Citaten uitGij zult herverdelenDe moraaleconomie is terugMaartje Somers; NRC Boeken 27 juli 2012 De moraal is terug in de economie, en hoe. Vooraanstaande economen roepen de politiek op het heft veel meer in handen te nemen. ‘Het draait niet om geld.’[...]
Drie kort na elkaar verschenen boeken over de economische ontwrichting en hoe die te redresseren, van vooraanstaande economen die niet in de frontlinie verkeren en daarom verder kunnen kijken dan de volgende afwaardering of kapitaalinjectie. En dan is het oordeel eensluidend. Natuurlijk moeten we ons een weg groeien uit de huidige recessie, ‘maar dat is niet meer dan Prozac om de patiënt op de been te helpen’, aldus de Skidelskys. Daarna is het hoog tijd om de wereld van het geld weer in te passen in de reële economie en ervoor te zorgen dat winst weer het middel wordt en niet het doel. En volgens sommigen zelfs om af te zien van groei als belangrijkste maatstaf. Het werd tijd voor wat moraaleconomie. [...] Financiële markten gedragen zich als heroïnejunkies: ’s ochtends een shot, ’s middags alweer behoeftig. Samenlevingen worden tot het uiterste opgerekt en dreigen onherstelbaar te scheuren. Moe getergde Europese politici schrapen noodfondsen bijeen maar lijken verder machteloos te staan. De kloof tussen arm en rijk is in Europa het wijdst sinds 30 jaar (volgens de OESO, eind 2011) en kan in de Verenigde Staten gerust obsceen genoemd worden.
[...]
Nee, niet echt, vindt Robert J. Shiller. Want zonder een flinke financiële sector geen vooruitgang en geen innovatie. Wel is het zaak de haute finance te democratiseren, aan banden te leggen en aan te passen aan de 21ste eeuw. Ook moet Wall Street meer moreel besef bijgebracht worden en moeten economen het publiek beter uitleggen waarom CEO’s zo veel moeten verdienen. [... ... ...] Shillers boek bevat interessante ideeën voor slimme financiële innovaties, maar lijkt toch vooral bedoeld als een verdediging van het geldgilde. Zijn titel [Finance and the Good Society] maakt de auteur daarnaast niet waar. Een goede maatschappij, schrijft hij, wordt doorgaans opgevat als ‘een egalitaire samenleving waarin iedereen respect heeft voor elkaar’. [...] Het terugdringen van ongelijkheid zou natuurlijk mooi zijn, maar veroorzaakt te snel het terugvallen van het BBP. Beter is het, met morele opvoeding de rijken aan te zetten tot meer filantropie en de armen te leren om te gaan met de vernedering van het aalmoes. Daarmee heeft Shiller de tijdgeest alleen met de titel van zijn boek aangevoeld. Een goede samenleving is méér dan een sterke economie. Sterker, juist omdat die twee zaken tegenwoordig samenvallen, zitten we nu in de problemen. Dat betogen tenminste vader en zoon Skidelsky in How Much is Enough. The Love of Money and the Case for the Good Life, dat het tegenovergestelde uitgangspunt heeft. De twee gaan niet uit van de financiële sector, maar kijken eerst naar de gewenste maatschappelijke uitkomst. [... ... ...] Het gaat om zinvolle activiteiten, om zelfontplooiing, zorg voor naasten en andere zaken die de kwaliteit van leven bevorderen. In alle religies en filosofische doctrines, aldus de twee, heerst een afkeer van het exces. Steeds is er de oproep tot gematigdheid, omdat de gemeenschap al te grote verschillen niet overleeft. Ook draait het altijd om geestelijke ontwikkeling en meer dan werk alleen. Het is zaak deze fundamentele ideeën over wat een goed leven is af te stoffen, om tot een beter kapitalisme te komen. Politici moeten voortaan dat ‘goede leven’ als uitgangspunt nemen bij hun beleid, niet groei als zodanig. Sterker, de groei van het BBP is voor sommige aspecten van het goede leven te ver doorgeschoten, aldus de twee, die met statistieken komen over de toename van welvaartsziektes en inkomensongelijkheid. Hun taartgrafiek over de verdeling van rijkdom in Groot-Brittannië is daarbij zeer aanschouwelijk. In 1973 had de onderste helft nog twintig procent, nu nog maar een piepklein wit reepje van de taart. Geen wonder