Citaten uit

Normen, geen vrijheden.

Overheid moet tieners niet langer benaderen als volwassenen

De illusie van rijpheid

Beatrijs Ritsema, NRC 15 JULI 2000

Ze hebben seks, maar autorijden mag niet. Ze mogen roken, maar stemmen ho maar. De overheid weet zich geen raad met tieners. En tieners raken in de war van zoveel tegenstrijdigheid. Pleidooi voor meer helderheid, van overheid en ouders. 'Neem alsjeblieft je mobiele telefoon mee!'

[...] Kan een vijftienjarige beslissen over zijn of haar eigen dood? In Nederland stond het afgelopen jaar een wetsvoorstel ter discussie waarin het recht op een zelfgekozen dood voor kinderen vanaf twaalf jaar geregeld zou worden, onafhankelijk van de wens van de ouders. Na luid maatschappelijk protest is dit onderdeel een week geleden door het kabinet geschrapt. [...] 

Natuurlijk kunnen tieners een eind aan hun leven maken. Zelfmoord is, na verkeersongelukken, onder jongens van vijftien tot vierentwintig jaar de tweede doodsoorzaak. Maar het gaat erg ver dat zelfbeschikkingsrecht van overheidswege te sanctioneren. [...] 

Een dergelijk wetsvoorstel is een voorbeeld van de maatschappelijke trend om tieners als volwassenen te benaderen. 

Neem het echtscheidingsrecht. Kinderen boven de twaalf moeten gehoord worden door de rechter. Bij wie willen ze wonen? Er is er niet meer één die 'de kinderen krijgt', zoals dat heette. Er zal altijd de een of andere vorm van co-ouderschap in werking moeten treden. Daarnaast mogen twaalfplussers zelf beslissen wiens naam ze willen dragen. [...] 

Dat is de ene kant van het verhaal. Er is nog een andere kant. 

Zo respectvol als de overheid wil luisteren naar tieners als het gaat om echtscheiding en euthanasie, zo belerend spreekt zij de jeugd toe als het gaat om zaken als seks, drank, drugs en tabak. 

Softdrugsgebruik is toegestaan vanaf achttien jaar evenals de verkoop en het schenken van gedestilleerde alcohol, laagalcoholische dranken en tabak zijn geoorloofd vanaf zestien jaar. Minister Borst van Volksgezondheid wil nu de leeftijdsgrens voor verkoop van tabak en van lichtalcoholische dranken verhogen van zestien naar achttien jaar. Ook is er een plan om scholen te bekeuren wanneer er scholieren op het schoolplein roken. [...] 

In de praktijk blijken de leeftijdsgrenzen arbitrair en niet te handhaven. Elke drinkende, rokende, blowende, ecstasyslikkende tiener wordt gedoogd. [...] 

Zelfbeschikking bij euthanasie en echtscheiding is oké, dus ook voor twaalfplussers. Alcohol, drugs en tabak zijn slecht, dus dat wordt boven de achttien. 

In de huidige sfeer van angst voor seksueel misbruik (Dutroux! kinderporno!) komt het dan ook goed uit om, zoals minister Korthals ( VVD) wil, de grens van seksuele minderjarigheid op te trekken van twaalf naar veertien jaar. Als het aan hem ligt mogen tieners van zestien tot achttien jaar niet meer pornografisch afgebeeld worden (onder de zestien mocht al helemaal niet) en tegelijkertijd wil hij minderjarige prostituees (iedereen onder de achttien) officieel als kinderprostituees betitelen, met de daarbij horende zware sancties voor de seksexploitanten die gebruikmaken van de diensten van deze minderjarigen. 

Maar net als bij alcohol en softdrugs zal de letter van de wet door de praktijk worden verzwolgen: hoe moet je dit in 's hemelsnaam controleren?

Wie de overheidsmaatregelen bij elkaar optelt, kan niet anders dan concluderen dat de overheid in haar maag zit met de tieners. Het beleid zwalkt. Prevaleert de moderne prioriteit van zelfbeschikking of moeten we terug naar de ouderwetse bevoogding? In het geval van euthanasie viert het zelfbeschikkingsrecht van tieners hoogtij. In het geval van seks, drank, drugs en tabak prevaleert het beschermingsprincipe even boven de individuele vrijheid.

