Citaten uit

Partij kan slechts overleven met kijkcijferkanon

Tv niet in staat tot rol van objectief intermediair

Mike Ackermans, NRC, 15 september 2002

[...] De verkiezingen van 2002 vormden, door de rol van tv, een rigoureuze breuk met het verleden. De verzuiling is allang voorbij, maar met name in politiek Den Haag zijn de restanten nog niet verdwenen. Politieke partijen menen nog steeds een levensbeschouwelijke of ideologische achtergrond te hebben, en denken dat zij met die traditie een achterban kunnen werven en behouden. De persoonlijkheid van de politieke leider was daar altijd aan ondergeschikt. Puur door de televisie is in de campagne van 2002 aan die traditie definitief een einde gekomen.

Deze verkiezingen zullen de geschiedenis ingaan als de strijd tussen ongelijkwaardige persoonlijkheden. Niet intelligentie, betrouwbaarheid of bestuurlijke ervaring bepaalden het verschil, maar puur tv-performance. Politieke giganten als Melkert en Dijkstal werden met name door hun gebrek aan tv-charisma van het politieke toneel geveegd. 

Anders dan tijdens de verkiezingscampagnes van 1994 en 1998 was televisie tijdens de laatste campagne zeer dominant aanwezig, en niet eerder was de gedrukte pers zo irrelevant. [...] 

Die ontwikkeling zou te verdragen zijn, als televisie de rol van de gedrukte pers zou overnemen. Daarbij horen begrippen als evenwichtige informatieverstrekking, kritische verslaggeving, objectieve intermediair tussen publiek en bestuurlijk establishment. Maar die rol wil televisie niet meer spelen. Amusement, shockfactor, oproer: alles wat de kijkcijfers ten goede komt bepaalt de inhoud van de programma's. 

Of Fortuyn dat mechanisme van meet af aan begreep en bespeelde is de vraag, feit is dat zijn gedrag en persoonlijkheid er naadloos bij pasten. Fortuyn was het kijkcijferkanon van televisiemakend Nederland. 

De trade-off voor Fortuyn was dat hij in sneltreinvaart een achterban wist te verwerven, ondanks het gebrek aan levensbeschouwelijk of ideologisch fundament van zijn beweging, of enige bestuurlijke inbedding in de Nederlandse samenleving. 

Fortuyn heeft bewezen dat de rol van de klassieke politieke partij is uitgespeeld. Achterban of zelfs een compleet electoraat kan geworven en verloren worden met pure tv-personality, en dat kan in een week of wat gebeuren.

[...] De truc is nu bekend en zal bij alle volgende verkiezingen worden herhaald. De gevolgen zullen verstrekkend zijn. De ouderwetse politieke partij die stelselmatig haar achterban bedient met visie en idee via krant, tijdschrift en bijeenkomst in het land gaat verdwijnen. Daarmee ook het consistente levensbeschouwelijke of ideologische fundament onder partijen. 

In plaats daarvan zullen we in Nederland de opkomst meemaken van politieke bewegingen  naar Amerikaans-Brits model, die hooguit in naam van elkaar verschillen en elke vier jaar een andere politieke kleur aannemen naar gelang de heersende mode voorschrijft. De feitelijke strijd zal worden geleverd op tv door de meest talentvolle politieke acteurs. Niet alleen het Nederlandse meerpartijenstelsel zal daardoor verdwijnen, ook de 'pluriforme' gedrukte pers met haar keur aan titels en smaken verliest een cruciale bestaansgrond.

Mike Ackermans is voormalig campagneleider van D66.