Intermediair 35,3; 21 januari 1999

Psychiater Frank van Ree over de moderne jacht op pedoseksuelen

'Veel schade is aangeprate schade'

Psychiater Frank van Ree waarschuwt voor een heksenjacht op pedoseksuelen. Tegen psychopaten mag de maatschappij zich verdedigen. Maar hoe traumatisch is wat kussen en strelen?'

Harm Visser

De pedoseksueel is hard op weg staatsvijand nummer één te worden. Sinds minister Korthals van Justitie naar aanleiding van de recente commotie rond pedofilie, voorstelde om mensen de beroepshalve met kinderen omgaan op pedoseksualiteit te screenen, lijkt een wedstrijd te zijn ontbrand om het meest radicale voorstel om pedoseksuelen 'onschadelijk' te maken. Zo hield de directeur van Reclassering Nederland T. van der Valk, onlangs een pleidooi om onverbeterlijke pedoseksuelen levenslang achter slot en grendel te zetten. De voorlopige winnaar echter is het Soester zwembad Aqua Indoor, dat besloot om op woensdagmiddag alleenstaande mannelijke zwemmers de toegang te weigeren. Het onderscheid tussen kindermoord, kinderverkrachting en kinderhandel enerzijds en mensen die een op de kinderen gerichte seksuele oriëntatie hebben, zónder dat ze daarbij ook maar enigszins de behoefte voelen kinderen te kwellen of anderszins te mishandelen, lijkt vol komen zoek. Een beangstigende ontwikkelend, vindt psychiater dr Frank van Ree. Zo ontstaat volgens hem steeds meer het klimaat voor een heksenjacht: 'Hoewel Van der Valk aan zijn pleidooi toevoegde dat hij alleen die mensen op het oog had die evident" niet goed in elkaar zitten", is het gevaar van dergelijke uitlatingen dat ze bijdragen aan de algehele volkswoede; het vuurtje wordt steeds veder opgestookt. Tot de vlam in de pan springt en er ongelukken gebeuren.'

Van Ree, die in de jaren zestig en zeventig op tamelijk luidruchtige wijze zijn stem verhief tegen misstanden in de psychiatrie, is de behandelaar geweest van de Amsterdamse René G. Ruim twintig jaar geleden vermoede deze man 'in grote paniek een achtjarige jongetje, waarvoor hij langdurige is gestraft. Onlangs kwam hij door een televisie-interview opnieuw in het nieuws, en naar aanleiding daarvan ontstond in de buurt waar hij woont grote consternatie. Men trachtte zijn huis in brand te steken en René G. koos daarop het hazenpad - waarheen niemand weet niemand.

In zijn boek De man die een kind doodde doet van Ree verslag leven van René G., die als kind 'onvoorstelbaar beroerde' ervaringen met zijn ouders bleek te hebben gehad, waardoor hij zich steeds meer in de belevingswereld van het kind had teruggetrokken. René is een extreem en uniek geval, en Van Ree waarschuwt dan ook voor de neiging voortdurend van alles over een kam te scheren.

Je moet om te beginnen onderscheid maken tussen pedofilie en pedoseksualiteit. Pedofiel is iemand die van kinderen houdt; pedoseksueel is iemand die naar seksuele contacten met kinderen verlangt. Nu houden heel veel mensen van kinderen en het komt regelmatig voor dat ouders seksuele opwindingen in het contact met hun kinderen ervaren. Dat is niets bijzonders. Dit maakt dat de grens tussen normale liefde voor het kind en de behoefte het te willen strelen en knuffelen en pedoseksueel gedrag niet haar scherp is'

- Zijn er dan pedoseksuelen die niet bewust tot 'actie' gaan overgaan?

