NRC 15 november 2003
Koffie drinken met Germaine Greer. Helemaal ontspannen is het vooruitzicht niet. De bekendste feministe van deze eeuw heeft een reputatie: `La Greer' zou uitblinken door drie eigenschappen: gauw geïrriteerd, geestig en geleerd.
Ze keren terug in het wonderlijke vermogen van Greer om drie totaal verschillende levens naast elkaar te leiden. Er is de geleerde Greer, de professor in de Engelse letterkunde die serieuze studies schreef over Shakespeare en vrouwelijke kunstenaressen. Er is de geïrriteerde Greer, die met haar scherpe en geestige provocaties steeds opnieuw als mediagenie de schijnwerpers op zich weet te vestigen.
Slechts heel soms lees je over de `gentle' Greer, die het opneemt voor aboriginals in Australië en van koken en tuinieren houdt.
Hoe dan ook: wij raken niet op Greer uitgekeken. Ieder decennium verschijnt van Greers hand een spraakmakend boek, waarin ze de seksuele tijdgeest en de positie van vrouwen daarin analyseert. Vorige week verscheen De Jongen, reden voor dit gesprek.
Haar eerste boek The Female Eunuch (1971) bevatte een imposante analyse van de ongelijke machtsrelatie tussen de seksen. Als medeoprichter van het Amsterdamse seksblad Suck poseerde ze datzelfde jaar naakt in het tijdschrift. 'Zus, hou van je kut', zo heette het begeleidende baanbrekende feministisch essay, waarin ze vrouwen opriep hun vagina te fotograferen en de foto op te sturen. Ze vond dat er tegengif nodig was tegen de 'uitbuitersporno' van bladen als Screw en Hustler, en pleitte er ook voor net zo vaak mannelijk als vrouwelijk naakt te gebruiken.
Daarna volgden de boeken Sex and Destiny (1984), over anticonceptie, The Change (1991), over de menopauze en The Whole Woman (1999) over onder meer besnijdenis, pil en spiraaltje. Enkele jaren geleden ging ze opnieuw uit de kleren, om te laten zien dat ook oude vrouwen mooi en sexy zijn.
'Komt het denken van Greer wel eens boven de navel uit?', zo luidde een veelgehoord verwijt, want seksuele bevrijding van vrouwen, dat was en is nog steeds Greers hoofdthema.
De Jongen, een koffietafelboek met 206 illustraties van mooie jongens en voorzien van een prikkelend essay van Greer, past ook in die doelstelling. In De Jongen wil Greer vrouwen een `verfijnd' kijkgenot aanleren door naar mooie jongens in kunst te kijken. Bovendien gaat het boek over de erotische bevrijding van de oudere vrouw. De kunstwerken die Greer bespreekt, tonen opvallend vaak een oudere vrouw naast de jongen: zij begeert hem en wordt op haar beurt begeerd.
Nee, helemaal ontspannen ben je niet als je Greer gaat ontmoeten. Maar soms heb je geluk en word je opgevangen door een nerveuze jongen van de uitgeverij, die een tip meegeeft:
,,Ze houdt niet van onzekere mensen, wees zelfverzekerd. Of doe tenminste alsof.''
De Greer die ik ontmoet draagt een grijze wollen jurk en een beetje make-up. Ze is vriendelijk, niet geïrriteerd noch verveeld, althans, niet zichtbaar. Ze is vooral geroutineerd gezellig aan het babbelen. Gezellig geroutineerde Greer zoeft, net als in haar boek, met soepel gemak van een korte uitweiding over een schilderij in de zestiende eeuw naar haar ervaringen als twintiger, toen ze gezelschap kreeg van een achtjarige Italiaanse `page' genaamd Maurizzio, naar haar afkeer van lippenstift (`dan kun je kussen noch proeven') naar de `schitterend mooie jongen' die ze gisteren op een boekenbeurs heeft gezien.
