99 - Een tegenbeweging

Een tegenbeweging

... tegen Wilders' ideeën - maar hoe?

Tegenwicht Weblog # 99 - 9 december 2007 (Tweede versie dd 12 december)

Een oproep tot "een breed maatschappelijk front" tegen Wilders

Op 30 november publiceerde Doekle Terpstra, op persoonlijke titel, een brief in Podium, de brievenpagina van Trouw:

	’Nee’ tegen kwade boodschap Wilders; Wilders misbruikt zijn positie om op te hitsen. Dat is gevaarlijk. ’Redelijke mensen’ moeten zich verzetten; Doekle Terpstra voorzitter van de HBO-raad en CDA-lid; 30 november 2007 Trouw Podium "Het is tijd om op te staan tegen de verWildering van de samenleving. Het is tijd om een krachtig signaal af te geven aan alle moslims in ons land. Het geluid van Wilders is niet het geluid van Nederland. [...] Daarom is het tijd voor een breed maatschappelijk gedragen ’nee’ tegen de kwade boodschap van Wilders en de zijnen. [...] Laat het een stem zijn die gedragen wordt door een breed maatschappelijk front. Ik roep de leiders van toonaangevende maatschappelijke bewegingen en instellingen op om hun stem te laten horen tegen polarisatie en voor respect voor medeburgers. Vakbonden, werkgevers, moslims, kerken, humanisten en andere groeperingen en instellingen: kom bijeen, sla de handen ineen, en keer het tij."
	Verzetsbeweging tegen Wilders; Jouke Schaafsma, De Telegraaf, 2 december 2007 Tegenstanders van Geert Wilders verenigen zich en richten een tegenbeweging op onder het motto 'Stop de VerWildering'. Er staat een landelijke demonstratie in Amsterdam gepland.
	Mient Jan Faber: ’Niet tégen Wilders, maar vóór moslims’; Sandra Kooke, Trouw, 5 december 2007 Mient Jan Faber – de organisator van de anti kernwapen beweging uit de jaren zeventig en tachtig, de grootste Nederlandse massabeweging ooit – vindt het de hoogste tijd dat er een maatschappelijke beweging komt tegen ’het geweld’ van Wilders. [Maar ... > lees het stuk!]

Eerst: instemming en steun

Tegenwicht stemt hier gaarne mee in. De oproep ligt geheel in de lijn van dit schrijverscollectief, dat de oproep gaarne ondersteunt en ook verder wil meedenken. Er valt namelijk nogal een en ander bij te overdenken. Onze steun betstaat dan ook, naast instemming, uit ...

... een kritische analyse

Wilders en 'zijn' PVV, de politieke beweging die Vrijheid in haar vaandel voert, maar in feite voortdurend ideeën lanceert die mensen minder vrij maken, zijn namelijk zelf ook al een tegenbeweging naar het model van Pim Fortuyn, zij het beduidend minder doordacht en in een veel grovere vorm gepresenteerd. Waar hij goed in is, is het bereiken van publiciteit. Hij is populair bij een goed deel van het Nederlandse volk.

Het probleem is dus niet meneer Wilders zelf (wat Terpstra later ook gezegd heeft), maar

	het populisme dat hij (bekwaam) beoefent,
	de publiciteit die hij alsmaar genereert,
	de inhoud van zijn ideeën - hij pretendeert 'de Stem van Het Volk' te vertolken, en dus
	de achterban die hij vertegenwoordigt en die op hem stemt, dus ook
	de problemen van die achterban die hij aan de orde stelt.

Dat is nogal wat. We zullen dit lijstje toch even langs moeten lopen. Eigenlijk gaat het niet meer om meneer Wilders en zijn beweging, maar om de staat van ons land en het wel en wee van onze democratie en onze rechtsstaat, in het bijzonder om de vrijheid van meningsuiting - en die van godsdienst - die daar een van de pilaren van is.

