Citaten uit

Begeer niet wat de buurman heeft

Interview  Peter Henk Steenhuis Trouw 23 februari 2012

Het valt Denker des Vaderlands Hans Achterhuis op dat bijna geen econoom serieus nadenkt over de mogelijkheid dat we het einde van de economische groei beleven.

De cijfers kwamen niet onverwacht, maar de schok was er niet minder om: de gevreesde dubbele dip is een feit. Nederland verkeert opnieuw in een recessie, en we vragen ons met z'n allen af hoe hierop te reageren. Hoe zorgen we ervoor dat de economische groei terugkeert?

[... ... ... ... ...]

Wáárom is die groei zo noodzakelijk?

"De meeste economen vinden die vraag te dom om te beantwoorden. En de gedachte dat de economische groei voorlopig ook niet meer terugkeert, lijkt helemaal niet aan de orde. Zij beschouwen economische groei als een wetmatigheid; hieraan twijfelen is taboe.

Toch zijn er wetenschappers die deze twijfel wel hardop durven uitspreken. Ik heb onlangs het boek 'Einde van de groei' gelezen van de Amerikaanse onderzoeker Richard Heinberg. Hij laat overtuigend zien dat wij monetaire en financiële systemen in het leven hebben geroepen die groei vereisen.

[... ... ...]

Wat zou de reden kunnen zijn dat de groei gestuit wordt?

"Schaarste. In 1988 publiceerde ik het boek 'Het rijk van de schaarste'. In een nieuw voorwoord voor een recente herdruk schrijf ik dat lezers mij meedelen dat de voorspellingen uit dit boek duidelijk aan het uitkomen zijn.

[...]

Ons economisch bestel, zoals we dat sinds het einde van de Middeleeuwen kennen, is gestoeld op groei én schaarste. Thomas Hobbes was de eerste filosoof die dit principe verwoordde. [...]

Het gaat volgens Hobbes niet eens zo zeer om de rijkdom zelf, maar om rijkdom in vergelijking met anderen. [...] Wij begeren wat onze buurman heeft, en willen hem voorbijstreven. Dit streven is de psychologische motor achter de groei-dwang.

Deze motor hebben wij via onze sociale en economische instituties maatschappelijk vorm gegeven. Wij zitten er grotendeels in gevangen, hoezeer we die groeidwang misschien moreel ook afkeuren en afwijzen. Volgens Hobbes leidt de wedijver om rijkdom, eer, gezag en andere vormen van macht uiteindelijk tot twist, vijandschap en oorlog."

Oorlog behoort tot een grijs verleden.

"Omdat onze langdurige economische groei allerlei onderhuidse maatschappelijke conflicten verzachtte. Joop den Uyl kon de arbeider een auto beloven. Wat gebeurt er als vergelijkbare beloftes niet meer kunnen worden nagekomen? Om de beloofde pensioenen ook echt te kunnen uitkeren, zijn de fondsen afhankelijk van hun investeringsrendement. En zonder economische groei geen rendement. Onze instituties zijn allemaal gebouwd op economische groei.

Die groei hebben we decennialang met schulden kunstmatig hoog gehouden: Engeland schijnt meer creditcardschulden te hebben dan wij hypotheekschulden. Zolang de burger bleef consumeren, groeide de economie."

Ooit moet de rekening worden betaald.

"Dat moment is aangebroken, dat beseffen de Nederlandse burgers die nu hun hypotheek aflossen. Met als onmiddellijk negatief effect dat de kunstmatig hooggehouden groei tot stilstand dreigt te komen."

Dan moeten we zorgen voor terreinen waarop we nog wel kunnen groeien.

"Dit idee is de kerngedachte achter de vroegere koloniale expansie. [...]

Dat is wat wij afgelopen honderden jaren gedaan hebben: nieuwe gebieden via de globalisering maar ook via de schuldengroei exploreren opdat we de groei konden handhaven. Met als uiteindelijk resultaat

En nu er niet meer kan worden uitgebreid dreigt de groei te staken."

[... ... ...]

"Het valt mij op dat bijna geen econoom serieus nadenkt over de mogelijkheid dat we het einde van de groei beleven. Dat fenomeen, die blinde vlek, probeer ik hier onder de aandacht te brengen.

Dat betekent niet dat ik het belang van economische groei bagatelliseer - al zijn er ook zonnige kanten aan een recessie: het KNMI stelde vorige week vast dat de schonere lucht rond onze steden grotendeels te danken is aan de recessie. Ik kan me wel voorstellen dat de overheid nu een groene revolutie probeert te forceren - want alleen de hoop uitspreken dat we de lokroep van het vliegtuig negeren en een elektrische auto aanschaffen lijkt me te weinig.

[...]

Ik ben er dan ook van overtuigd, dat we in deze tijd van in elkaar grijpende crises gehoor moeten geven aan de oproep van de wat vergeten zwarte filosoof Frantz Fanon, aan wie ik in 'Het rijk van de schaarste' een hoofdstuk wijd:

'Voort kameraden, we moeten van richting veranderen'."