Bronnen & Lees Meer

Agerbeek, Marjan, Normen en waarden - Burger wenst harde hand overheid; Trouw, 2002-09-24

Acht op de tien Nederlanders vinden dat burgers fatsoenlijker en beleefder moeten worden, zo blijkt uit onderzoek dat Trouw liet uitvoeren door bureau PanelWizard.com. Toch meent slechts zes procent dat het herstel van normen en waarden een zaak is van de burger zelf. 

ANP, Balkenende wil gesprek met omroepen over geweld op tv; Wegener Dagbladen, 30 september 2002

Premier Balkenende wil in het kader van het debat over normen en waarden met de omroepen in gesprek over het geweld op tv. [....]
Uit een representatieve enquête [...] blijkt dat bijna alle Nederlanders (93pct) het goed vinden dat er een debat wordt gevoerd ober normen en waarden. 

Anstadt, Milo, De normen en de waarden; De Groene Amsterdammer, 5 oktober 2001

Over normen en waarden is de laatste tijd veel gesproken, maar weinig verhelderends gezegd. Daarom onderneemt Milo Anstadt (82) een stoutmoedige poging ons "gedachtegoed" op dat glibberige terrein aan een enigszins systematische analyse te onderwerpen. 
Na beschouwingen over de moraal, het individu, waardensystemen, de cultuur, macht, de tegenstelling staat-burger, op basis van het denken van Aristoteles, Kant, Marx, en Hegel, concludeert de auteur dat de voortschrijdende verloedering in de huidige "fun civilisation" niet zomaar in de schoenen van de jongere generatie kan worden geschoven. 

Bakker, Jan-Hendrik, Teruggrijpen naar 'goeie ouwe tijd'; Wegener dagbladen 28 december 2002

Vrije ontplooiing werd calculerend individualisme. En de zich ontplooiiende ouders bleken weinig tijd voor de opvoeding van hun kinderen over te houden, zodat zij nu in de winkel door dezelfden worden afgebekt.
Het hedendaagse materialisme is de uitkomst van een proces dat in de jaren zestig werd ingezet. En dat proces is nog maar net begonnen. De Franse schrijver Michel Houellebecq heeft het goed gezien: de wereld is onvermijdelijk aan het veranderen in een grote supermakt.

Brandsma, Bart, Fatsoen, de moderne zonde; Filosofie Magazine november 2002

De begrippen normen, waarden, moraal en fatsoen zijn in de huidige onbeholpen politiek-maatschappelijke discussie totaal platgeslagen. Valt er dan helemaal niets zinnigs over te zeggen?
We hebben hooggespannen verwachtingen van het leven, we hechten aan individuele onaantastbaarheid, van kunnen doen en zeggen wat we willen. Het zijn deze individuele illusies, die we nu in hun sociale consequenties tegenkomen, stellen Andreas Kinneging en Gabriël van den brink. 'Fatsoen betekent je anders voordoen dan je bent. En dat is not done.'

Brandsma, Bart, 'Een hufter is beter zichtbaar dan twintig fatsoenlijke mensen' - De progressieve terugweg; Filosofie Magazine december 2002

Fatsoen heeft niets te maken met goed en kwaad, zegt Gijs van Oenen. 'Je kunt een goed burger zijn, zonder een goed mens te zijn.' Boukje Prins: 'Fatsoen betekent goed omgaan met waardenconflicten.' 
Ze willen terug. Naar eenvoudiger en overzichtelijker tijden, met één enkel waardensysteem. Daar zijn het oude christelijke kamp en het nieuwe populistische kamp in de politiek het over eens. 
Gijs van Oenen, rechtsfilosoof, wil ook terug. Maar niet naar één waardensysteem: 
'Een samenleving heeft morele of afdwingbare normen, die de concretisering zijn van waarden. Die waarden conflicteren voortdurend. Daarbij is het een illusie dat we moeten streven naar een consistent waardensysteem.'

