Dr Frans E.J. Gieles
De Nieuwe Sekstant juli 2004
Op 2 juni 2004 werden zeven zaken behandeld door de rechtbank te Arnhem. Een zaak zal nog volgen, terwijl er eind juli nog uitgestelde uitspraken gedaan zullen worden. Waar gaat het om?
Op 1 juni 2003 heeft een toenmalig lid van de NVSH Werkgroep JORis Oost Nederland, JON, een belastende en in feite valse verklaring afgelegd. De groep zou een dekmantel zijn voor het uitwisselen van kinderporno en het organiseren van seksreizen. Intussen is, ook op 2 juni jl, herhaaldelijk door het OM gezegd dat de groep als zodanig niet onder verdenking staat.
Intussen stonden wel personen onder verdenking, overigens niet allen leden van JON. Bij hen is langdurig de telefoon afgetapt en ze zijn geobserveerd. Er zijn mensen naar Tunesië gereisd in de zomer van 2003 en zij brachten ook foto’s mee terug.
Op 29 november 2003 deed de politie een inval en huiszoeking op achttien adressen in Nederland, namelijk bij ieder die daarmee te maken zou kunnen hebben. Zeven mensen werden gearresteerd, later nog een achtste en deze acht mensen zijn dus in juni berecht.
Allen werd ten laste gelegd het deelnemen aan een criminele organisatie, zedenmisdrijven ten doel hebbend. De rechtbank achtte dit echter voor geen van hen bewezen. Misdrijven gepleegd in Tunesië zijn niemand ten laste gelegd omdat daar geen bewijs voor was. Wat overbleef was het bezit en het verspreiden van kinderporno. Voor zover hier uitspraak over gedaan is, werd dit wel bewezen geacht. Enkelen werd ontucht met minderjarigen in Nederland ten laste gelegd en bewezen geacht.
Het lijkt erop dat er bij zedenzaken een automatische piloot in werking treedt. Die indruk bleef hangen toen er op 2 juni 2004 zeven zedenzaken werden behandeld.
Het lijkt erop dat ieder die gewag maakt van pedofiele gevoelens automatisch wetsovertredende daden worden toegeschreven en een kans op herhaling. Het lijkt erop dat hun automatisch een stoornis wordt toegedicht en dus behandeling wordt voorgeschreven. Deze behandeling schijnt al even automatisch een element van controle in zich te moeten dragen. Het OM wilde niemand vrij laten voor die behandeling was voltooid, dit om de maatschappij tegen deze mensen te beschermen. De rechtbank oordeelde anders.
Heterofiele of homofiele gevoelens leiden niet automatisch tot daden. Er zit zelfbeheersing tussen. Bij pedofiele gevoelens is dit nog sterker het geval. De rem is, terecht, heel wat groter.
In de recente discussie over het gevaar van tbs-ers met verlof las ik dat de kans op recidive voor hen 1 promille is. Lager kan haast niet. Een recent onderzoek naar behandelde zedendelinquenten in de UK gaf een recidive van 3%. Het meest uitgebreide en gedegen onderzoek dat ik op dit gebied ken geeft een percentage van 13,4. Dit is dus minder dan het algemene recidivepercentage dat in dat onderzoek op 36,4% lag, maar in de Nederlandse kranten recent nog op 70% werd gesteld.
Er zou 85% van de tbs-ers recidiveren, maar het was 85% van slechts zeventien personen waarvan zestien de behandeling hadden afgebroken, dus bij wie men dit gevaar vermoedde. Wat gemeten is, is dus niet de recidive van de tbs-er, maar de mate van juistheid van de zorgen van de kliniek. De recidive is veel lager dan vaak beweerd wordt en in elk geval lager dan het algemene recidivepercentage. De automatische koppeling klopt hier niet.
Bij het bepalen hiervan hanteert men doorgaans de DSM-IV-Revisited, een handleiding voor diagnoses in de psychiatrie. Dit handboek spreekt bij ‘pedofilie’ van het zich aangetrokken voelen tot prepuberale kinderen. De vraag is of dit als een stoornis kan worden beschouwd of, sterker nog, als een delikt.
