Bronnen bij Opinie 21

Barth, Marleen, De PvdA moet zich tot het 'sociaal-kapitalisme' bekeren - Essay - Na de dreun van 15 mei; VN 24 augustus 2002

Op de verkiezingsdag kwam een molotovcocktail gevuld met angst, onzekerheid en behoefte aan sociale veiligheid tot explosie. De PvdA lijkt met een daverende klap te zijn veroordeeld tot een plaats in de politieke periferie. Lijkt, want het hoeft niet zo te lopen. Maar dan moeten de sociaal-democraten nu toch echt eens gaan luisteren naar wat er in de buurten wordt gezegd. 

Beke, Balthazar, geïnterviewd in 'Praten maakt de normen heel helder', Wegener Dagbladen 2 september 2002

Diekstra, René, Collectieve zelfredzaamheid; Column Diekstra, Wegener Dagbladen, 5 november 2002

De onderzoekers uit Chicago concluderen dat de grote vraag voor de toekomst is uit te vinden hoe collectieve zelfredzaamheid in buurten ontwikkeld en onderhouden kan worden. 

Drayer, Elma, 'n Oer-Hollands toverwoord; 11 september; Trouw 7 september 2002

Dolgraag willen ze daarom de dialoog aangaan met de moslims - dat prachtige, oer-Hollandse toverwoord.

Dros, Lodewijk, Het dode paard van [Troye?], Trouw 11 september 2002

Sinds 11 september 2001 regende het gespreksavonden, fora, conferenties, symposia en bijeenkomsten ter bevordering van de dialoog tussen mislims en christenen. na een stormachtig begin met sprekers in godshuizen en politici die hun schoenen uittrokken bij de moskee, verzandde het geloofsgesprek. De dialoog was vooral 'eenrichtingsverkeer'.
[...] Van moslimzijde was niet veel behoefte aan kennismaking met christelijke gesprekspartners. [...] "Ze voelden zich gediscrimineerd, want hoe hard ze hun best ook deden, ze waren geen Nederlander, maar mislim."

Gabriëls, René, Rechtvaardigheid en fatsoen, De Helling, winter 2001

In een fatsoenlijke samenleving worden mensen niet door instituties vernederd. Toetssteen daarvoor is erkenning van ieders identiteit. De Israëlische filosoof Avishai Margalit schreef het baanbrekende boek 'De fatsoenlijke samenleving' en werd in december in Nederland geëerd met de Spinozalens.  

Hageman, Esther, Normen en waarden; De overheid als zedenmeester, Trouw 9 mei 2002
Interview met Prof. dr. Wibren van der Burg. 

,,Het bezwaar tegen dat gescherm met 'normen en waarden' is, dat een dergelijke minister de complexheid van de problemen miskent. Als je zegt: 'de burger moet weer meer besef van normen en waarden krijgen', dan doe je alsof het gaat om een probleem dat bij de burger berust. Dat daar ook de oplossing ligt. Maar in werkelijkheid is het probleem veel ingewikkelder."
,,Daarbij komt dat ik het niet eens ben met de suggestie dat onze normen en waarden nou zo geërodeerd zijn. Dat wordt sinds de jaren zestig wel regelmatig geroepen, maar in werkelijkheid verschuiven ze alleen een beetje. Dat vind je trouwens ook terug in het Europese waarden-onderzoek van de Tilburgse sociologen. Die kijken elke tien jaar in twintig landen wat er is veranderd. Wat blijkt: er is wel meer individualisme, maar in de kern verandert er toch weinig. Niet qua arbeids-ethos, niet qua huwelijk en gezin. Met andere woorden: de burger bepaalt tegenwoordig graag zelf wat z'n moraal is en laat dat niet graag over aan de overheid, de politie of de kerk.''

Hilhorst, Pieter, Lang leve de vereniging; Interview - Robert Putman; dVk, 30 november 2002

Een democratie kan niet zonder een boeiend verenigingsleven, meent de politicoloog Robert Putman. In sportclub en belangengroep leert men luisteren en argumenteren. Alleen zo is het mogelijk om tegengestelde belangen te verzoenen en dus politiek te bedrijven. [...]
"Als dit sociale kapitaal ontbreekt kan de politieke elite alleen nog via de media aan de bevolking haar boodschap kwijt en via focusgroepen en opiniepeilingen vernemen wat de bevolking ergens van vindt. Maar dat is natuurlijk geen communicatie. Het is het ventileren van individuele opinies aan de ene en de verkoop van standpunten aan de andere kant. Van overleg of debat is geen sprake. Politiek wordt door het ontbreken van sociaal kapitaal een afstandelijke zaak."  [...]
"Een organisatie die zich meer richt op directe contacten heeft echter een ongelofelijk groot probleem. Het vreet tijd. Maar ik geloof dat er geen alternatief is. Er bestaat geen magische formule, geen snelle reclameactie om het sociale kapitaal te herstellen.  Easy bonding is net zo vluchtig en gevaarlijk als easy money."