Grootmoeder Greer weet intussen op indrukwekkende wijze een mannelijke bediende van het hotel op en neer te laten draven om thee te zetten (,,wij hebben geen tijd om thee te zetten, wij werken'') om vervolgens met verbazing af te vragen hoe Lipton Tea, een Australisch merk, in Nederland verzeild raakt.
Geleerde Greer laat zich minder makkelijk prikkelen. Vragen over de relatie tussen kunst en werkelijkheid, 'esthetisch' versus 'plat plezier,' worden weliswaar in Latijn beantwoord, de gustibus non disputandum est (over smaak valt niet te twisten), maar het blijft soms gissen naar de diepere achtergronden van haar studie.
,,Mannelijke schoonheid moet je leren zien'', vertelt Greer. ,,Neem bijvoorbeeld `De jongen met de rode baret' van Titiaan. Hij heeft al zijn kleren aan, maar let eens op het zwaard dat uit zijn jas steekt; dat is net zo groot als zijn penis. Hij kijkt wat mistig en zijn mond is ontspannen. Hij suggereert seks, maar geen tieten-kont-tieten seks, waarmee zoveel mannen zo gauw tevreden zijn, maar wat fetisjistisch en stom is. Deze jongen is geen plaything, maar heeft complexe gevoelens, die kwetsbaarheid en ondergeschiktheid suggereren.''
De mooie jongen is in Greers ogen een betere uitgave van de eendimensionale man: hij is speels, wispelturig, gevoelig en onstuimig. Lijkt hij niet een beetje op een vrouw?
,,Alleen als je denkt dat schoonheid de verantwoordelijkheid is van vrouwen. Het is moeilijk om vrouwelijkheid en schoonheid uit elkaar te houden. Al in 1971 in The Female Eunuch wees ik erop dat het vaak als de enige taak van vrouwen wordt gezien mooi te zijn. Maar waarom doen mannen niet meer hun best om mij aan te trekken? Ik heb ogen, kan zien, maar hij doet niet zijn best! Ik kijk soms naar mannen en denk: waarom ga je je wimpers niet eens verven? Je zou zoveel mooier zijn. We horen overal om ons heen dat mannen tegenwoordig hun huid verzorgen en cosmetica gebruiken, maar ik lees dat al veertig jaar lang! Het is niet waar!''
,,Ik prefereer jongens boven mannen omdat mannen zich minder makkelijk laten bekijken. Als we niet doen wat mannen willen, gedragen ze zich slecht: ze onthouden je van hun zachtheid en liefde en worden ongenaakbaar. Dat triggert in vrouwen een onderwerpende houding: `o, kijk toch naar me! Vergeef me! Het spijt me!' Maar wat ze eigenlijk willen zeggen is: doe niet alsof ik er niet ben. De jongen speelt dat spel niet. Hij heeft nog niet geleerd hoe hij een vrouw kan controleren. Hij huilt misschien zelfs! Daarmee wil ik niet zeggen dat vrouwen achter de jongens aanmoeten, maar dat mannen er minder gebrand op zouden moeten zijn om mannen te worden.''
,,Ik volg nu met interesse de carrière van Johnny Depp. Hij is een jongen - omdat hij Johnny heet en geen John. Hij heeft vaak make-up op en draagt juwelen. Maar hoe lang kan hij dat volhouden? Mijn voorspelling is dat het einde van zijn schoonheid zijn dood betekent als jongen: hij wordt een tweederangs acteur, tenzij het hem lukt om een serieuze acteur te worden, dat wil zeggen, een man. De jongen moet kapot gemaakt worden.''
,,Die vind ik niet mooi. Hij is noch een man, noch een jongen - maar een, tja, insect?''
De Jongen gaat ook over de erotische bevrijding van de oudere vrouw.