Het decembernummer 2001 van Archives of Sexual Behavior is geheel gewijd aan de vraag of pedofilie in deze lijst van stoornissen thuis hoort. Men heeft zo’n stoornis als men gedurende de zes laatste maanden pedoseksuele daden heeft verricht of sterk zulke gevoelens heeft gehad en daar innerlijk last van had. Een dader heeft dus na zes maanden ineens geen stoornis meer en iemand die van die gevoelens geen last heeft ook niet.
In de discussie komt o.a naar voren dat het afwijken van een gemiddelde, het overtreden van een wet en het hebben van een stoornis drie geheel verschillende zaken zijn die men niet automatisch aan elkaar mag koppelen. Iemand die over iets anders denkt dan de wetgever, bijvoorbeeld over drugsgebruik of autosnelheid, heeft daarom nog niet een cognitieve stoornis.
Deze koppeling is logisch. Echter: welke behandeling dan? Wil men een gevoel veranderen? Kan dit? Wil men gedachten veranderen? Kan dit en mag dit? Of is het genoeg om zelfbeheersing aan te leren? Zo ja: hoe?
De Officier eiste zeven maal tbs met dwangbehandeling, kennelijk menend dat dit de enige veilige weg is. Dit lijkt op een rechtlijnig automatisme. De rechtbank dacht hier blijkens de gedeeltelijke uitspraak op 16 juni toch genuanceerder over: een maal tbs met dwangverpleging, twee of drie maal geen behandeling, drie of vier maal wel behandeling als voorwaarde. En, terzijde, er was geen criminele organisatie. Tijdens elk van de zittingen is uitdrukkelijk gezegd dat de groep JON (NVSH Werkgroep JORis Oost Nederland) als zodanig buiten verdenking staat.
Er kwam nog iets vreemds naar voren. Het blijkt dat een der dagklinieken als voorwaarde vooraf stelt dat de patiënt medicijnen gaat innemen, nog voor men de patiënt zelfs maar gezien heeft. Ook veranderde een psychiater ter zitting zijn advies, zonder nader onderzoek of overleg nodig te achten. Dit lijkt mij tegen de medische ethiek in te gaan.
Ik maak onderscheid tussen de nu gebruikelijke daderbehandeling, echte psychotherapie en zelfhulp. Elk heeft zijn kracht en zwakte. Zelfhulp is een eerstelijns vorm van hulp. Deze helpt om gevoelens bespreekbaar te maken en om er op een goede manier mee om te leren gaan. Dit werkt niet voor iedereen, zoals ook de huisarts niet alle problemen kan verhelpen.
"U kunt het beter toejuichen dat er althans ergens nog over gesproken kan worden. Waardeer dit, in plaats van de zaak op te blazen via de media.", zei een der advocaten. "Nog onlangs schreef mevrouw Delfos in De Volkskrant dat het risico ‘m zit in het steeds aanzwellend vervolgingsbeleid. Veel beter kan men kinderen empoweren. En praten, praten met pedo’s. Dus: laat die werkgroepen bloeien!"
"Mensen zoeken steun bij elkaar, juist om uit het vaarwater van de ontucht te blijven, hetgeen ook vaak lukt. […]Het enige wat men wil is: bespreekbaar maken. Dit is essentieel.", zei een andere.
Een derde advocaat citeert een der psychiaters. Deze "beschrijft hoe mijn cliënt met zijn gevoelens geworsteld heeft totdat hij bij JON kwam. Hij heeft daar baat bij gehad."
Het viel mij op dat de perstribune vrijwel leeg liep zodra de advocaten hun pleidooi hielden. Zodoende hadden de media slechts de hoge eisen van het OM te melden en niet de nuances die de advocaten naar voren brachten.
Ik praat de daden der veroordeelden niet goed. Ik pleit voor nuance tussen gevoel en daad, tussen de ene daad en de andere, voor nuance naar leeftijd en naar recidivekans – dus kijk naar de cijfers en niet alleen in de krant. Nuance ook tussen ‘anders voelen of denken’ en ‘stoornis’, en nuance naar aanpak waar er problemen zijn. Ik pleit voor genuanceerd denken in plaats van het navigeren met de automatische piloot.