dat van het zogeheten Trickle Down-effect in economieland momenteel afscheid wordt genomen. Het blijkt niet waar dat iedereen profiteert als de hele taart groter wordt. [...] Elegant mengen de Skidelsky’s economie, filosofie en literatuur dooreen en herstellen zo – althans voor de duur van hun boek – de band tussen de financiële wereld en de samenleving. In het hart van de moderne economie ligt een Faustiaans contract, aldus de twee, een deal met de duivel. Eeuwenlang was de wereld doordrongen van (kerkelijke, volkse) moraal. Na de Industriële Revolutie werd die moraal in naam van de vooruitgang aangepast; men erkende dat ondeugd nodig was om uiteindelijk een ideale wereld mogelijk te maken waarin deugd een nieuwe kans zou krijgen bij een hogere levensstandaard. Egoïsme werd dus welbegrepen eigenbelang, schuld werd krediet. Neutralere termen voor een nieuwe wereld. Die levensstandaard is er inmiddels, maar hoe de geest van inhaligheid en gulzigheid weer in de fles te krijgen? Door het goede leven als uitgangspunt te nemen bij beleid, en groei daarvoor niet als voorwaarde te zien. Hun definitie van dit goede leven, dat
brouwen de Skidelsky’s uit filosofie, een snufje katholicisme en natuurlijk een flinke scheut Keynes. [...] Keynes bekommerde zich om de samenleving als geheel, in een tijd die sterk bepaald werd door het verheffingsideaal en een gedeeld moreel kader. Daarvan is, een individualiserings- en een consumptierevolutie later, geen sprake meer. Als wereldbeelden lifestyles zijn, is een maatstaf als het goede leven, hoe aantrekkelijk ook, dan nog nationaal te definiëren? Toch, het zinnetje
afkomstig van een vooraanstaand econoom, is verfrissend genoeg om door velen gelezen te worden. Misschien is de minst arbitraire reden om de samenleving anders in te richten voorlopig heel gewoon economisch van aard. In The Price of Inequality betoogt Joseph Stiglitz dat de Amerikaanse samenleving inmiddels geheel is ingericht op de 1 tot 10 procent van veelverdieners en dat hun spendeerdrift en spaartegoeden niet langer opwegen tegen de kosten van de sociale ellende onderop. Overtuigend laat Stiglitz zien hoe de ongelijkheid in de VS groteske vormen heeft aangenomen, door globalisering, technologie maar in zijn ogen voorál door overheidsbeleid. Machtsmonopolies, informatievoorsprong en lobbykracht hebben ervoor gezorgd dat wetten, politiek en media in de Verenigde Staten gestroomlijnd zijn om de rijken te bevoordelen. Ook de roep om een kleinere overheid is volgens Stiglitz een ‘frame’ waarmee de rijken zichzelf bevoordelen. Een samenzwering noemt hij dit alles nog net niet, maar de morele verontwaardiging over de enorme sociale ellende en verspilling van talent die van deze economische en politieke perversie het gevolg is, spat van de pagina’s. Voor alle boeken geldt dat alleen het slothoofdstuk gewijd is aan suggesties voor uitwegen.Verhoudingsgewijs is Stiglitz’ slot het langst, het volst en het volledigst.
Shiller komt met voorstellen die gezien de huidige machtsverhouding tussen financiële sector en politiek wellicht reëler zijn. Waar Stiglitz voorstelt vanwege het informatievoordeel alle risico’s bij lenende partijen te leggen, suggereert Shiller hypotheken veel flexibeler te maken zodat de schuldenlast meer mee beweegt met conjunctuurgolven in economie en huizenmarkt. De Skidelsky’s laten het op het vlak van voorstellen wat afweten. Zij lijken met hun oproep tot
vooral de verzorgingsstaat terug te willen halen. Maar de Skidelsky’s maken in hun moraliteit wel het meest duidelijk wat hier gebeurt. Hier roept de economie de politiek op de markt streng en serieus tegenspel te bieden. Om in plaats van de taal van rendement de taal van
te spreken, omdat hele samenlevingen op het spel staan. Uiteindelijk ligt het primaat bij politieke visie. Uiteindelijk, citeren de Skidelsky’s Keynes, zouden economen net zo nodig moeten zijn als tandartsen – een keer per half jaar, ter controle. En uiteindelijk, citeren ze hem nogmaals,
|