,,Ik geef veel voorbeelden in mijn boek van relaties tussen oudere vrouwen en jonge mannen. Maar wie erop let, ziet dat het de jongens zijn die het initiatief nemen. Zoals in Colettes Cherie: ze probeert hem op een afstand te houden, maar hij zoent haar. Zo is het ook in Bernard Schlinks Der Vorleser. Als hij uit bad stapt en ze hem een handdoek wil aangeven, heeft hij een erectie en nodigt hij haar uit.
De lust van een oude vrouw is zeer verlegen. Het kan niet volop uitgeleefd worden. Je ervaart het zo: je kijkt naar de mooie jongen en denkt - als ik mijn hand op de zijne leg zie je je eigen oude hand en je wilt hem niet verontrusten, niet dat hij gaat gillen, omdat je denkt dat het zijn grootste nachtmerrie is om door een oude vrouw gekust te worden. Tenzij hij iets doet! Guy Ritchie en Madonna: ik weet zeker dat hij het initiatief nam.
De meeste vrouwen hebben te weinig zelfvertrouwen daarvoor, en dat geldt zeker voor oudere vrouwen. Ze zijn verlegen. Ik geef regelmatig college aan jongens met flinke schouderpartijen, prachtige gezichten die ook nog eens hoffelijk en attent zijn, maar ik zou het niet in mijn hoofd halen ze actief te benaderen.''
Een groot Amerikaans wetenschappelijk onderzoek heeft uitgewezen dat steeds meer vrouwen voor een jongere partner kiezen. Bovendien lijkt er een culturele trend waarneembaar. Te denken valt aan
 |
Zoë Hellers Notes of a Scandal, |
|
Monica Ali's Brick Lane, |
|
de film Y tu Mama Tambien, |
en we zien ook filmsterren als
|
Demi Moore (40 jaar) met de 25 jarige Aston Kutcher, |
|
Madonna (45) met Guy Ritchie (35) en |
|
Cameron Diaz (31) met Justin Timberlake (22 jaar). |
,,Dat zou mooi zijn, want het betekent dat mijn uitstekende gevoel voor timing me niet in de steek heeft gelaten. Maar drie stellen maken nog geen trend. Ik zie nog steeds veel vrouwen om me heen die zich uitsloven voor lelijke mannen en alles doen om zijn aandacht te trekken, en hij vindt dat volstrekt vanzelfsprekend. Misschien zijn oudere vrouwen daarvan iets meer los gekomen en zoeken ze iets anders - iemand die mooi is om naar te kijken bijvoorbeeld. Vrouwen vinden net als mannen het uiterlijk, belangrijk, maar gooien als het om de grote beslissingen gaat het uiterlijk als eerste overboord en compenseren het verlangen naar schoonheid door bijvoorbeeld zijn `leuke gevoel voor humor'."
,,Ik werd onlangs gebeld door een 21-jarige jongen die naar aanleiding van mijn boek heeft geschreven over zijn relatie met een 39-jarige vrouw. Hij vertelde me dat hij meer lol had met oudere vrouwen. Meisjes willen altijd iets van hem: commitment, aandacht, zorg, geld, en dat kan hij ze niet geven, en daarom is er altijd maar huilen en ruzie. De oudere vrouw is zelfstandiger: zij kiest de restaurantjes, geeft hem kleding en betaalt zijn rekeningen.'' Een soort moeder met geld dus? ,,Wat is daar mis mee? Het Freudiaanse cliché wil dat mannen hun moeder zoeken en meisjes hun vader. In feite zijn we door en door narcistisch: we zoeken natuurlijk onszelf.''
,,Vanavond treed ik, erg toepasselijk, op het Crossing Border festival op, en als er een artificiële grens is die wat mij betreft aan de orde zou moeten worden gesteld is het wel leeftijd. Vorig jaar werden een aantal Afrikanen ervan beschuldigd dat ze tijdens hun opvangwerkzaamheden 16-jarige vrouwen zouden hebben misbruikt, omdat ze met hen zouden hebben geflirt.
