01-1 Naaktheid en schaamte

Naaktheid en schaamte

2001 # 1

De typische exhibitionist is gehuwd, zeer
intelligent, heeft een goede baan en geeft geen
blijk van serieuze emotionele problemen

MASTERS & JOHNSON

Zedigheid komt niet alleen bij de mens voor, maar ook bij dieren zien wij dit verschijnsel. Tijdens het hof maken jaagt het mannetje het vrouwtje na, dat zich als reactie verlegen terugtrekt. Ze keert echter met vertoon terug zodra zij merkt dat het mannetje de belangstelling voor haar verliest. Dit met de bedoeling hem opnieuw op te winden.

Het schaamtegevoel is een biologisch gegeven, waaraan op verschillende wijze vorm gegeven kan worden. Maatschappelijke invloeden bepalen in hoge mate welke vormen het seksuele schaamtegevoel zal krijgen in een gegeven culturele context.

De westerse mens kleedt zich en zal er vooral voor zorgen de genitaliën verborgen te houden. Dat dit niet overal usance is, blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat er in Azië stammen leven die geheel naakt binnen hun cultuur leven. Het kan echter nog gecompliceerder zijn: klimatologische omstandigheden dwingen de Groenlandse Eskimo’s om zich warm te kleden, maar bewegen zich volkomen naakt binnen hun iglo’s, ook in het bijzijn van vreemden. Voor de Eskimo’s is dit blijkbaar geen seksueel getinte situatie.

Terug naar onze eigen maatschappij waar wij weer anders geprogrammeerd blijken. Wij zouden er niet aan denken onze kleding in het openbaar uit te trekken (dat zou ook een overtreding zijn volgens het wetboek van strafrecht: openbare schennis der eerbaarheid), maar doen zulks tegenwoordig wel aan het naaktstrand. Het merkwaardige is dan dat de getolereerde situatie meteen de-seksualiseert, althans grotendeels.

Exhibitionisme in de huidige vorm is: het tonen van de geslachtsdelen, meestal door mannen, aan bij voorkeur jonge en onschuldige personen is geen zeldzaam fenomeen. De exhibitionist vindt bevrediging door de vaak sterk emotionele reactie, die zijn handelen bij de ander opwekt. Soms geeft dit een volledige bevrediging.

Exhibitionisme lijkt oppervlakkig bekeken een onbegrijpelijke daad, is het echter niet voor de betrokkene. Het feit, dat exhibitionisme niet werkt op plaatsen waar naaktheid wordt geaccepteerd, zou kunnen duiden op het feit, dat het verbod een doorslaggevende rol speelt (verboden vruchten smaken zoet).

Het was Lasègue die de term exhibitionisme voor het eerst gebruikte in zijn Les exhibitionistes, L’Union Médicale, mei 1877. Magnan heeft het klinische beeld nader uitgewerkt (Archives de l’Anthropologie Criminelle, 1890).

Exhibitionisme is afgeleid van exhibere, hetgeen overeenkomt met vertonen, of uitgeven. Volledigheidshalve moge nog vermeld worden dat vrouwen meestal niet de genitalia tonen maar de boezem.

Exhibitionisme is niet beperkt tot bepaalde leeftijdsgroepen, het komt ook bij kinderen voor. Zowel heterofielen, als ook homofielen en bisexuelen kunnen exhibitionist zijn. Het is een algemene Partialtrieb die in meer of mindere mate in ieder mens aanwezig is. Men kan echter pas van exhibitionisme spreken wanneer de drift overheersend is.

De oorzaak is niet bekend, tenzij men in de psychoanalytische theorieën wil geloven. Tegenwoordig wordt aan verschillende universiteiten onderzoek verricht, ook hier in Nederland. Het Tijdschrift voor Seksuologie, dat wordt uitgegeven onder auspiciën van de Nederlandse en de Vlaamse Vereniging voor Seksuologie (NVVS en VVS) publiceert van tijd tot tijd over deze parafilie (vroeger perversie).

Ik ben bezig een reeks case studies uit te werken die ik gedurende mijn praktijk verzamelde. Het materiaal kan gesplitst worden in twee categorieën:

	degenen die de parafilie geïntegreerd hebben in hun persoonlijkheid, en maatschappelijk geslaagd zijn; en
	degenen die blijven worstelen met het probleem, daar zoveel energie in steken, dat tot gevolg heeft, dat zij niet slagen in het leven.

Het zijn de bekende mechanismen. Ik hoop hierover spoedig wat uitvoeriger te kunnen berichten.

De geslachtsopeningen spelen nog een andere rol. Bij een groot aantal volkeren worden deze als uitermate weerloos tegen magie beschouwd. De geest zou kunnen ontsnappen of kwade invloeden zouden kunnen binnendringen. Het bedekken van de genitalia door bijvoorbeeld amuletten is een veel voorkomend gebruik. Misschien zou deze bedekking ook wel een erotiserende invloed kunnen hebben. Het verschijnsel zedigheid komt hier weer even om de hoek kijken.

Dr Frits Bernard

Literatuur:

W.S.Schlegel, Lexikon der Sexualität, Wilhelm Heyne Verlag, München 1968

Ben van Weelden Pronken met jezelf; Exhibitionisme, een spel van kijken en bekeken worden, Candide, Amsterdam 1993

Masters en Johnson Over liefde en seks, Nederlandse vertaling, Baarn 1988

23 juni 2000