Citaten uit

OM moet af van oestergedrag

Zonder ruimte voor interne kritiek zijn fouten onvermijdelijk

Martin Hetebrij, NRC 14 september 2005

Een strafrechtelijk onderzoek kan worden opgevat als een project. Naarmate de maatschappelijke en politieke druk toenemen om een strafrechtelijk onderzoek snel en effectief op te lossen, nemen de nadelen voor de hele organisatie toe, betoogt Martin Hetebrij.

In de zaak-Nienke waar, aldus het gisteren gepresenteerde evaluatieonderzoek, slordigheden en beoordelingsfouten bij politie en justitie ertoe hebben geleid dat de verkeerde man werd veroordeeld, noemt rechtspsycholoog Peter van Koppen in deze krant van 6 september als verklaring voor deze gang van zaken: betrokkenen leden aan een tunnelvisie, het zicht op alternatieven verdween.

Deze verklaring is onvoldoende.

Een tunnelvisie is een individueel verschijnsel, en sommige individuele medewerkers bij het OM en de NFI zouden zich erdoor hebben kunnen laten leiden. Maar het idee van een breed optredende tunnelvisie, van een soort collectieve gekte kan misschien voor een psycholoog aanvaardbaar zijn, maar snijdt geen hout. In grote organisaties als het OM en het NFI mogen we voldoende geestelijk gezonde mensen verwachten die lijders aan een tunnelvisie corrigeren.

Maar dat is niet alleen daar nodig, zoals uit het volgende voorbeeld moge blijken. Een projectleider doet mee in een groot, voor de organisatie zeer belangrijk project.

[... ...]

Een strafrechtelijk onderzoek kan worden opgevat als een project.

Naarmate de maatschappelijke en politieke druk toenemen om een strafrechtelijk onderzoek snel en effectief op te lossen, nemen de nadelen voor de hele organisatie toe.

Tijdens strafrechtelijke onderzoeken probeert men de zoekrichting zo snel mogelijk te beperken tot enkele en zo mogelijk één dader. Die keuzes hebben altijd een risico, maar ze zijn nodig om het onderzoek richting te geven. Als eenmaal de beperkende keuzes zijn gemaakt, de eerste resultaten zijn geboekt, maar ook twijfel is ontstaan, kan een situatie ontstaan zoals hiervoor beschreven: doorgaan op het oude spoor. Verder uitstel zal het alleen nog maar moeilijker maken terug te keren van het gekozen onderzoekspad. Wie ook betrokken is bij zo'n onderzoek, op welke positie, op welk niveau: iedereen loopt gevaar als de onderzoeksrichting moet worden gecorrigeerd.

Bij het OM moet men zich veel beter bewust worden van de macht- en intimidatiemechanismen die in zo'n situatie kunnen ontstaan. Het OM moet ervoor te zorgen dat er intern voldoende ruimte is voor kritiek en dat deze ongestaft mag worden geuit.

Het grootste gevaar van een organisatie die onder grote externe druk staat, is dat iedereen er aan gewend is geraakt verdacht te moeten zijn op de eigen `veiligheid'. In zo'n organisatie is het mogelijk dat velen weten dat er iets echt fout gaat, maar dat je voor het melden daarvan geen enkele ondersteuning kan verwachten, of dat je er zelfs voor wordt afgestraft.

Als het OM niet in staat is om de zo nodige interne kritiek te garanderen, dan mogen we helaas nog veel herhalingen verwachten.