O, for fucks sake! In vele culturen zijn seksuele contacten tussen tieners volledig aanvaard. Het westen is een verkrampte pedofiele cultuur. We seksualiseren kinderen voortdurend! Meisjes leren we op vroege leeftijd met hun vaders te flirten en we doen ze kiekeboe kleren aan. Tegenwoordig kun je walgelijke dingen voor hele jonge meisjes kopen - walgelijk. Topjes, kleine behaatjes voor 2-jarigen! Maar ik wil geen kleine Britneys! En dus koop ik jongenskleren voor mijn nichtjes.
Kijk eens naar de meidenbladen, ze gaan alleen over seks. Alsof er geen andere sfeer voor meisjes is om in te bestaan dan seks. Voor jongens is het makkelijker. Ze worden niet zwanger. En niet gepenetreerd.''
Toch is er een jongen die niet ongecompliceerd van zijn schoonheid lijkt te genieten. Bjørn Andresen prijkt, tegen zijn zin, op het omslag van De Jongen.
Andresen, die in 1970 de rol van de mooie jongen Tadzio speelde in de verfilming van Thomas Manns Dood in Venetië, voelt zich gebruikt door de feministe.
,,Hij, geëxploiteerd om zijn uiterlijk door mij? Wel nee! We hebben de fotograaf enorm veel betaald voor die foto, en híj heeft verzuimd Bjørn in te lichten. Bjørn wil ons nu doen geloven dat Visconti's film zijn leven heeft verpest en dat hij niet meer met de mooie jongen geassocieerd wil worden. Maar let eens op wat hij doet. Hij brult: `he he!, die jongen ben ik!' en dat nieuws gaat binnen vijftien minuten de hele wereld rond. Is het overigens niet vreemd dat niemand de moeite heeft genomen een foto van hem als 48-jarige te nemen? Hij wil alleen als jong en mooi herinnerd worden.
Vergelijk dat eens met de wees Henryk Lubomirski, de jongen die in het negentiende eeuwse Polen door Izabela Czartoryska-Lubomirska werd opgevangen en vervolgens op 8-jarige leeftijd als mooiste jongen gold en vele malen werd vereeuwigd op het witte doek als Cupido. Hij werd 73 jaar en liet zich op latere leeftijd nog vaak ook als oudere man schilderen. Hij begreep dat hij niet meer schoonheid en liefde vertegenwoordigde maar een ander mens was geworden - niet dat Bjorn-Andresen-gedoe - `o,o, wat is mijn leven geruïneerd'.
Het is triest. Bjørn Andresen heeft niks in zijn leven bereikt. Hij is geen artiest geworden en heeft twee mislukte huwelijken achter de rug en wil iemand daarvan de schuld geven: `Ik leed omdat ik mooi was en werd uitgebuit'."
Hoe kijkt ze eigenlijk aan tegen de drie Greers zoals die in de beeldvorming rondom haar worden onderscheiden:
|
de academisch geleerde Greer, |
|
de geestige en provocatieve critica Greer die licht geïrriteerd is en |
|
de zachtmoedige Greer die van tuinieren en koken houdt? |
,,Zachtmoedig? Waarom zou tuinieren zachtmoedig zijn? Tuinieren is etnische reiniging. Het is, naast autorijden, het meest hardvochtige en gewelddadige dat ik doe! Ik graaf in de grond, ruk planten eruit, woel de aarde op! Geïrriteerd? Als een stelletje politici me naar aanleiding van De Jongen gaan vragen of ik een dirty old woman ben, dan irriteert mij dat. Dan zeg ik uiteraard ja - wat kun je anders?''
Dirty Old Greer wil tot slot wel een boek signeren. Ze tekent iets, boven haar naam. Zie ik het goed? Het lijkt op een hartje, maar er zit een doorgetrokken streepje in het midden. Het lijken gekantelde lippen met twee zijflapjes. Een vagina met vleugeltjes? Ze grinnikt. Geestige Greer was er ook. De kunst van het kijken, maar soms met een knipoog, daar gaat het om.