Jeannine van Tienen – Kijk December 2001
"Hoewel, er is trouwens een verschilletje waar zelfs deze apen net niet intelligent genoeg voor zijn. Het leuke van sex bij mensen, en dan echt alleen bij mensen, is de zelfbevestiging. Sexualiteit is ook het ultieme lid zijn van je club. Wat jij voelt, voelen we allemaal. Sex maakt het mogelijk boven jezelf uit te stijgen, je deelt samen een positief gevoel en dat geeft je veel energie, zelfwaardering en zelfvertrouwen."
[Geldt dit niet ook voor kinderen?]
Geen enkel ander dier is zo met sex bezig als de mens. Lekker primitief? Nee, juist een teken dat we heel hoog op de evolutionaire ladder staan.
Ooit nagedacht over sex? Oké, waarschijnlijk doe je niet anders. Maar we bedoelen echt nagedacht. Je hersens laten kraken over het hoe en waarom. Over de logica van ons hele neukgebeuren. Want daar klopt echt helemaal niets van.
De menselijke sex wijkt volslagen af van wat de dertig miljoen andere diersoorten op de wereld normaal vinden. Die hebben alleen sex om zich voort te planten en taaien dan af. Pas als de vruchtbare periode bij het vrouwtje zich weer aandient, is het tijd voor een nieuwe vrijpartij. Terwijl wij mensen er maar wat op los sexen. Voor de lol, als tijdverdrijf, of ter vervanging van de sportschool. Maar meestal in de laatste plaats om onszelf voort te planten. Met condooms, spiraaltjes en de pil proberen we dat juist zoveel mogelijk te vermijden.
Dieren hebben die spullen niet nodig. Die weten precies wanneer het vrouwtje in haar vruchtbare periode zit. Honden ruiken dat van kilometers afstand, en chimpansees zien het aan de felrode vrouwenkonten. Maar bij ons weten de dames zelf niet eens wanneer ze vruchtbaar zijn. Hoe moeten de mannen dat dan weten? Zijn wij nou vreemd, of is er bij al die andere soorten iets mis? Waarom hebben we het liefst elke dag sex, terwijl beesten er het nut niet van inzien? Zijn wij dan de enigen die sex lekker vinden? En kennen dieren ook verliefdheid, monogamie, masturbatie en homosexualiteit? Klinisch psycholoog/sexuoloog Harry van de Wiel van het Academisch Ziekenhuis Groningen weet alles over de menselijke en dierlijke sexualiteit. De eerste vraag (waarom is onze sex zoveel anders dan die van dieren?) boort hij meteen de grond in. "Hoezo? Wat is er anders? Eigenlijk is de menselijke en dierlijke sexualiteit precies hetzelfde."
Ja maar, al die verschillen dan? Dieren doen het toch alleen om zich voort te planten? Buiten die ene vruchtbare periode hebben ze er geen zin in. Dat ligt bij ons mensen toch anders? Van de Wiel klapt een boek open en laat wat foto’s zien.
Twee bonobo-apen liggen op elkaar en het is niet moeilijk te raden wat ze doen. "Dit is buiten hun vruchtbare periode", wijst de sexuoloog. Op een ander plaatje zijn zelfs drie apen met elkaar bezig. "En dit zijn drie vrouwtjes. Kortom, de mens is niet de enige die sex heeft voor de lol of met iemand van het eigen geslacht. Chimpansees masturberen ook. En wat dacht je dat die tegen je been oprijende honden doen?"
Het heeft eigenlijk allemaal te maken met hoe hoog een diersoort op de evolutionaire ladder staat. Met andere woorden: wat zijn mate van intelligentie is. Hoe intelligenter, hoe losser het instinct. Ratten hebben niet veel keus. Die planten zich gewoon voort en verder niks. Maar wij en ook de intelligentere diersoorten zijn slim genoeg om te bedenken dat als we iets lekker vinden, we het gewoon moeten herhalen. De meeste dieren zijn daar te dom voor. Een rat zal nooit op het idee komen om te gaan masturberen. Terwijl de meeste apen zich de halve dag af liggen te trekken. En katers likken steeds aan hun piemeltje. Hoe intelligenter de diersoort, hoe meer tussenvormen van sex hij kent.
Vandaar dat bij de bonobo’s ook homosexualiteit voorkomt. En ze hebben standjes waar wij nog wat van kunnen leren. Het is overigens wel een moeilijk terrein, homosexualiteit. Want hoe weet je nou zeker dat bijvoorbeeld twee reuen die op elkaar springen ook echt homo zijn?"
Volgens Van de Wiel gaat het er in ieder geval om dat die beesten intelligent genoeg zijn om te weten dat ze bepaalde standjes met elkaar kunnen herhalen om een orgasme te krijgen. Apen, honden en katten bijvoorbeeld.
