Affectief intuïtionisme

Interview met Sabine Roeser.
Zij promoveerde 5 december aan de Vrije Universiteit Amsterdam op het proefschrift Ethical Intuitions and Emotions, A Philosophical Study.
Hierin ontwikkelt zij een nieuwe ethische theorie, gebaseerd op emoties.

Eveline Steenbrink, Filosofie Magazine februari 2003, rubriek Hora est.

Waarom een nieuwe ethische theorie?

'Je kunt ethische benaderingen indelen in twee groepen. Volgens de eerste groep, gebaseerd op Hume, is ethiek een kwestie van subjectieve gevoelens. Dit leidt tot relativisme, omdat iedere
morele opvatting even goed is als elke andere.
Volgens de tweede groep, a la Kant, bestaan er objectieve waarden die we met de rede kunnen kennen. In het alledaagse leven ervaren we echter dat we niet alleen met de rede morele oordelen vormen. Emoties spelen toch ook een rol.'

Hoe komt u dan tot uw nieuwe theorie?

'Ik combineer twee theorieën, moreel intuïtionisme en een cognitieve emotietheorie, tot een nieuwe theorie die ik affectief intuïtionisme noem. Moreel intuïtionisme, een variant van de tweede groep, gaat er vanuit dat er basale morele overtuigingen zijn, die niet verder te beargumenteren zijn. "Alle mensen zijn gelijkwaardig" bijvoorbeeld. Dit is een basisovertuiging, die je niet kunt beredeneren. Ook in concrete situaties is deze theorie van toepassing.
Moet ik een geliefd persoon een leugentje om bestwil vertellen? Dat afwegingsproces kun je niet formaliseren.
Moreel intuïtionisten zijn echter rationalisten, volgens hen zijn emoties nog steeds subjectief. De cognitieve emotietheorie daarentegen ziet emoties als een vorm van kennis. Als je emoties zo opvat, staan ze moreel intuïtionisme niet meer in de weg.

Ik ga zelfs nog verder. Volgens mij kunnen we zonder emoties niet eens goede morele oordelen hebben. In het geval van de geliefde, kan ik alleen een goede afweging maken als ik me kan verplaatsen in die persoon. De emotie is trouwens niet de enige leidraad bij een ethische beslissing. Als ik op mijn gevoel afga, zit ik liever geen twintig jaar opgesloten, maar als het om een moordenaar gaat dan zijn er objectievere, zwaarwegender argumenten om hem toch op te sluiten.'

Heb je dan alleen recht van spreken als je iets al een keer hebt meegemaakt?

'Je kunt je voorstellingsvermogen ontwikkelen, ervaring opdoen in het vellen van morele oordelen. De cognitieve emotietheorie staat in de Aristotelische traditie. Daarin ligt de nadruk op de rol van literatuur, kunst en toneel om je vermogen tot inleving te ontwikkelen.'

Hoe voorkom je dat je alleen nog maar op gevoel oordeelt?

'Je moet blijven reflecteren op de rol die emoties spelen in je morele oordelen. Dat wil niet zeggen dat de rede het laatste woord heeft. Een scherpe scheiding tussen rede en emotie is niet houdbaar. Vaak wordt je gevoel door je gevoel teruggefloten, bijvoorbeeld wanneer ik me ergens druk om maak, en later bedenk dat andere mensen het nog veel moeilijker hebben. Moreel inzicht is een strijd tussen slechte en goede oordelen, niet tussen rede en emotie.'