Europa dreigt knarsend tot stilstand te komen Jan Peter Balkenende

Citaten uit

Europa dreigt knarsend tot stilstand te komen

Jan Peter Balkenende, Trouw Podium, 8 september 2004

Deze vertaalde en ingekorte toespraak heeft minister-president Jan Peter Balkenende gisteren gehouden bij het begin van de conferentie 'De politiek van Europese waarden'.

Europa besteedt te weinig aandacht aan zijn gedeelde waarden als vrijheid, gelijkheid, solidariteit en respect voor mensenrechten. Als het niet leert van zijn eigen verscheidenheid, komt een krachteloos geworden machine knarsend tot stilstand.

Een inhoudelijke bezinning op de waarden die ons als Europeanen verbinden, is cruciaal voor de levenskracht en daadkracht van de Unie. Zij vloeit voort uit de historische dimensie van de Europese samenwerking. En zij is nodig als we kijken naar de toekomst.

[...] Een waarde is geen verworvenheid waarop we ons kunnen laten voorstaan. Het is een opdracht, een motivatie, een aansporing tot actie.

[...]

De Europese Unie is een gemeenschap van waarden, product van grote religieuze en filosofische tradities. Het patroon is geweven in een eeuwenlang proces, waarin hoogtepunten van kunst en beschaving en dieptepunten van onrecht en geweld elkaar afwisselden, of naast elkaar voorkwamen. We zijn het Europa van Michelangelo en Montesquieu. Maar ook van guillotine en gaskamer. Door schade en schande hebben we geleerd hoe fundamenteel onze waarden zijn en als opdracht gelden. Respect voor mensenrechten en menselijke waardigheid, vrijheid, gelijkheid en solidariteit zijn morele, universele waarden die ons verbinden en verankerd zijn in onze verdragen.

[...]

Het lijkt erop dat de Unie de burger ergens onderweg is kwijtgeraakt. Veel mensen hebben grote moeite het gemeenschappelijke te ontdekken en voelen zich niet betrokken bij het grote geheel. Zelfs in de nieuwe lidstaten lijkt het enthousiasme snel te bekoelen. We lijken een verenigd Europa zonder Europeanen te hebben bereikt.

Ik zie hieruit drie bedreigingen voortvloeien voor de Europese Unie.

	De eerste is die van onverschilligheid en scepsis. [...]
	Een tweede bedreiging is de toenemende nadruk op het pure eigenbelang. We hebben een beeld van Europa gecreëerd als marktplaats voor producenten en consumenten. Als subsidie-ruif. Als een arena waarin economische belangen worden uitgevochten. Europa als politieke inspiratie en als gemeenschap van waarden bleef onderbelicht. [...] De schijnwerpers waren meer gericht op het Europa van markt en munt dan dat van mens en moraal. Maar een vrije markteconomie kan niet zonder morele setting. Het blind najagen van economisch eigenbelang is gevaarlijk. We brengen daarmee schade toe aan elkaar en aan onszelf. [...]
	Een derde bedreiging is dat Europa onvoldoende overtuigingskracht en herkenbaarheid aan de dag legt bij het aanpakken van de grote uitdagingen. Denk aan het vergroten van veiligheid en de strijd tegen terrorisme. Aan duurzame economische groei. Aan de integratie van grote groepen nieuwkomers in onze samenleving. Aan de bestrijding van onrecht en armoede in een globaliserende wereld.

De drie bedreigingen komen voort uit de moeite die we hebben om het gemeenschappelijke te zien in het kleurrijke Europese mozaïek. Het gebrek aan aandacht voor onze gedeelde waarden - onze gezamenlijke opdracht - wreekt zich. Naast alle aandacht voor de vereniging van Europa moeten we ons nu dringend richten op de vereniging van de Europeanen.

[...]

De Grondwet noemt de waarden waarop de Unie berust: eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten.

[...]

Een Europa dat zich bewust is van haar gedeelde waarden is ook economisch een sterker Europa. [...]

Gedeelde waarden verbinden ons ook met elkaar, als Europese burgers. De discussie over onze gedeelde waarden is juist belangrijk nu de culturele en religieuze verscheidenheid in Europa toeneemt. Nu bepaalde groepen zich dreigen af te sluiten, en angst, onzekerheid en nationalisme opnieuw de kop opsteken.

[...]

In de preambule van de Grondwet staat dat Europa verenigd is in zijn verscheidenheid; misschien wel de meest beknopte omschrijving van wat Europa tot Europa maakt. De woorden 'verenigd in verscheidenheid' roepen de vraag op waarin de eenheid is gelegen. Waaraan is het te danken dat de Unie zoveel verscheidenheid kan omvatten en toch één kan zijn?

Het antwoord ligt besloten in de waarden waarop de Unie rust: vrijheid, solidariteit en respect voor elkaar. Die maken mogelijk dat Europa ruimte biedt aan een grote verscheidenheid aan mensen, terwijl toch sprake is van één gemeenschappelijk verband, waarin mensen elkaars opvattingen en levenswijze respecteren en verantwoordelijkheid voor elkaar willen dragen.

Die waarden zijn onze opdracht, onze missie.

[...]

Durven we anno 2004 nog te geloven in een Europese droom? Dan moeten we er ook serieus werk van maken. Niet door ons superieur te wanen aan andere culturen. Maar door dialoog en een diepgaande bezinning op het fundament van de Europese eenheid: onze gezamenlijke waarden. Via de waarden moeten we Europese burgers laten toetreden tot Europa, dat een roeping heeft om te blijven leren van zijn eigen verscheidenheid en van de ontmoeting met andere culturen.

Dáárom neemt Nederland het initiatief tot een debat over Europese waarden. Om te voorkomen dat Europa uiteindelijk een onbezielde machinerie wordt die tot stilstand komt. Om samen te zoeken naar dat wat ons allen verbindt en daaraan nieuw enthousiasme, nieuw elan te ontlenen. Europa als gemeenschap van waarden is na meer dan een halve eeuw nog steeds hard nodig!