"Wormen bijvoorbeeld niet. Die staan erg laag op de evolutionaire ladder. Je ziet het trouwens ook bij mensen onderling. Hoe intelligenter een persoon, hoe gevarieerder hij of zij vrijt."
Homosexualiteit, vreemde standjes, triootjes en leuke hulpmiddeltjes komen over het algemeen vaker bij hoogopgeleide dan bij laagopgeleide mensen voor.
"Ook is het zo", zegt Van de Wiel, "dat hoe hoger een diersoort op die evolutionaire ladder staat, hoe belangrijker de nevenfuncties van sex voor hem zijn. Voor een worm gaat sex alleen om de voortplanting, maar voor ons en ook voor bijvoorbeeld apen heeft het nog heel andere functies. De sociale orde bijvoorbeeld. Een chimpansee-topman neukt alles en iedereen. Daarmee laat-ie zien dat hij de baas is. In veel menselijke culturen is het ook heel normaal om meerdere vrouwen te hebben. Dat is eigenlijk ook niet meer dan een ordeningsprincipe." Ga maar na: in bijna alle gevallen is het zo dat hoe rijker zo’n kerel of hoe beter zijn familienaam is, hoe meer dames hij heeft. "En daarom weten wij mensen dus ook niet wanneer de vrouwen vruchtbaar zijn", vertelt Van de Wiel. "Dat is een trucje van de natuur. Sex als ordeningsprincipe is het hele jaar door van belang. Er is een constante beschikbaarheid van sexueel gedrag nodig."
Vandaar dat we ook zo zijn ontwikkeld dat we altijd zin hebben in sex. Voor de sociale orde is het belangrijk dat we op alle mogelijke dagen kunnen vrijen. De meeste dieren moeten er niet aan denken, maar wij zouden het liefst elke dag sexen. Denk jij er ook de hele dag aan? Dat is logisch. Want vooral als je jong bent is het tijd om je bezig te houden met je plek op de sociale ladder.
Volgens Van de Wiel heeft de verborgen vruchtbaarheid en onze constante zin in sex nog een andere reden: de zogenaamde papa-thuis-theorie. Biologisch gezien is het voor een man slimmer om na het bevruchten van zijn vrouw ook andere dames van zijn zaad te voorzien. Zo kan hij er zekerder van zijn dat zijn genen voortleven; al die moeders brengen zijn nazaten groot. Met onze sociale zekerheid, zwangerschapsverlof en extra spaarcenten kan dat wel. Maar in de oertijd waren voor de opvoeding toch echt twee mensen nodig. Een vrouw die om de paar uur borstvoeding moest geven kon bijvoorbeeld niet op voedsel uit. Daar had ze geen tijd voor en het was veel te gevaarlijk om haar kroost mee te nemen dan wel achter te laten. De man was dus verplicht bij zijn vrouw te blijven als hij wilde dat zijn genen zouden voortleven. En dat wilde hij natuurlijk: drie levende kinderen bij één vrouw is altijd beter dan dertig dooie bij tien vrouwen. Dus zorgde de evolutie ervoor dat de vrouwelijke vruchtbaarheid verborgen bleef. De man moet dan wel thuis blijven: hij moet op zoveel mogelijk dagen van de maand met zijn vrouw sexen om een kans te lopen zijn genen door te geven.
Waarom de oermens niet genoeg heeft aan één
opvoeder en veel beesten wel? Dat komt door onze lange kindertijd en
afhankelijkheid. Een vijf minuten oud veulen kan al rennen en een kuiken gaat op
zoek naar zaadjes.
’Mensenjongen’ blijven veel langer afhankelijk van hun ouders wat voedsel en
bescherming betreft. En dat hebben we zelf alleen maar erger gemaakt. Een
apenjong verzamelt, prakt en eet z’n voedsel met zijn handen. Maar de oermens
gebruikte al graafstokken, netten, speren en vuur. En met fornuizen, magnetrons
en bestek doen wij het nog ingewikkelder. Dat gaat het vermogen van zo’n koter
natuurlijk te boven. Vergeleken met dieren duurt het heel wat jaren voordat we
zonder onze ouders kunnen leven zonder te verhongeren.
Volgens professor Van de Wiel is de verborgen vruchtbaarheid ook nog een slim trucje dat vrouwen ontwikkeld hebben om met meerdere mannen te kunnen sexen zonder dat dat gevaar oplevert voor haar kinderen. Dit wordt ook wel de vele-vaderstheorie genoemd.
"Dat heeft te maken met het verschijnsel infanticide,", legt Van de Wiel uit, "het vermoorden van alle kinderen die niet van jou zijn. Bij gorilla’s zie je bijvoorbeeld dat een nieuw oppermannetje alle baby’s die niet van hem zijn de nek omdraait."