Breure, Bernice & Driel Simone van, De lomperik schuilt in iedereen; Wegener Dagbladen 28 december 2002

[... S]chuilt de hufter niet in ons allemaal? Onfatsoen is evenzeer het domein van nette mensen in nette dorpen en steden. Willekeurige Nederlanders op heterdaad betrapt. 
Historicus Han van der Horst [...]: 'Het gaat altijd over de normen en waarden van een ander. Het geven en nemen, wat toch altijd een belangrijke waarde is geweest in de Nederlandse samenleving, is aan ernstige erosie onderhevig.' 'Niet ons gedrag is veranderd, maar ons verwachtingspatroon', meent hij. [...]
Buurtprotest tegen de komst van een kinderspeelplaats uit angst voor geluidsoverlast, 'dat zou dertig jaar geleden als volstrekt krankzinnig zijn beschouwd'. [...]
Veel vertrouwen in allerlei gedragscampagnes heeft Han van der Horst in elk geval niet. Volgens hem zijn Balkenende en consorten doorgeschoten in het idee van de maakbare samenleving. 

Diekstra, René, Vier waarden; Column, Wegener Dagbladen, 3 december 2002

Ik geloof veel meer in de relationele versie van de vier deugden, zoals die bijvoorbeeld door de Nederlandse ethicus Fokkink zijn verwoord, namelijk rechtvaardigheid, weldadigheid, menselijke waardigheid en vrijheid. 
Ik geloof ook dat opvoeding door ouders. autochtoon en allochtoon, en door leerkrachten op die vier waarden gebaseerd moet zijn. Ik zal ze kort uitleggen.

Drayer, Elma, Ethiek - Door emotie geleid tot morele kennis; Trouw, 2002-11-23

Hoe weet je wat goed is en wat verkeerd? Volgens filosofe Sabine Roeser is moraal een kwestie van gevoel. Alleen met de ratio red je het niet. Maar dat betekent allerminst dat morele waarden relatief zijn. 

Heijden, Chris van der, Terug naar het pure laisser faire; DE zegeningen van de globalisering volgens de Zweedse activist Johan Norberg; NRC 4 januari 2003

Markten zijn dus amoreel. Daarom is er behoefte aan instellingen die zich om de sociale goederen dan wel de moraal bekommeren. 

Heijne, Bas, De cultuur van het uitroepteken; NRC 27 oktober 2002

Vijftig jaar emancipatie en bewustwording heeft tot resultaat dat juist de man die oproept tot herstel van normen en waarden, tegelijk een typisch voorbeeld is van de Nederlander die zich niets meer laat vertellen.

Huygen, Maarten, Iedereen is stout; Onbeschoftheid is een gestegen cultuurgoed; NRC 5 oktober 2002

Wie is er in 2002 nog beschaafd? En wat hebben onhebbelijkheden te maken met onveiligheid en geweld? Premier Balkenende maakt zich er ernstige zorgen over, terwijl 96 procent van de Nederlanders vindt dat ze zich aan de normen en waarden houden. Wat is er aan de hand? 
Een persoonlijke observatie van verkeersvoorbeelden uit Rotterdamse politiedossiers.

Kamp, Jurriaan, Fatsoen moet je zíjn; Ode, november 2002

De nieuwe regering heeft normen en waarden bovenaan de politieke agenda geplaatst. 'Fatsoen moet je doen', luidt de nieuwe leuze. Er is zelfs geopperd om de terugkeer van het ouderwetse fatsoen te ondersteunen met een moderne marketing campagne. Maar zo simpel is het niet meer in de geïndividualiseerde samenleving. Fatsoen kun je niet opleggen of afdwingen: want elk mens is de waarden. 
[...] Die vraag voert naar het huis van prof. dr C.J . Zwart, emeritus hoogleraar organisatieontwikkeling en menselijke kwaliteit. organisatieadviseur en columnist van Ode.