Retoriek

Maar laten we eerst eens kijken wat de man er zelf eigenlijk van zegt, van deze oproep:

Abjecte brief van een gevaarlijke man; PVV-leider Wilders verwijt criticus Terpstra ophitsing en schandelijke partijpolitiek; Derk Stokmans, NRC 3 december 2007

Een kundig staaltje pure en holle retoriek: inhoudelijk niets zeggen maar wel een effect bij de lezer teweeg brengen. Woorden als "abject", "gevaarlijk", "ophitsing" en "schandelijk" gebruiken, de slachtofferrol aannemen

("hij zou [...] mensen op ideeën kunnen brengen" - dus als ergens staat opgekalkt dat 'Wilders dood' moet, komt dat niet door Wilders' eigen provocaties, maar door de heer Terpstra - logisch toch?),

op de man spelen, op zijn populariteit wijzen.

"Terpstra verwijt u dat uw manier van politiek bedrijven leidt tot polarisatie.
Het is een totale ontkenning en belediging van de half miljoen mensen die op mij gestemd hebben. Wat je er ook van vindt, heel veel mensen zijn het [wat? Tw] spuugzat. Wij groeien in de peilingen.
Is de kritiek die u op de PvdA heeft, dan een belediging van de kiezers van die partij?
"Nee, want ik debatteer in het parlement."

Kijk eens naar dit woordje "want": dit behoort te verwijzen naar een argument. Kennelijk is kritiek hebben hetzelfde als beledigen, maar als dit in het parlement gebeurt is het geen beledigen meer. Een parlementslid is onschendbaar voor wat hij binnen het parlement zegt. Maar 'niet strafbaar' is daarmee nog niet 'goed'. En het effect van beledigen werkt buiten het parlement door. Bovendien hebben wij sterk de indruk dat Wilders niet alleen in het parlement debatteert, maar vooral ook via de media, naar zijn zeggen binnenkort ook in een film. Intussen liggen er 44 aangiften tegen Wilders vanwege zijn uitspraken (NRC 1 december 2007)

Populisme

We zien hier een bepaald soort retoriek: korte zinnen, beladen woorden, inhoud vermijden en de zaken simplistisch voorstellen. Een bekende uitspraak is die van Pim Fortuyn: "Ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg". Dit is nietszeggend want daar gaat het helemaal niet om. Het gaat erom wat men denkt, te zeggen heeft, en doet. Zonder informatie over dit wat is het een zinloze uitspraak. Hetzelfde geldt voor de daadkracht van Verdonk. Daadkracht is geen waarde tenzij men er iets positiefs mee doet. Dit laatste hebben wij, Tegenwicht, bij Verdonk nog niet kunnen ontdekken, al verschillen de meningen natuurlijk over wat positief genoemd kan worden. Zij zelf zal er anders over denken, evenals haar aanhang.

Dit type retoriek is geliefd bij het verschijnsel populisme in de politiek. Wilders is geliefd in Limburg, Venlo vooral, in Spijkenisse en bij de scholieren zou hij bij de laatste verkiezingen zestien zetels gehaald hebben (Trouw 22 & 24 november 2006).

Populisme is in zekere zin een rechtstreeks gevolg van het feit dat iedereen een stem heeft. Politici moeten dus stemmen trekken. Hiertoe volgen zij enerzijds nauwgezet de peilingen en volgen zij de mening van het volk. Zij nemen die over en werpen zich vervolgens op als leider van het volk. Anderzijds kunnen zij overtuigingen hebben, in dit geval rechtse, conservatieve, nationalistische en zelfs op het randje af racistische of in elk geval xenofobe overtuigingen en deze op aansprekende wijze naar voren brengen. Zij volgen het volk dan in hun stijl van korte zinnen, zwart-wit tegenstellingen en het presenteren van simplistische korte-termijn-oplossingen. Het is meer versimpeling dan verWildering. Het verschijnsel is veel breder. Ook Verdonk weet er wel raad mee.

Populisme helpt politiek niet verder; door Atzo Nicolai, Trouw 10 februari 2007
De kloof tussen burgers en politiek dicht je niet door als politicus populair te doen. Wel door helder te zijn, en verwachtingen waar te maken.

Publiciteit

Populisten streven dus publiciteit na. Wilders is hier een uitgesproken voorbeeld van: zijn vele voorstellen, zoals het verbieden van de Qur'an, hebben geen schijn van kans in het parlement en als politicus weet hij dit heus wel. Daar gaat het hem ook niet om: hij genereert publiciteit.

