Citaten uit

Fijn venijn

Fijne stofdeeltjes werken snel op het hart

Karel Knip, NRC 18 juni 2005

Een vracht aan studies heeft in de afgelopen dertig jaar aangetoond dat fijn stof de gezondheid schaadt. Zeer fijne deeltjes zijn het gevaarlijkst.

NOOIT EERDER was de lucht boven Nederland zo zuiver als nu en nooit eerder heeft de Nederlander zich zoveel zorgen gemaakt over de zuiverheid van die lucht. Dat is de kleine paradox die dit land sinds kort in zijn greep heeft. Verontruste burgers eisen afsluiting van wegen en omleiding van verkeer. De Raad van State weigert stadsuitbreiding en wegaanleg. De bouwminister en haar staatssecretaris van milieu zien geen oplossing meer.

Hoe is dit zo gekomen? 

De directe aanleiding is de opname in de Nederlandse wet van een Europese luchtkwaliteitsnorm voor 'fijn stof' (...) en de strenge interpretatie ervan door de Raad van State. De onderliggende oorzaak is te vinden in uitputtende epidemiologisch en toxicologisch studies naar de invloed van 'fijn stof' op de menselijke gezondheid. De overtuigingskracht van deze studies is zo groot geworden dat aan normstelling niet viel te ontkomen. 

[Onderzoek toont aan ...]

[... H]et staat statistisch vast dat negeren van de stofnormen doden eist, de effecten van fijn stof doen in ernst niet onder voor die van verkeersongevallen, te veel eten en meeroken.

[...] [De auteur somt nu een groot aantal onderzoeken op] [...]

Al dit soort studies hebben met steeds grotere statistische overtuigingskracht aangetoond dat er een relatie is tussen stofbelasting en aantasting van de gezondheid, zij het dat de zware effecten die aanvankelijk werden gevonden inmiddels naar bescheidener waarden zijn bijgesteld.

[...] Steeds sterker werden de aanwijzingen dat het juist de fijnste deeltjes zijn die de grootste schade toebrengen en daarmee kwam de verdenking steeds meer te liggen bij het wegverkeer. Uit de uitlaat van benzine- en dieselauto's komen heel fijne deeltjes. 

[...] [De auteur somt opnieuw onderzoeksverslagen op met vrij schokkende conclusies] [...]

Overigens is dat misschien nog het voornaamste nieuwe inzicht van de laatste tien, twintig jaar: dat het inademen van fijn stof al binnen een termijn van enige uren de hartwerking dramatisch kan beïnvloeden.

Vooral in de VS heeft de industrie zich fel verzet tegen de fijn stof-normen die de milieudienst EPA afkondigde (Science, 25 maart 2005). Keer op keer zijn de conclusies die de EPA van de epidemiologen overnam aangevochten. [...] 

Maar inmiddels verliest ook dit verweer zijn overtuigingskracht nu toxicologen in staat zijn [...] [Samengevat: de schadelijkheid van fijn stof in proeven aan te tonen.]

Proeven

Belangrijk is dat ook deze toxicologische proeven bevestigden dat er een grote invloed is van de deeltjesgrootte op de gevaarlijkheid van stof. Fijn stof dat werd vermalen tot ultra-fijn stof werd daarbij een stuk agressiever. [...] 

[... H]et lijkt inmiddels vast te staan dat sommige stofdeeltjes de longen kunnen passeren en de bloedbaan bereiken. Op z'n minst veranderen de bloedeigenschapen door de typische reactie van het longweefsel op beschadiging door stofdeeltjes. Een andere aanname is dat de stofdeeltjes de werking van 'macrofagen' (min of meer vrij bewegende cellen van het afweersysteem die de longen van nature 'schoon' houden) verstoren.

De hamvraag is natuurlijk 

of de thans geldende stofnormen niet zijn afgestemd op de 'verkeerde' fractie stofdeeltjes. Zou afstemming van de norm op deeltjes kleiner dan 2,5 micron (een micron is een duizendste millimeter) de bouwstop kunnen opheffen die nu hier en daar geldt? Dat lijkt epidemioloog Bert Brunekreef niet waarschijnlijk. Het zou alleen uitkomst bieden als kwam vast te staan dat de fractie deeltjes kleiner dan 2,5 micron (binnen de fractie waarop de norm is afgestemd: alle deeltjes kleiner dan 10 micron) in Nederland ongewoon laag is. De kans daarop is, gezien de grote verkeersdruk, minimaal.

