99-4 Sadisme

Een geval van geestelijk sadisme

1999-4

Als voorbeeld moge hier dienen een geval uit de oudere psychiatrie. Johannes is een 25-jarige erfelijk belaste man. Hij was sedert zijn tiende jaar met sexuele opwindingen vertrouwd. De aanblik van bloed bereidde hem een zinnelijk genot. Wanneer een dienstmeisje zich bijvoorbeeld in de vinger sneed kreeg hij een erectie. Dikwijls sneed hij zichzelf opzettelijk in de vinger en kreeg dan een lustgevoel. Hij begon te masturberen en had daarbij visioenen van bloedende vrouwen. Hij had een bijna ondragelijk verlangen naar het zien van bloed van jonge vrouwen, in het bijzonder van aantrekkelijke vrouwen.

Meestal gelukte het hem slechts met de grootste moeite om zijn beide nichtjes en het dienstmeisje geen verwondingen toe te brengen. Bij het onderdrukken van deze neiging had hij steeds succes, maar in verbinding met opwindende voorstellingen had hij steeds bloedige gedachten. Zinnelijke opwinding en visioenen van gruwelijkheden waren bij hem onafscheidelijk verbonden.

Boektitel van een sexueel-wetenschappelijk werk uit de zeventiende eeuw

Zo stelde hij zich gedurende het masturberen voor, dat hij een tiran was, op wiens bevel op de bevolking geschoten werd; of hij stelde zich voor, dat een vijand een stad inneemt, jonge vrouwen verkracht, foltert en doodt.

In zijn normale toestand schaamt de patiënt, die over het algemeen een goedmoedig, moreel gezond man is, zich over zijn gruwelijke visioenen, waarvan hij, wanneer hij zich door masturbatie bevrijdt heeft, altijd weer enige tijd verschoond blijft.

Zulke fantasieën komen veel voor, de meeste mensen praten daar echter niet over, men houdt ze geheim. Zoals zoveel het sexuele leven betreffend. Het geheime is nu eenmaal ook vaak spannender.

Hoe zit het nu met het verschil tussen de geestelijke sadist en de actieve sadist? De sterkte van de drift kan bij beide dezelfde zijn. Het verschil zit in het functioneren van de verdringingen. Anders gezegd: bij de geestelijke sadist is de gewetensfunctie intact, het superego houdt de uit het id afkomstige wensen binnen de perken.

Deze psychoanalytische zienswijze is eigenlijk nog altijd gangbaar. Door de gewetensfunctie worden de lusten beperkt tot de verbeelding en uiten zich niet in concreto. De echte sadist zet zijn daden om in handelingen.

De term sadisme is afgeleid van de Franse pornografische schrijver Donatien-Alphonse-Francois marquis De Sade, geboren in Parijs op 02.06.1740. Hij stierf op 02.12.1814 in Charenton in een krankzinnigengesticht. De term sadisme werd ingevoerd door R. von Krafft-Ebing en had in die tijd slechts betrekking op een sexuele perversie, of deviatie. Tegenwoordig hanteert men een ruimere omschrijving.

De Sade heeft de gruwelen die in de menselijke geest kunnen opkomen en die in daden omgezet kunnen worden, zonder enige terughoudendheid beschreven. Zijn oeuvre is van grote betekenis geweest, niet alleen voor de psychiatrie, maar ook voor een beter begrip van het menselijk gedrag in het algemeen.

Bij een aantal gedragsvormen is sadisme deels in manifeste, deels in latente vorm present, bijvoorbeeld bij bewonderaars van gevaarlijke sportprestaties, bij bewakers van kampen, e.d. In allerlei vormen vinden wij in het alledaagse leven sporen van sadisme terug. Ook het stierengevecht past in deze reeks. Men zou het als volgt kunnen formuleren: de geestelijke sadist kan het doen met een verbeelde bevrediging, de echte sadist zet het in daden om.

Een bijzondere fascinatie hebben gedurende de lange menselijke geschiedenis steeds maar weer de openbare terechtstellingen en folteringen gehad. Vooral het Engelse publiek was hiervoor gevoelig. Iwan Bloch beschrijft dit aspect uitvoerig in zijn Geschiedenis van de Engelse sexuele moraal.

In menige psychoanalyse kampt de patiënt met onbewuste sadistische impulsen, deze behoren bij de mens. Gevallen uit mijn praktijk bevestigen dit steeds weer. Inzichten en theorieën zijn steeds aan verandering onderhevig, sommige basisgedachten blijven echter overeind. Tot ook die herzien moeten worden. Daarom is bovenstaande tekst niet meer dan een momentopname. Een volgende keer komt weer een ander facet der vita sexualis aan bod. De themas op dit gebied zijn schier eindeloos. De mens is immers uitermate complex en veelzijdig.

Dr Frits Bernard

Literatuur:

Dr Fernando Henriques Facetten der liefde - een sociologie der sexualiteit, De Egelantier, Antwerpen, z. j.