De media spelen hier dus een cruciale rol in. De kwaliteitskranten doen hun best, maar de veel meer gelezen gratis kranten moeten het hebben van korte berichten. Een medium als de televisie geeft een sterk vertekend en versimpeld beeld van de werkelijkheid. Alles moet simpel want de kijkcijfers regeren. Voor nuance is geen ruimte, goed nieuws heeft geen nieuwswaarde. Zelfs in de betere discussieprogramma's komt men uiteindelijk maar kort aan het woord.

"Televisie en parlementaire democratie verdragen elkaar slecht. De televisie past veel beter bij een populistische en plebiscitaire [volks-] democratie, waar het persoonlijk magnetisme van de politicus de toon zet, maar een dergelijke democratie is de doodsvijand van de parlementaire democratie."
Maarten van Rossem, Massamedia vertekenen de (politieke) werkelijkheid; De Stentor 23 november 2006.

Inhoud

Bij de inhoud van Wilders' ideeën hoeven we niet lang stil te staan. Het partijprogramma van de PVV is erg kort en in de praktijk springt slechts het bestrijden van 'de islam' en 'de moslims' eruit. Dat de islam en de moslim niet bestaan, doet niet terzake. Verbied de Qur'an, schiet met scherp op lastige 'Marokkaanse' jongeren (geboren en getogen in Nederland), stuur ze 'terug' naar 'hun' land, doe dit ook met onwelgevallige imams, verbied dubbele nationaliteit, sluit de grenzen voor moslims (ofwel voor mensen uit bepaalde landen die heel goed christen kunnen zijn).

Stuk voor stuk onuitvoerbaar, grondwettelijk onmogelijk ('verander de grondwet! Zeg de verdragen op!'), stuk voor stuk niets oplossend en allemaal zonder een schijn van kans op een meerderheid. Bovendien onderling strijdig: hij beroept zich op zijn vrijheid een anti-Qur'an film uit te brengen, maar gunt anderen niet de vrijheid dit boek te lezen of zelfs maar te bezitten. Kennelijk vindt hij de Qur'an echt gevaarlijk en wil hij de mensen hiertegen beschermen. Zijn eigen ideeën vindt hij uiteraard niet gevaarlijk maar heilzaam voor het volk. Het is aan de Qur'an-kenners om dit met argumenten en citaten te bestrijden.

Islam, spiritualiteit, vrijheid en engagement, Dr Frans E. J. Gieles; In: 'Spiritualiteit, vrijheid en engagement', door Titus Rivas & Bert Stoop (Red), Athanasia Producties, Nijmegen, 2006, ISBN 90-807795-2-0; < http://spiritualiteit.blogspot.com >

Wilders pretendeert intussen De Stem van Het Volk te vertolken. In dat geval toch een minderheid van het volk, maar wellicht wel een vrij grote minderheid die in elk geval gehoord moet worden.

De achterban

Volgens Wilders een half miljoen mensen. Wie zijn dat? Het lijkt te gaan om de mensen die Motivaction als een nieuwe groep kenmerkt. Deze mensen 'doen niet aan zingeving' tenzij op korte termijn en consumptief. Ze zijn teleurgesteld in samenleving en politiek, ze keren zich hiervan af. Ze zijn conservatief en nationalistisch; van Europa moeten ze niets hebben. Ze voelen zich bedreigd in hun welzijn en wereldbeeld en wijten dit aan 'de immigranten', die vaak juist hun wijken en steden in grote getale bevolken. Dit wekt angst op en doet verlangen naar de Grote Sterke Leider.

Deze mensen lezen geen kwaliteitskranten met genuanceerde beschouwingen in heel veel lettertjes, ze lezen de Telegraaf, en geenstijl.nl, een creatie van de Telegraaf. Hoewel gezegd mag worden dat juist de Telegraaf het veelvuldig tegen Wilders opnam en daardoor zelfs veel lezers heeft verloren.

Roelof Bouwman, Krant in verval; waarom De Telegraaf zoveel lezers verliest; HP | De Tijd, 9 november 2007.