Het heeft natuurlijk geen zin om te werken voor kinderen die niet van jou zijn, en bovendien betekent het afbreken van de zoogtijd dat de vrouw een nieuwe vruchtbaarheidscyclus ontwikkelt. Als je aan een vrouw kunt zien wanneer ze vruchtbaar is, is het voor haar man een eitje om uit te tellen of het kind van hem is. Zo niet, dan zijn er biologisch gezien geen bezwaren om het in mootjes te hakken. Maar met de verborgen vruchtbaarheid is de man het spoor bijster en laat hij al haar koters leven om te voorkomen dat-ie per ongeluk die van zichzelf vermoordt. "En dat de vrouw zelf ook niet weet of ze wel of niet in de juiste periode zit, is om het spelletje zo goed mogelijk mee te kunnen spelen."
Een ander groot verschil tussen mensen en beesten is onze monogamie. Zelfs de intelligentste dieren, de grote apensoorten, wriemelen en wrijven met iedereen in hun groep. En ook die enkele diersoorten die samen de kids opvoeden, zoeken de volgende paringsperiode meestal een andere partner. Maar wij mensen trouwen of wonen samen en het is scheiden of op z’n minst ruzie geblazen als een van de twee ook van een ander snoept. Waarom zijn we monogaam?
"Dat zijn we helemaal niet, integendeel.", werpt Van de Wiel weer tegen. "In onze cultuur is het normaal om met iemand samen te gaan leven op wie we verliefd zijn geworden. Maar dat is dom. Verliefdheid is niet meer dan een nuttige vlaag van verstandsverbijstering tussen twee wezens om te zorgen dat ze bereid zijn tot paren. Om de kloof te overbruggen tussen het even intiem zijn en de angst voor de potentiële dreiging van de ander."
Als onbekende honden elkaar tegenkomen, vechten ze. Maar de loopsheid van de teef, zeg maar dat wat bij ons verliefdheid is, maakt dat ze bij elkaar kunnen en durven komen zonder de angst dat de ander aanvalt. Maar zodra die ‘verliefdheid’, die vlaag van verstandsverbijstering, voorbij is, moeten ze weer oppassen voor elkaar.
"En wij zijn dus zo onverstandig om vanuit die tijdelijke verstandsverbijstering te gaan samenwonen of trouwen."
Op den duur ga je dan wel van elkaar houden, ja. Maar dat is omdat je zo lang samenleeft. Niet omdat je voor elkaar gemaakt zou zijn of iets dergelijks.
"Zo zie je dat cultuur maar een dun vernislaagje is dat op de sexualiteit ligt. Maar in werkelijkheid verschillen we eigenlijk amper van de dierenwereld.", zegt Van de Wiel, bladerend in zijn grote apenboek. Hij showt nog wat foto’s van aan elkaar wriemelende en masturberende bonobo’s. "Hoewel, er is trouwens een verschilletje waar zelfs deze apen net niet intelligent genoeg voor zijn. Het leuke van sex bij mensen, en dan echt alleen bij mensen, is de zelfbevestiging. Sexualiteit is ook het ultieme lid zijn van je club. Wat jij voelt, voelen we allemaal. Sex maakt het mogelijk boven jezelf uit te stijgen, je deelt samen een positief gevoel en dat geeft je veel energie, zelfwaardering en zelfvertrouwen."
Eindelijk, dus toch een verschilletje! Maar voor hoe lang? Van de Wiel: "Als je wilt weten hoe wij miljoenen jaren geleden waren, moet je naar de bonobo’s kijken. Wij moeten er sterk op geleken hebben. Tijdens het verstrijken van miljoenen jaren is sex steeds minder op de voortplanting gericht en meer en meer op die zelfbevestiging. En we evolueren nog steeds door. In de toekomst gebruiken we misschien viruele simulatie-programma’s waarin je sexueel bezig kunt zijn. Sex wordt meer en meer een spel of kunst waar steeds minder regels aan gebonden zullen zijn."
En die speelsheid zal ook toeslaan in de techniek. Vijftig jaar waren reageerbuisbaby’s en bevroren embryo’s nog zwaar taboe, maar nu zijn ze al aan de orde van de dag. Dus hoe lang kan het duren voordat mannen borstvoeding geven? Of me een kind in hun buik rondsjouwen?
"Alles wat we kunnen bedenken zal ooit gebeuren.", meent Van de Wiel. "We komen steeds verder af te staan van ons lichaam en de natuur. De cultuur gaat steeds zwaarder wegen. Of het allemaal goedgekeurd wordt, is een tweede. Maar die discussie hobbelt altijd achter de techniek aan. Dus zwangere mannen? Ja, de kans is groot dat dat er van zal komen."