NRC 12 november 2002
Het debat over de rechtsstaat lijkt zich te vernauwen tot het aantal gedetineerden in een cel.
Kees Schuyt van de WRR wil een bredere visie.
Door een onzer redacteuren
DEN HAAG, 12 NOV. De dreiging van een toenemende ,,juridificering van de samenleving'' was twee jaar geleden voor de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) aanleiding om de Nederlandse rechtsstaat onder de loep te nemen. Onder voorzitterschap van de socioloog prof. dr. mr. K. Schuyt inventariseerde een projectgroep de kansen en bedreigingen voor de rechtsstaat in het rapport 'De toekomst van de nationale rechtsstaat'.
Schuyt spreekt liever niet over bedreigingen. Alleen als de huidige tendensen in de opsporing turbulent worden, is zo'n bedreiging aanwezig. ,,Als bijvoorbeeld de willekeur van wat wel of niet door justitie vervolgd wordt, verder stijgt.''
Staat de rechtsstaat onder druk na de aanslagen in de VS en de moord op Pim
Fortuyn?
,,De waarden van de rechtsstaat zijn flexibel. Maar er is in het debat wel sprake van vernauwing van de aandacht voor de rechtsstaat. In die zin is een fundamentele bezinning wel nodig. In dat debat moet het niet alleen gaan om de vraag of twee gedetineerden in een cel geplaatst mogen worden. De rechtshandhaving moet op fatsoenlijke wijze verlopen. Nu springen de incidenten er teveel uit en zij krijgen vervolgens een eigen lading. De waarden van de rechtsstaat zijn nu vaak onderdeel van argumenten. Wij constateren een verschuiving in de uitleg van de rechtsstaat. De klassieke opvatting van bescherming van de burger tegen willekeurig overheidsoptreden is nu verschoven naar de opvatting dat burgers ook bescherming tegen elkaar nodig hebben. Zoals bij de vrijheid van meningsuiting. Die moet nu niet alleen tegen de overheid beschermd worden, maar ook tussen burgers onderling.''
Gedoogbeleid en handhavingstekort worden in het rapport omschreven als een ernstige aantasting van de rechtsstaat. Hoe serieus is die waarschuwing?
,,Als bij de Rotterdamse rechtbank zaken op de plank blijven liggen waarbij schending van de lichamelijke integriteit van slachtoffers in het geding zijn, zoals nu de praktijk is, schaadt dat het basisvertrouwen van de burger in de rechtsstaat. Wij waarschuwen voor filevorming in de strafrechtelijke keten. Als de capaciteit van de politie en justitie wordt uitgebreid, zonder afdoende investering in de rechtelijke macht, leidt dat tot verdere verstopping.''
Criminaliteit is 'beleidsresistent', schrijft u. Extra inzet van politie en justitie is niet de remedie om criminaliteit terug te dringen.
,,Om criminaliteit te voorkomen, is alleen een strafrechtelijke reactie onvoldoende. Ook strafmaatverhoging biedt daarvoor geen soelaas. Wel het tegengaan van recidivisme of de aanpak van veelplegers in de criminaliteit. De kosten van de reclassering staan op dit moment in geen verhouding tot de schade die veelplegers aanrichten. Met betere coaching van exgedetineerden valt veel te bereiken.''
Het parlement controleert de Nederlandse inbreng bij het tot stand komen van internationale en Europese wetgeving te weinig. Hoe kan die controle verbeteren?
,,Niet alleen de controle op het tot stand komen van die internationale wetgeving moet verbeteren. De parlementaire betrokkenheid bij de eerste fase in dat proces moet verbeteren. Nu beperkt het parlement zich tot het achteraf sanctioneren van de implementatie van die regels in de wetgeving. Veel van die onderhandelingen vinden nu in een besloten context plaats. Europese zaken verdienen veel eerder parlementaire aandacht. Als het parlement dat in bijvoorbeeld Kamercommissieverband met de minister zou doen, is al sprake van geweldige winst.''