Hetzelfde artikel geeft aan dat er van de Telegraaflezers een 15% op Wilders zou stemmen en een 35% op Verdonk: samen 50%. Als deze lezers van de grootste krant van Nederland, die van "de hardwerkende Nederlanders", toch enigszins representatief zijn voor 'het volk', dan hebben we te maken met een aanzienlijke minderheid.

Neem deze mensen en hun problemen serieus, los ze op

Het verketteren van Wilders en zijn PVV, van Verdonk en hun achterban levert alleen maar verdere wrok en polarisatie op; dit werkt niet, het werkt de andere kant op. Ook het demoniseren van Wilders als "het kwaad" werkt averechts. Te denken dat het probleem weg is als Wilders zijn mond houd is even simplistisch als men Wilders verwijt te zijn. Zo simpel ligt het niet.

Beter is het aandachtig te luisteren, de problemen te benoemen, in kaart te brengen, goed te analyseren en samen met de mensen oplossingen te gaan zoeken en deze waar te maken. Dit gebeurt nu al in veel probleemwijken. Werk aan de wachtlijsten in de (jeugd)zorg, verminder de (jeugd)werkloosheid en geef de mensen zeggenschap, bouw samen met hen de buurt weer op.

Demoniseer niet

Dit heeft bij Fortuyn ook contraproductief gewerkt. Noem Wilders niet "het kwaad", hooguit "een probleem". Los dit op, ga mensen niet oproepen "het kwaad te bestrijden". Roep ook geen "grote tegenbeweging" op. Dit roept juist de tegenkrachten op. Dit mobiliseert juist de relatief onzichtbare achterban van de PVV die immers een partij is zonder partijorganisatie, ledenlijst, afdelingen en zo meer. Wie graag publiciteit wil, is vooral gediend met tegenstanders. Niets is Wilders dierbaarder dan een verdergaande polarisatie.

Demoniseren roept krachten op die onbeheersbaar kunnen worden. Het verplaatst het debat van het parlement naar geenstijl.nl en de Telegraaf, plaatsen waar het niet gevoerd kan worden omdat nuance ontbreekt.

	Escalatie; Sylvain Ephimenco, Column, Trouw 4 december 2007 Wat Terpstra in feite doet, is zijn wantrouwen uitspreken jegens het parlement, dat hij niet in staat acht Wilders te weerspreken. Als een tovenaarsleerling roept hij krachten op die hij niet kan controleren. Het is nu aan de geschoffeerde Kamerfracties om deze escalatie in te dammen.
	Organisaties zijn bang voor polarisatie; Seije Slager, Trouw 4 december 2007 [... H]oe weinig sympathie veel van zulke organisaties ook mogen koesteren voor het gedachtengoed van Wilders, Terpstra zal nog heel wat moeten lobbyen om ze daadwerkelijk aan zijn kant te krijgen. Veelal zijn ze geschrokken van het feit dat Terpstra Wilders persoonlijk aanvalt, door bijvoorbeeld te spreken van de ’verWildering van de samenleving’.
	Jaap van Ginneken: ’Wilders is blij met de oproep van Terpstra’; Nico de Fijter, Trouw 5 december 2007 ’De boosheid van Doekle Terpstra, de oproep tot een brede maatschappelijk beweging gericht tegen de PVV-ideeën – het komt Wilders natuurlijk allemaal erg goed uit”, zegt massapsycholoog Jaap van Ginneken.
	Om verWildering te keren is meer nodig; Wilders wrijft zich in de handen over Terpstra’s actie tegen hem. We moeten de PVV- aanhang aanspreken; Peter van Heemst, Trouw 5 december 2007 We doen er het beste aan – en volgens mij is dat de kern – om in de praktijk van alle dag de voedingsbodem weg te nemen voor steun aan Wilders en waar zijn politieke beweging voor staat. De PVV-leider exploiteert angst, en die is niet weg te nemen door met redelijke en welwillende mensen te zeggen hoe erg we dat vinden. Angst wegnemen vraagt om heel andere dingen.

Wat dan wel?

