Het Columus-effect 

1998 # 5

Dans l'empire amoureux 
Le devoir n' a point de puissance... 
L' éclat de deux beaux yeux adoucit bien un crime: 
Au regard des amants tout parait légitime

Veranderen betekent leven. De wens naar steeds weer nieuwe ervaringen van verschillende aard is een karakteristieke eigenschap van de mens. Maar ook bij hogere diersoorten vinden we dit streven. Daar tegenover staat de wens naar continuïteit, naar conservatisme. Beide kenmerken hebben een duidelijke functie in het grotere geheel en worden in evenwicht gehouden. Tegenover de wens naar verandering staat de wens naar geborgenheid. Dit speelt bij de mens, als ook bij het dier een belangrijke rol. 

De wens naar verandering vinden we ook in sexualibus. Deze kan een spelbreker worden in het huwelijk. Ook in het sexuele wordt verandering nagestreefd, sexuele omgang met een en dezelfde partner kan gaan vervelen, meestal neemt de behoefte snel af. Andere factoren kunnen dan het huwelijk in stand houden.

Bij diverse soorten apen, waaronder de makaken, komen sexuele activiteiten vele malen meer voor tijdens de eerste ontmoetingsfase dan in latere perioden. De nieuwigheid speelt hier een duidelijke rol. Ook bij ratten heeft men dit kunnen constateren (gedurende uitgebreide goed gecontroleerde proeven). De sexuele activiteit bij ratten is afhankelijk van nieuwe medespelers. 

In de wetenschappelijke literatuur spreekt men van Columbus-effect. Als de nieuwigheid eraf is daalt de frequentie der sexuele contacten drastisch; de frequentie wordt echter meteen weer verhoogd wanneer nieuwe partners aanwezig zijn. Deze wetmatigheid is diep in onze biologische make-up verankerd. 

De behoefte aan nieuwe partners verklaart de verschijnselen als prostitutie, polygamie, promiscuïteit, en heel algemeen ontrouw. 

De angst voor geslachtsziekten was en is een afremming van promiscuïteit. In het bijzonder heden ten dage met de opkomst van AIDS. 

Monogamie behoort niet tot onze biologische make-up, drang naar het nieuwe echter wel. Dit blijft een conflictveld. 

Het verschijnsel dat een man met meer dan een partner sexueel contact heeft, en vice-versa, is veel algemener dan polygamie. Een overspelige man of vrouw is geen polygamist, ook niet wanneer de maatschappij buitenechtelijk verkeer tolereert. 

Ter verduidelijking, polygamie {Grieks polu, veel, gameo, huwen) betekent het samenleven van iemand met meer dan een individu van het andere geslacht. Dus, een man met meer dan een vrouw {veelwijverij of polygynie). Ook het omgekeerde komt soms voor: een enkele vrouw met meerdere mannen {polyandrie). 

Polygamie komt heden ten dage nog voor in grote delen van de wereld, meestal een man met twee of drie vrouwen. Het gevolg is dat een enkele man vele kinderen heeft. De vaderrol is dan een andere dan bij ons. 

Er zijn verschillende oplossingen mogelijk. De mens is vindingrijk. In de etnologische literatuur vindt men vele, en soms indrukwekkende, voorbeelden. 

Terug naar ons uitgangspunt: het Columbus-effect. We zagen dat sexuele verveling de libido op een zacht pitje kan zetten. Gedurende mijn praktijk zag ik een hele reeks huwelijken stranden door het Columbus-effect. Therapie blijkt meestal moeilijk. Het is opvallend hoe vaak genoemde oorzaak een doorslaggevende rol speelt bij echtscheidingen.

De in de jaren zestig en zeventig ingevoerde partnerruil werd geen blijvend succes. Tenminste in de meeste gevallen bleken de resultaten twijfelachtig. Het voordeel was wel dat er geen bedrog in het spel was. Overigens moet toegegeven worden dat partnerruil een aantal huwelijken heeft gered. Er ontstond soms een algehele omstructurering van het huwelijk en een andere kijk op het leven. Er was vernieuwing.

Dr Frits Bernard

Literatuur

Huston, T.L. (ed), Foundations of interpersonal attraction, New Vork 1974.
Berscheid, E. and E.H.Walster, Interpersonal attraction, Reading, Mass., 1969.
Masters, William H. Virginia E.Johnson and Robert C.Kolodny, Human Sexuality, second edition, Little, Brown and Company, Boston Toronto 1985.