Waarom moet de overheid streng zijn als het gaat om seks, drank, drugs en tabak? 

Omdat ouders hun kinderen niet meer de wet voorschrijven, zoals ze tot in de jaren zestig van de vorige eeuw gewend waren. De klassieke ruzies tussen tieners en hun ouders thuis over de aanschaf van dure merkkleding of geavanceerde audio-apparatuur, zo typerend voor de overlegcultuur uit de jaren tachtig, behoren tot het verleden. Als de kinderen zeuren, zeggen de ouders: ga er zelf maar voor werken. 

En omdat ze dat kunnen, stroomt het geld binnen, met bakken tegelijk. In feite is het opvoedingsklimaat voor tieners gedurende het laatste kwart van de 20ste eeuw veranderd van 'weinig vrijheid, weinig geld', via 'veel vrijheid, weinig geld' naar 'veel vrijheid en veel geld'. 

[...] Als tieners veel drinken - en dat doen ze - dan komt dat niet doordat ze er speciaal op uit zijn zich vol te gieten, maar doordat hun budget dat toelaat.

Ouders zijn daarover vermoedelijk niet erg enthousiast. Maar het is irreëel te verwachten dat ouders hun wil nog kunnen opleggen aan tieners. Geld is macht. De ouders roepen: 'Wees voorzichtig! Doe geen gekke dingen! Neem alsjeblieft je mobiele telefoon mee!' - zo kunnen ze in ieder geval nog bellen om hun kind te traceren. [...]

Welke rol rest dan voor de overheid?

[...] Los van de mate van volwassenheid op wat voor gebied dan ook, blijven tieners, en niet alleen de kansarmen onder hen, bescherming nodig hebben. Ze hebben geen financiële handelingsvrijheid, geen toegang tot het casino en hun ouders zijn wettelijk aansprakelijk. Ook als het over drank, drugs en seks gaat, zijn de meeste mensen het er over eens dat deze zaken niet behoren te vallen onder de eigen verantwoordelijkheid van tieners. Minderjarigen laten zich nu eenmaal net iets makkelijker verleiden, bedriegen en uitbuiten dan volwassenen. Als ouders niet meer in staat zijn hun autoriteit in de schaal te werpen om tieners tegen deze risico's te beschermen, dan moet de overheid dat maar doen.

De rol van waakhond is nooit populair, ook niet voor de overheid. Het is veel plezieriger om als Sinterklaas zakken met rechten uit te delen: alsjeblieft, pleeg maar euthanasie als je daar zin in hebt, hier heb je het recht om je naam te veranderen, van geslacht te veranderen in de genderkliniek, te beslissen bij welke ouder je wil wonen, de kinderbijslag op te eisen en met vakantie te gaan. Maar het heeft iets nutteloos om energie te besteden aan formalisering van dit soort rechten voor tieners, want het gebeurt toch wel, met of zonder goedkeuringsstempel van de overheid.

In spiegelbeeld zou je kunnen zeggen dat tienerbescherming evenmin zin heeft, omdat tieners grenzen toch wel overschrijden, of het nu wel of niet illegaal is. Toch pleit ik ervoor dat de overheid eerder de bescherming in de gaten houdt dan blijft werken aan een verdere uitbreiding van rechten. Die rechten komen vanzelf wel, als de leeftijd van 18 jaar eenmaal bereikt is. 

Aan seks valt door de overheid weinig te doen, behalve de hand houden aan wetten op het gebied van jeugdprostitutie en -porno. Datzelfde geldt in mindere of meerdere mate voor alcohol of drugs. 

Toch is er één ding wat mij altijd verbaast in de verhalen over tieners en uitgaan, en dat is de ongelimiteerdheid ervan. Het duurt de hele nacht tot de volgende ochtend. Vanuit het oogpunt van jeugdgezondheid zijn er bezwaren in te brengen tegen routineus hele nachten doorhalen, door de enorme hoeveelheden alcohol waarmee dit gepaard gaat. Hier zit voor niemand een voordeel aan, behalve voor de goedverdienende horeca.

Met striktere sluitingstijden voor cafés en een leeftijdsgrens van achttien jaar voor nachtgelegenheden zou de overheid in ieder geval een rem zetten op het oeverloze tienerdrinken. [...] "Alles waar je in mag, gaat om één uur dicht, dus ik verwacht je om uiterlijk half twee thuis."