Tegenwicht, in elk geval de schrijver van dit stuk, staat eerder een desnoods kleine beweging voor ogen, een werkgroep van mensen die niet schreeuwen maar die lezen, denken, analyseren, schrijven, een soort denktank die gevraagd en ongevraagd retoriek doorprikt, analyseert en argumenteert en die gedegen adviezen geeft, bijvoorbeeld aan parlementariërs, want daar zullen we het toch goeddeels van moeten hebben. De indruk bestaat echter dat ook zij moeite hebben om de stijl van Wilders effectief te pareren. Ook in de Kamer gebruikt hij immers zijn pure en vaak holle retoriek, inhoudsloos, polariserend, provocerend. Een echt weerwoord hierop is moeilijk te geven.

Wilders: de terreur van de emotie; Tegenwicht weblog # 93, 8 september 2007; Kamerdebat
Wat een armzalige vertoning: een kamerdebat dat over een wetenschappelijk rapport over het islamitisch activisme zou gaan. Daar ging het helemaal niet over.
Er was geen logica of wetenschap te bespeuren. Het ging ook niet over islamitisch activisme, noch over de islam, slechts over de islamofobie en het activisme van de heer Wilders.
Emoties overheersten het debat, Wilders beheerste het debat, Wilders "gijzelde de kamer" zoals kamerleden en commentatoren opmerkten. Hoe kan het gebeuren dat Wilders tien minuten spreektijd had en toch ruim anderhalf uur spreektijd innam?

Niemand is ooit echt met Wilders in debat gegaan; Willem Breedveld, Column, Trouw 5 december 2007
Zonder tegenspraak geen debat en zonder debat geen uitkomsten waar de samenleving weer even mee vooruit kan. Om die reden zit het me al jarenlang dwars dat niemand ooit echt met Geert Wilders in debat is gegaan, ook Doekle Terpstra niet, die in deze krant wel zijn bezwaren tegen de man kenbaar maakte, maar voor het overige zijn verhaal afdeed als de belichaming van het kwaad.
Ook het parlement laat het telkens afweten, al beweert Alexander Pechtold en beweren andere kamerleden honderd keer het tegendeel.

Een van die adviezen zou kunnen zijn dat de leden van het parlement zich minder laten verleiden tot scoren op hypes door kamervragen te stellen over een televisieprogramma van de avond ervoor. Beter kan de Kamer werkgroepen vormen die de problemen als de wachtlijsten, de kwaliteit van het onderwijs en de (jeugd)zorg, de arbeidsverdeling, de teruggang van de probleembuurten, de (jeugd)criminaliteit van bepaalde groepen en de moeizame integratie grondig onderzoeken en naar oplossingen zoeken.

Deze werkgroepen werken, evenals de hierboven geopperde denktank, in stilte en op de achtergrond, ongeveer zoals de WRR dit ook doet. Nu en dan komt er dan natuurlijk een rapport of advies uit dat dan gepubliceerd wordt met een samenvatting. Het is de inhoud en de kracht van de argumenten die het hier zal moeten doen, niet het aantal lezers ervan.

Hoe nu de genoemde achterban te bereiken? Niet door op geenstijl.nl te publiceren, want elke nuance wordt daar direct stijlloos weggeblazen. Hier zijn wellicht spindoctors nodig en intermediairs: een voetballer of 'ster' die de mensen aanspreekt en die haar of zijn mening weergeeft in de populaire media.

Misschien een ruim ondertekende verklaring of manifest? Zoiets verscheen al enkele dagen voor Doekle Terpstra zijn brief publiceerde,

De genoemde werkgroepen of denktanks doen wel iets dat niet veel andere mensen doen: zij zoeken contact met de Nederlandse moslims, niet alleen als moslim, maar vooral als mede-burger en gaan met hen in gesprek, in dialogisch gesprek. Zij gaan luisteren, kennis opdoen, begrip krijgen en spreken. Als zij tot iets oproepen of opwekken, is dat tot actieve participatie aan de samenleving.

Kunt u nu al iets doen?

Ja, veel mensen zijn al in dialoog met moslims. In tal van gemeenten, kerken en andere groepen zijn al dialogen met moslims gaande. Hier kan iedereen zich bij aansluiten.

	Interreligieuze werkplaats
	Organisaties, projecten en meer
	Raden voor de Levensbeschouwingen