Klamer, Arjo, Nederlanders werken beter samen; Wegener Dagbladen, 21 december 2002

[... V]oor iemand die lange tijd in de VS heeft gewerkt [...] komt de behoefte van Nederlanders aan eindeloos overleg raar over. [...] Zodra er iets is, gaan Nederlanders om de tafel zitten. [...H]et heeft wel terdege een functie. Het vele praten houdt de boel bij elkaar. [...] Aan tafel is redelijkheid troef. Dat eindeloze overleg zorgt voor stabiliteit, redelijkheid en fatsoen. 
Die stabiliteit, die redelijkheid en dat fatsoen komen op de helling wanneer deze praters moeten gaan concurreren, en wanneer ze zich zakelijkheid moeten aanmeten. [...] Nederlanders zijn in het algemeen beter in het samenwerken dan in het concurreren. Verbiedt hen het samenwerken, dan doen ze het toch, maar in het geniep met alle kwalijke gevolgen van dien. Het zou beter zijn openlijke vormen van samenwerking toe te staan, ja zelfs te stimuleren. 

Klamer, Arjo, Europa onderschat; Wegener Dagbladen 25 januari 2003

[...] Daarom wees ik steeds op de waarden die in de verdrukking komen bij een vergaande marktwerking, bij privatisering, bij het prijzen van culturele goederen. [...]
Waarden krijgen gestalte wanneer u en ik elkaar daar op aanspreken. Volgens mij draait dit leven om sociale en culturele waarden. De economie met haar markten en bedrijven is niets meer en niets minder dan een middel.

Kuijpers, Jackeline, Zingeving moet; NRC, rubriek Schoolvoorbeeld, NRC 22 maart 2003

De school moet een levendige en pluriforme waardengemeenschap worden, vindt bijzonder hoogleraar Wiel Veugelers. VOLGENS prof. dr. Wiel Veugelers ligt het accent verkeerd in het huidige publieke debat over waarden en normen en de rol die het onderwijs daarin kan, spelen. "Het gaat te veel over de handhaving van regels."

Kwast, Paul van der, Fatsoen - Gaat Nederland écht aan normverval ten onder?; Intermediair 5 december 2002

'Nederlanders hebben juist hogere normen dan vroeger.' 
Nederlanders houden er een hogere publieke moraal op na dan Belgen, Britten, Fransen en de meeste andere Europeanen. Dat blijkt als in het Waardenonderzoek de houdingen in verschillende landen tegenover zaken als joyriding, het accepteren van steekpenningen en belastingontduiking vergeleken worden. En bijna nergens in Europa bestaat er zo weinig weerstand tegen buitenlanders als in Nederland. Van een normverval is volgens de onderzoekers dan ook in het geheel geen sprake. 

Lambalgen, Jaco & Sleutjes, Lianne, Normendebat eindigt met 'skaterscode'; Wegener Dagbladen, 19 december 2002

'Dit tekent het debat. Als er ge vraagd wordt naar de waarde van rentmeester schap, begint u over het financieel beleid. Dat is toch armoede!' Groenlinks-fractievoorzitter Femke Halsema klinkt verontwaardigd. Het de bat over waarden en normen is al bijna afgelo pen en nog steeds heeft CDA-premier Balkenen de de oppositie niet duidelijk kunnen maken aan welke principes het kabinet zich zelf houdt.

Nijboer, Marieke, Rotterdam: Bewoners stellen zelf leefregels op. Leefregels moeten tij keren op Verschoorplein; Rotterdams Dagblad, 16 juni 2003. 

Er staan twee borden en een kindertekening op het Verschoorplein in Rotterdam.

Een bord met deze voornemens: “Behandel anderen zoals je zelf behandeld wilt worden” en “Beter een goede buur dan een verre vriend”.

Aardig is dat de mensen van 2003 de voornaamste stelregel van Kant, de zogeheten Kategorische Imperativ, opnieuw uitvinden.