Fijnste deeltjes dringen het diepst in de longen 

'Fijn stof' is de ongedwongen vertaling van de ongelukkige Duitse term Feinstaub waarmee alle in de lucht zwevende stofdeeltjes kleiner dan 10 micron (0,01 mm) worden aangeduid. Een groot deel van dit Feinstaub, ruwweg de deeltjes tussen 2,5 en 10 micron wordt in de VS juist het grove stof genoemd: 'coarse particles'. De Amerikaanse 'fine particles' zijn kleiner dan 2,5 micron. 

De concentratie 'fijn stof' is meestal zo laag dat het onzichtbaar is, de aanwezigheid moet blijken uit metingen. Die komen hier van het Landelijk Meetnet Luchtverontreiniging dat beheerd wordt door het RIVM. 

[...] 

Het 24 uurs-gemiddelde mag hooguit 35 keer per jaar hoger zijn dan 50 g/m3. Dat laatste is de strengste eis. Nederland kan daaraan op veel plaatsen niet voldoen, zoals ook uit de recente Milieubalans (2005) blijkt. 

Omdat de Raad van State de norm onverwacht streng interpreteert (strenger dan in Duitsland) is nu op diverse plaatsen feitelijk een bouwstop van kracht en wordt wegaanleg tegengehouden. 

[... ...] 

Van belang is dat het Nederlandse 'fijn stof' voor iets minder dan de helft bestaat uit deeltjes tussen 2,5 en 10 micron. Deze fractie, die vooral bestaat uit opgewaaid bodemmateriaal, straatstof, stof van overslagbedrijven, zeezout en al of niet uiteengevallen biologisch materiaal (kapotte stuifmeelkorrels, schimmelsporen) is voor het risico op sterfte niet de gevaarlijkste. Hij dringt niet makkelijk in huizen en kantoren door (de infiltratiefactor is laag) en wordt ook in zekere mate al weggevangen in neus en keelholte (de 'depositie' is daar hoog). 

[...] 

Nederland krijgt bij oostenwind een grote hoeveelheid van dit stof binnen uit het gebied rond Osnabrück (uit het zuidelijker Ruhrgebied komt niet veel meer). De fractie 0,10 tot 2,5 dringt makkelijk woningen binnen, vooral 's zomers, en de depositie in de hogere luchtwegen is maar klein. Het Landelijk Meetnet van het RIVM meet de PM2.5 fractie slechts experimenteel.

Van belang is dat de kleine deeltjes vooral vrijkomen bij allerlei soorten van verbranding: in de industrie en de open haard natuurlijk, maar vooral ook in de dieselmotor van de binnenscheepvaart en het vrachtverkeer. Die laatste produceren de beruchte roetdeeltjes die in principe kunnen worden weggevangen door roetfilters als die maar zouden worden geïnstalleerd. Tot voor kort werden ze te duur gevonden, sinds 1 juni is er 600 euro fiscale stimulering voor filters op nieuwe dieselauto's.

Het dieselprincipe zelf ('compressie-ontsteking': inspuiting van dieselolie in een overmaat sterk gecomprimeerde lucht) is helaas inherent aan de vorming van roet. Hij is het gevolg van een opzettelijk veroorzaakte slechte menging van brandstof en lucht die een te abrupte verbranding (en een te zware mechanische belasting van de motor) moet voorkomen. Het wachten is op de HCCI-dieselmotor die wel homogeniseert.

Op korte termijn kan de transportsector worden overgehaald lichte vrachtauto's weer op benzine te laten rijden. Een verhoging van de (lage) dieselaccijns brengt dit vanzelf teweeg. Verlaging van de maximum-snelheid is ook nuttig, vooral omdat het de doorstroming van het verkeer verbetert.

Afgezien daarvan heeft de Nederlandse overheid bitter weinig middelen om de concentratie 'fijn stof' hier te verlagen.