het morele vingertje suggereert. Ik ken een paar voorbeelden van verliefdheden die tot duurzame relaties hebben geleid. Oké, zeg ik dan. Een amour fou laat zich niet tegenhouden.

"En verder is het allemaal biologie. Tegenover mijn werkkamer zit de hele dag een mannetjesmerel te fluiten. Van half vijf 's ochtends tot half elf 's avonds zit die merel om een vrouwtje te roepen. Komt door de hormonen. Zoals een collega eens zei: hormoontje komt om zijn loontje."

Kader:

l2, l6, 18

Seksuele contacten van meerderjarigen met kinderen jonger dan zestien jaar zijn in Nederland strafbaar. Vaak weet het kind deze contacten niet te weigeren omdat de dader het emotioneel onder druk zet en zijn overwicht gebruikt. De daders zijn vrijwel altijd mannen.

Seksueel contact met een kind beneden de twaalf jaar is in Nederland zonder meer strafbaar. Ook seks met een jongere tussen de twaalf en zestien jaar is strafbaar, maar de politie komt alleen in actie als aangifte wordt gedaan en een klacht wordt ingediend. Het is immers niet de bedoeling dat een jongen van zeventien die met zijn vriendinnetje van vijftien naar bed gaat, wordt vervolgd.

Ook strafbaar is de volwassene die seksueel contact heeft met een minderjarige (beneden de achttien jaar) die afhankelijk van hem is: een vader met een dochter, een leraar met een leerling of een therapeut met een cliënt.