Dan een bord met de vijf zelfgekozen leefregels:

De tekening is van Sakina Bachioui en stelt twee volwassenen voor die ruzie maken, terwijl een kind bemiddelt. “Dat gebeurt vaak”, licht een ander meisje toe. “Kinderen hebben ruzie, en dan komen de ouders erbij en die maken van een mug een olifant.”

In het hele project zijn de kinderen hier uitdrukkelijk bij betrokken.

Oosterbaan, Warna, Wetenschappers sceptisch over normen en waarden; NRC, 18 januari 2003

De wetenschappers die door premier Balkenende zijn gevraagd hem te adviseren over waarden en normen, staan zeer sceptisch tegenover de benadering die de premier heeft gekozen.
In hun eerste analyses wijzen zij erop dat veel van de problemen door de overheid zelf zijn gecreëerd.

Oosterbaan, Warna, Doe wat! NRC 18 januari 2003

Demissionair premier Balkenende heeft de wetenschap om raad gevraagd over de normen en waarden. Maar zijn geleerde adviseurs vinden praten daarover niet zo nuttig. De overheid is zelf de grootste verantwoordelijkheidsvervuiler.
"Schaal, sturing en samenhang, dat zijn voor mij de kernbegrippen. Doe daar wat aan, breng die in overeenstemming met de behoefte van burgers aan herkenbaarheid; dat is de meest praktische manier om met normen en waarden om te gaan."

Scheffer, Paul, Alles van waarde moet zich weren; NRC 21 september 2002

[...] Alom wordt geklaagd over het doorgeschoten individualisme. [...] 
De grote nadruk op individuele vrijheden heeft een schaduwzijde. We hebben jarenlang geteerd op het sociale en culturele kapitaal van vorige generaties. [...]
Men is burger in een gemeenschap, die zich het beste laat omschrijven als een eindeloos gesprek. [...] Telkens opnieuw moet onder woorden worden gebracht wat ons samenbindt en verdeelt.

Steenbrink, Eveline, Affectief intuïtionisme; Interview met Sabine Roeser; Filosofie Magazine februari 2003, rubriek Hora est.

Zij promoveerde 5 december aan de Vrije Universiteit Amsterdam op het proefschrift Ethical Intuitions and Emotions, A Philosophical Study. Hierin ontwikkelt zij een nieuwe ethische theorie, gebaseerd op emoties.

Terlouw, Jan, Overheid moet vaker goede voorbeeld geven; NRC 15 december 2002

De overheid liberaliseert en privatiseert, maar produceert anderzijds een bureaucratische rompslomp waar burgers horendol van worden. [...]
De samenleving is een levend organisme, altijd in beweging, altijd in ontwikkeling. Ook normen en waarden ontwikkelen zich. Dat proces is niet te sturen, maar wel krachtig te beïnvloeden. 

Waarden en normen zaak van burgers; NRC, 5 oktober 2002

Burgers moeten in de eerste instantie zelf zorgen dat de waarden en normen in de samenleving worden nageleefd. [...] Pas als de burgers concreet gemaakt hebben wat er volgens hen anders moet in de samenleving, kan dat leiden tot aangescherpte wet- en regelgeving. Dat blijkt uit een brief over waarden en normen, die het kabinet gisteren naar de kamer zond.

Wynia, Sip, Fatsoen! Elsevier, 7 september 2002

Vrijplaats Nederland is mislukt. Balkenende, Donner en Heinsbroek willen moreel herstel, maar hoe doen ze dat?
Alles moet kunnen. Er is geen westers land waar zo weinig waarde wordt eghecht aan ordehandhaving en misdaadbestrijding als Nederland. De vrijheid is er nog, maar de blijheid is voorbij. Alom klinkt de roep om de terugkeer van waarden en normen en respect. Maar welke waarden? Welke normen? En respect waarvoor?