Hoffer, Nico, Normen en waarden - [acht artikelen], Wegener Dagbladen 5 januari 2002

Op deze pagina's de mening van vijf 'denkers en doeners' die dagelijks met de jeugd omgaan. Daarnaast ook het eigen geluid van een aantal jongeren.

Hofland, H.J.A., De ontdekking van de wereld; Het westen keert terug naar de steeg van gedepolitiseerd consumentisme; NRC 13 januari 2002

Het was alsof de mens opnieuw een mutatie had ondergaan. de vrije markt had hem tot consument bevorderd. [...] Zo heeft de vrije markt in de loop van de jaren negentig een storm van hebzucht en vraatzucht ontketend. [...] In politieke termen uitgedrukt blijft het wereldbeeld van de consument beperkt tot zijn eigenbelang, voorzover dat zich uitstrekt tot vandaag en morgen, binnen de actieradius van de consumptie. Daarom kan de consumentencultuur niet anders dan apolitiek, asolidair en egocentrisch of 'geïndividualiseerd' zijn. 
[...] Toen is het westen door de 'jaren negenig' overweldigd. Toen is de groei van de consumentencultuur tot wereldmacht begonnen. 
[...] Na de val van de muur was de weg definitief vrijgegeven voor de stormloop op alles wat zonder verplichtingen lekker was. En de Economie, inmiddels bevorderd tot Opperwezen, nodigde dagelijks uit tot meer. 

Hoogleraar bepleit 'opvoedtelevisie'; Wegener Dagbladen, 30 november 2002

[..] Opvoedtelevisie en speciale lesprogramma's  op scholen kunnen volgens hem [prof. dr. J. Gerris van de Katholieke Universiteit in Nijmegen] de sociale controle, die vroeger werd uitgeoefend door kerk, buurt en vereniging, op een moderne manier overnemen. [...]
De hoogleraar vindt dat het verval van waarden en normen [...] mede is veroorzaakt doordat de samenleving al heel lang structureel accenten in de opvoeding heeft verwaarloosd. "Kinderen hebben tijd nodig om zich gewenst gedrag eigen te maken. Maar die tijd hebben werkende ouders niet. [...] Dus moet de maatschappij zorgen dat ouders tijd krijgen. In Duitsland mogen ouders van jonge kinderen maximaal vijf jaar uit hun baan stappen voor de opvoeding. Daarna kunnen ze gegarandeerd terugkeren op hetzelfde niveau."

Hurenkamp, Menno & Kremer, Monique, De noodzaak van gemeenschap, De Helling, winter 2001.

Gemeenschappen zijn nodig voor een dialoog over moraal, over wat goed is en wat kwaad. De Amerikaanse socioloog en anti-individualist Amitai Etzioni predikt de derde weg tussen overheid en markt, en zijn denken verenigt CDA en GroenLinks. "Alleen als mensen zelf de regels maken en die niet van bovenaf opgelegd krijgen, zal een samenleving goed kunnen functioneren."

Hurenkamp, Menno, "Mensen vertrouwen elkaar niet meer"; De Groene Amsterdammer, 23 november 2002 - Bewerking van een interview in Tijdschrift voor de Sociale Sector, december 2002

In Amerika verdwijnt het "sociale kapitaal", zoiets als een mix van engagement, netwerk, vrienden en familie. Een gebrek daaraan maakt uiteindelijk het hele land kwetsbaar. Politicoloog Robert Putman: "Ik constateer dat de oude sociale verbanden sneuvelen en dat we dus nieuwe nodig hebben - niet dat we herstellen moeten wat we hadden." [...]

Jongerius, Stephan, Verschoppeling in eigen land; spanning met moslims soms te snijden; Wegener Dagbladen 11 september 2002 

Veel moslims in Nederland voelen zich sinds de aanslagen in de Verenigde Staten verschoppelingen in eigen land. Het dagelijks leed is soms schrijnend. Ondertussen groeit bij een kleine groep het fanatisme.

Kinneging, Andreas, Vier deugden - De sleutel voor een gelukkige samenleving; VN 23 december 2000

De vier kardinale deugden - verstandigheid, moed, zelfbeheersing en rechtschapenheid - zijn ten onrechte in de vergetelheid geraakt. Als ze weer de status krijgen die hun toekomt, ziet de wereld er heel wat beter uit.

Koopman, Paul, Roep om normen en waarden wortelt in onmacht, Wegener Dagbladen 6 september 2002.

