Proefschrift verdedigt omstreden Turkse beweging

18 december 2008, Universiteit van Tilburg 

Vrede, dialoog en democratie staan volgens Gürkan Çelik centraal in de Gülen-beweging. De organisatie stimuleert integratie, stelt de Tilburgse promovendus. Tv-programma Nova waarschuwde juist voor Gülen als voedingsbodem voor radicalisering.

De Turkse Gülenbeweging slaagt erin om met dialoog en onderwijs radicalisering tegen te gaan. Dat stelt promovendus Gürkan Çelik, die 12 december is gepromoveerd aan de UvT. 

De conclusies van Çelik staan op gespannen voet met een uitzending van Nova in juli. Volgens de actualiteitenrubriek maakt de organisatie, die ook in Nederland actief is, zich schuldig aan indoctrinatie.

Nova liet een anonieme oud-medewerker van een Turks internaat aan het woord, volgens de programmamakers deel van de beweging. De man stelt dat kinderen in het internaat te horen krijgen dat "de enige goede Nederlander een bekeerde Nederlander is". Naar aanleiding van de uitzending stelden SP en CDA Kamervragen.

Het proefschrift van Çelik geeft een ander beeld. 

"De beweging baseert zich op waarden als vrede en democratie", zegt de promovendus. 

Volgens hem slaat Gülen een brug tussen de islam en het Westen.

"Ik kan me voorstellen dat Çelik als een van de voormannen van deze beweging tot een positieve conclusie komt", zegt Erik-Jan Zürcher, Turkije-historicus aan de Universiteit Leiden. 

Çelik is voorzitter van de Dialoog Academie in Rotterdam, die onder andere symposia over de multiculturele samenleving organiseert. Ook de Dialoog Academie maakt deel uit van de Gülenbeweging, stelt Zürcher. Volgens Çelik is de academie echter volledig onafhankelijk. Çelik zegt zich door Gülen te laten inspireren, maar ook door andere denkers. In zijn dissertatie laat hij ook critici van Gülen aan het woord.

'Kritische wetenschappelijke distantie' is volgens promotor Ruben Gowricharn een 'zwak punt' in het proefschrift van Çelik. Desondanks vindt de hoogleraar Sociale cohesie en transnationale vraagstukken het een goed proefschrift. 

"Het is een eerste aanzet tot onderzoek naar een beweging waarover nog maar weinig bekend is." Het gebrek aan distantie heeft de resultaten niet beïnvloed, zegt Gowricharn. 

Het heeft alleen geleid tot een te grote focus op de figuur van geestelijk vader Fethullah Gülen.

Imam Gülen ging in de jaren '60 in Turkije preken over sociale kwesties. Het seculiere Turkije was intolerant tegenover moslims, legt Çelik uit. Gülen probeerde een dialoog op gang te brengen tussen het seculiere regime en de Islamitische burgers. Later breidde die dialoog zich ook uit tot het seculiere Westen. Gülen roept op om niet alleen naar verschillen te kijken, maar ook naar overeenkomsten. 

"We zijn allemaal in de eerste plaats mens, en pas daarna moslim, christen of Turk", legt Çelik uit.

In Nederland doen op Gülen geïnspireerde organisaties vooral aan huiswerkbegeleiding in steden als Amsterdam, Rotterdam en Tilburg. Volgens Çelik bevorderen ze de integratie. 

"De Gülenbeweging maakt leerlingen duidelijk dat Nederland hun land is, en Nederlands hun taal."

In Turkije heeft de Gülenbeweging tv-zenders, een blad en enkele honderden scholen opgericht. De beweging kent ook tegenstanders in dat land. 

"De ultra-religieuzen zijn tegen de dialoog tussen religies die Gülen voorstaat", vertelt Çelik. "De ultra-seculieren in het Turkse regime zijn bang om de macht te verliezen."

Çelik denkt dat Turkse ultra-seculieren een ongezonde invloed hebben gehad op de Nova-uitzending. Hij verwijt de makers vooringenomenheid. Çelik stelt dat hij de anonieme bron die in het programma aan het woord komt goed kent. 

"Hij vindt dat hij door Nova gebruikt is."

Volgens Selli Altunterim, researcher bij Nova, verspreidt Çelik leugens.

"Ongelofelijk dat wij als Nederlands medium door Turkije beïnvloed zouden zijn. Dit zijn complottheorieën."