Laat ik eerst zeggen dat het aantal mensen dat een seksuele voorkeur voor kinderen heeft, vermoedelijk in de "procenten" loopt. En in ieder geval een kleine meerderheid praktiseert de geaardheid niet. Ik heb jaren geleden een patiënt gehad die vanwege zijn pedoseksuele geaardheid een zelfmoordpoging had gedaan. Hij vertelde me dat hij onder geen beding aan zijn voorkeur voor kleine jongetjes wilde toegeven en dat hij daarom besloten een einde aan zijn leven te maken. Wat dat betreft verschillen pedoseksuelen dus niet wezenlijk van hetero's en homo's. Ook daar zie je hete hele spectrum voorbij komen: van ideëel getinte platonisch relatievormen tot de meest brute verkrachtingen.'

- Maar die laatste groep, die gewelddadige types, dat zijn toch veel meer psychopaten?

Absoluut. Geweld en verkrachting vormen en categorie die los staat van de seksuele gerichtheid. Neem Dutroux, die man beantwoorde volledig aan het beeld van de klassieke psychopaat: koud, gewetenloos, berekend en extreem egocentrisch. Dat hij zich niet "beperkte" tot handel in kinderen maar zich ook aan zijn "handel" vergreep, accentueert alleen maar zijn gewetenloosheid'

- Wat is de oorzaak achter pedoseksualiteit?

In aanvang moet er, zoals bij iedere oriëntatie, een zeker aanleg zijn. Vervolgens kunnen zich dan omstandigheden voordoen waardoor deze wordt gestimuleerd. René G. lijkt me daarvan een typisch voorbeeld. Hij trok zich in de kinderwereld terug; toen hij vijfentwintig was, liep hij nog steeds in een kort broekje rond. Maar het is heel goed denkbaar dat een ander kind met soortgelijke ervaringen zich niet tot pedoseksueel ontwikkelt. En als ik naar mijn pedoseksuele ex-patiënt kijk die zich niet aan kinderen vergreep, dan zie ik in zijn vroegere jeugd inderdaad niets dat in een pedofiele richting wijst... Het meest eerlijke antwoord op de vraag naar oorzaken is dan ook dat we eigenlijk niet weten'.

- In het Amerikaanse classificatiesysteem voor psychiatrische stoornissen de DSM IV, wordt pedoseksualiteit geplaatst in categorie 'parafilia;, 'verkeerd' gerichte seks, waartoe ook exhibitionisme en fetisjisme behoren.

'Ik vind het begrip "parafilia" nogal vaag, temeer daar de inhoud telkens verandert. Ooit viel homoseksualiteit er ook onder. Inmiddels zien we dit uitdrukkelijk als variant op heteroseksualiteit en ik vind zelf dit ook voor pedoseksualiteit geldt. Maar die mening zal ongetwijfeld niet door al mijn collegae worden gedeeld…

- In hoeverre is er sprake van een onbeheersbare drang, zoals bij pyromanie of gokverslaving?

Er zullen ongetwijfeld pedoseksuelen zijn maar die naar een kinderspeelplaatsje moeten om daar naar kinderen te kijken. Maar ook hier geldt weer dat je dit bij alle vormen van seksualiteit terugvindt. Neem de heteroseksuele man die naar de hoeren moet… Maar het punt is dat ik überhaupt niet zo in die keurige afgebakende categorieën geloof. Ze suggereren een duidelijkheid die er de helemaal niet is.'

- Ouders van kinderen die met een pedoseksueel in contact zin geweest, raken vaak totaal in paniek, iets dat het kind ongetwijfeld opmerkt. In hoeverre dragen ze daardoor zelf bij aan een mogelijke trauma?

Voor mij staat dit als een paal boven water. Het is een soort selffulfilling prophecy: je draagt zelf onbewust aan het trauma bij en vervolgens wordt er dan geroepen: 'Zie je wel hoe schadelijk pedoseksueel contacten zijn!" Dat overreageren kan touwens bizarre vormen aannemen. Ooit ben ik op gebeld door een jongetje van zes die door de politie van school werd gehaald vanwege een "seksueel delict" Dat jongetje had een paar leeftijdsgenootjes inde bosjes "gelokt", om daar "seksspelletjes" te spelen. Een ander jochie had het tegen zijn ouders verteld en die hebben toen in paniek de politie gebeld. Ik ben onmiddellijk naar dat politie bureau gegaan en heb daar gevraagd of ze gek waren geworden. Het jongetje is toen meteen vrijgelaten, waarna ik met hem een aantal gesprekken met hem had gehad want hij was natuurlijk totaal overstuur. Ook de ouders van het "slachtoffertje" moesten trouwens gekalmeerd worden.