Korthals Altes, F., Eigenbelang is de vijand van de vrijheid; NRC Opinie, 5 mei 2001

Als burgers zich tegenover de overheid opstellen als calculerende vrijbuiters, gaat het evenwicht in de samenleving verloren.
[...] Burgerzin is het besef, en het daaruit voortvloeiende gedrag, dat de individuele burgers deel uitmaken van een gemeenschap, die is aangewezen op de positieve bijdragen van de burgers die er deel van uitmaken. Bereidheid om ind e eigen omgeving ene bijdrage te leveren aan het goed functioneren van de gemeenschap waarvan men deel uitmaakt: de buurt, de school, de werkkring.
[...] De toegefelijkheid en de lijdzaamheid van de permissive society zijn iets anders dan de verdraagzaamheid en het wederzijds respect van een tolerante samenleving. Tolerantie is een deugd. Toegeeflijkheid een zwakte.

Kortekaas, Luuk, Geheven vinger werkt niet meer; Bevoogdend toontje niet meer van deze tijd; Wegener Dagbladen 10 september 2002.

'Ik zie niets in de overheid die het waarschuwende vingertje heft. Dat wordt niet meer geaccepteerd.'

Margalit, Avishai, Gelijkheid en vrijheid in de fatsoenlijke samenleving; vertaald uit Social Research, Vol. 64 nr. 1, in: De Helling, winter 2001.

Schepel, Selma, Drie ondeugden - Een lekker zondig leven; VN 23 december 2000

Wellust, gul[zig]heid en luiheid - gelovigen geven zich er niet aan over omdat alleen deugdzaam gedrag een plaatjes in de hemel garandeert. Daar mag je, vreemd genoeg, slempen en vrijen tot je erbij neervalt. Maar waarom doen we onszelf tijdens ons aardse bestaan dan tekort?
[...]
Resten de echt genoeglijke ondeugden: wellust, gulzigheid en luiheid, die het bestaan zo geweldig veraangenamen, en die alleen maar zondig verklaard zijn door autoriteiten die geen nut hebben van luie, slempende en onbeheerst parende burgers.

Schneider, Peter, De erosie van fatsoenlijk gedrag; NRC Opinie, 12 augustus 2000

In geen enkel beschaafd land hoeven mensen met een andere huidskleur voor hun leven te vrezen wanneer zij op straat lopen. Maar wie in Duitsland er 'on-Duits' uitziet, is zijn leven niet meer zeker. Staat en samenleving moeten alle krachten mobiliseren, anders loopt de democratie gevaar.
[...] Als lid van de initiatiefgroep 'Courage geven Fremdenhass' heb ik meermaals verhalen van scholieren uit de buitenwijken van Berlijn kunnen beluisteren. Wat ik hoorde was dermate schokkend dat ik mij nogal eens heb afgevraagd of de leerlingen en de volwassenen soms in twee parallelle werelden leven, die amper iets van elkaar weten.
[...] In werkelijkheid leidt de gemondialiseerde markt, zolang deze aan zichzelf wordt overgelaten, wereldwijd tot de toestanden die Friedrich Engels in zijn verhandeling over de toestand van de arbeidersklasse in Engeland aan de kaak heeft gesteld. 

Terpstra, Doelke, Burgers moeten weer aangesproken worden; NRC 31 augustus 2002

De toekomst van Nederland vraagt om een radicaal andere kijk op de relatie individu en overheid. Herstel van persoonlijke verantwoordelijkheid is een must. 
[...] Op tal van terreinen zitten we op een doodlopende weg. Een overmaat aan regelgeving blijkt zijn doel te missen. De samenleving bureaucratiseert en mensen 'verdinglijken' ten opzichte van elkaar. Wat ons nu overkomt is geen natuurramp, maar een architectonische structuurfout.
[...] Met het aanbreken van de nieuwe eeuw zien we een omslag van waarden. Het gaat nu veel meer om thema's als veiligheid, de menselijke maat en burgerschap. De waarden zijn tevens een absolute voorwaarde voor een leefbare samenleving. Het gaat ten diepste om een herbezinning op de normen en waarden in onze samenleving. 

Tersmette, Edward, Burger moet zelf normen herstellen; Burger en politiek; Trouw 7 september 2002.

Vloet, Corine, Nederland meer maagd; NRC Column 7 september 2002

Zaken als omgangsvormen en naastenliefde zijn niet met een ingreep van boven op te leggen.

Waal, Martijn de, We kijken liever naar 'Friends' dan dat we zelf vrienden maken; Robert Putman over de gevolgen van individualisering; Intermediair, 5 december 2002

Amerikanen bowlen en barbecuen minder. Een ernstige zaak, zegt Robert Putman, auteur van 'Bowling Alone'. "Wie niet of weinig met andere mensen omgaat, gaat eerder dood." [...]