Discussie over Europese waarden is noodzakelijk voor de toekomst van de EU 

07-09-2004 | Persberichten | Algemene Zaken en Externe Betrekkingen 
< http://www.eu2004.nl/  >

Een discussie over de Europese waarden is noodzakelijk voor de toekomst van de Europese Unie. Alleen met hernieuwd elan kan de burger weer bij het Europese integratieproces worden betrokken. Daarmee wordt voorkomen dat de Europese samenwerking in haar ontwikkeling wordt gestremd.

Dat zei minister-president Balkenende dinsdag bij de opening van de waardenconferentie ‘Europe, a beautiful idea?’ in Den Haag. In het kader van het Europese voorzitterschap heeft het kabinet het initiatief genomen om een debat te organiseren over Europese waarden. Dinsdag was de eerste bijeenkomst in de Ridderzaal. Hierbij voerden onder andere voormalig voorzitter van de Europese Conventie, Giscard d’Estaing, de Noorse premier Bondevik, de Letse president Vike Freiberga en een groot aantal schrijvers, filosofen en diplomaten het woord.

Europa mist volgens Balkenende tegenwoordig de bezieling die er bij het ontstaan van de Unie wel was. Het Europa van 25 dreigt af te glijden naar niet meer dan een economisch samenwerkingsverband. ‘Ergens onderweg lijkt Europa haar burgers te zijn verloren. In plaats van ons te focussen op een verenigd Europa, moeten wij ons richten op het verenigen van de Europeanen.’ Een inhoudelijke bezinning op de waarden die de Europeanen verbinden, is volgens Balkenende daarvoor het geschikte instrument. ‘Een waarde is een opdracht, een motivatie, een aansporing tot actie.’

In zijn toespraak wijst Balkenende op de opdracht die volgt uit de geschiedenis van Europa. ‘Met schade en schande hebben we geleerd hoe fundamenteel onze waarden zijn en hoezeer ze voor ons allemaal als opdracht gelden: respect voor de mensenrechten en de menselijke waardigheid, vrijheid, gelijkheid en solidariteit.’

Balkenende ziet drie gevaren voor deze waarden binnen Europa. Ten eerste kent het huidige Europa een groeiend aantal onverschillige en sceptische burgers. Het instituut Europa staat op een te grote afstand. De toenemende nadruk op het pure eigenbelang in de uitdijende Unie bedreigt bovendien de gewenste saamhorigheid. Als derde gevaar noemt de minister-president het ontbreken van voldoende overtuigingskracht en herkenbaarheid bij het aanpakken van hedendaagse problemen die de burgers raken, zoals de strijd tegen het terrorisme.

‘Zolang we niet goed weten waar we samen voor staan, wat ons drijft en motiveert, zijn we onvoldoende in staat om samen actie te ondernemen,’ aldus Balkenende. Een debat over onze gezamenlijke waarden ‘voorkomt dat Europa een onbezielde machinerie wordt die uiteindelijk tot stilstand komt’. De inleidingen en discussies na de toespraak van Balkenende richtten zich dan ook op de vraag wat de Europese waarden zijn, hoe ze concreet en bruikbaar kunnen worden gemaakt voor de samenleving en hoe de agenda voor de toekomst eruit moet zien.

Giscard d’Estaing verklaarde dat de Europese Unie met haar korte geschiedenis van slechts vijftig jaar vooralsnog verdeeld is over haar gemeenschappelijke waarden. Toch moet het cement voor het bouwsel Europa stevig en solide zijn, aldus de voorzitter van de Conventie die de eerste Europese grondwet opstelde. ‘We kunnen geen Europa bouwen zonder visie. En zonder waarden is er geen visie’. Volgens Giscard d’Estaing is het Europese grondwettelijke verdrag de laatste kans om te voorkomen dat Europa uiteen valt in verschillende groepen met afwijkende visies op hoe Europa eruit zou moeten zien.

Verschillende sprekers wezen op de noodzaak om permanent de Europese waarden te bespreken. Anderen benadrukten dat Europese waarden slechts tot stand kunnen komen als de waarden op lokaal niveau worden gecultiveerd. Tijdens een van de discussies kwam de noodzaak van onderwijs voor de Europese waarden aan bod. Premier Balkenende gaf aan dat dat onderwerp centraal zal staan op een volgende conferentie.

In het najaar zullen in Warschau, Washington en Berlijn nieuwe conferenties plaatsvinden over de idee Europa. Uiteindelijk hoopt het Nederlandse EU-voorzitterschap begin december, tijdens een conferentie in Den Haag, te bepalen welke conclusies er voor de toekomst moeten worden getrokken. Premier Balkenende trok alvast de conclusie dat Europa haar basiskeuzes expliciet moet maken. ‘Het is beter te discussiëren over waarden en het niet eens te zijn, dan er helemaal niet over te discussiëren.’