Zoiets laat zien dat de reacties van de omgeving soms totaal uit de hand lopen en het roept de vraag op hoeveel schade een kind pedofiele contacten ondervind, los van de omgeving soms totaal uit de hand lopen en het roept de vraag uit hoeveel schade een kind van pedofiele contacten ondervindt, los van de omgeving. Zo is het bekend dat de Papoea-gemeenschappen hun kinderen voor een paar jaar "onderbrengen" in het "mannenhuis"; daar huizen de wat oudere mannen, zoals de dorpshoofden, en worden de kinderen dan seksueel opgevoed. En dat gaat echt heel ver. Op een bepaalt moment keren de kinderen weer terug in de gemeenschap, zonder een soort van getraumatiseerd zijn. Binnen die cultuur is het allemaal heel normaal. Een oudere-jongerecontact is dus niet per definitief schadelijk

- Maar vervolgens velen zijn er dergelijke contacten per definitie juist wel schadelijk, vanwege het onvermijdelijke machtsverschil tussen volwassene en kind.

Ik begrijp dat argument niet. Volgens mij is het namelijk zo dar er tussen een kind en een volwassene altijd een machtverschil is. Stel dat je je kind een tik op de billen geeft omdat het voordurend op de balkonbalustrade wil klimmen. Voor dat een kind dat buitengewoon frustrerend want het snapt helemaal niet het waarom van een tik. Toch zal niemand zeggen dat je dat niet mag doen vanwege de machtsongelijkheid en daaruit voortvloeiende psychische schade. Stel nu dat een kind van zes het een keer meemaakt dat een volwassene aan zijn piemeltje zit. Dan kun je mij niet wijs maken dat het kind daar per definitie schade van ondervindt doordat er sprake is van machtongelijkheid. Het werkelijke probleem is dat de zaak binnen onze cultuur zo beladen is geraakt, dat bijna ieder kind dat door een pedoseksueel is benaderd bijna automatisch beschadigd wordt. Uiteraard heb ik het niet over geweld tegen kinderen of over een man die zijn penis in een kleine kinder-vagina stopt. Natuurlijk zijn dat verschrikkelijke ervaringen voor een kind. Maar je kunt wel afvragen hoe traumatisch het is als het bij wat kussen en strelen is gebleven. Het moet maar eens gezegd worden: veel schade is aangeprate schade.'

-Pedofobie in het land van 'Seks voor de Buch' - het heeft iets van een dubbele moraal.

Op dit moment heerst er op seks gebied inderdaad een paradoxaal samengaan van tolerantie met intolerantie. Je ziet het ook in Amerika, waar enerzijds programma's als Jerry Springer worden gemaakt en anderzijds de namen van pedoseksuelen in het openbaar worden gemaakt al ze ergens gaan wonen, met als gevolg dat steeds meer pedoseksuelen zelfmoord plegen. In die zin begint de situatie te lijken op die uit de jaren vijftig, toen ik vaak te maken had met homoseksuelen die een zelfmoordpoging hadden gedaan, bijvoorbeeld omdat ze uit hun baan waren geschopt of omdat hun ouders niets meer met ze te maken wilden hebben.

- Als we het verschil Van der Valk volledig toespitsen op ernstige psychopaten, hoe kijkt u dan aan tegen levenslange opsluiting?

Ik kan me er wel wat bij voorstellen. Er is nu eenmaal een categorie mensen die totaal ongevoelig is voor therapeutische interventies; het plegen van geweld doet ze gewoon niks. En ja, tegen zulke mensen mag een maatschappij zich verdedigen. Maar nogmaals, dit heeft op zich niets met pedoseksuelen te maken.'