Kjell Magne Bondevik

Citaten uit

Kjell Magne Bondevik: de verzorgingsstaat is een kernwaarde van Europa

Marc Leijendekker, NRC 11 sept 2004

Wat bindt Europa? Nederland is als halfjaarlijkse voorzitter van de Europese Raad van ministers begonnen aan een zoektocht naar Europese waarden. Premier Bondevik van Noorwegen, gast op de waardenconferentie dinsdag in Den Haag, verdedigt tegenover Marc Leijendekker solidariteit en de verzorgingsstaat als essentieel element van de Europese identiteit.

Overal in Europa staat de verzorgingsstaat sterk onder druk. Zelfs premier Balkenende, die het Europese waardendebat entameert, is bezig met een grondige heroriëntatie. Is het dan niet een beetje vreemd om dat model nu op te voeren als een van de Europese kernwaarden?

,,De verzorgingsstaat is een van de karakteristieken van Europa. Onze culturele traditie heeft drie duidelijke pijlers:

	Athene, dat ons de democratie heeft gegeven;
	Rome, bakermat van het recht; en
	Jeruzalem, de basis onder onze religieuze en ethische waarden.

Centrale beginselen in al deze drie pijlers zijn de menselijke waardigheid en je naaste lief te hebben. De verzorgingsstaat is een logisch uitvloeisel van die beginselen. Daarbij spreek ik overigens liever van verzorgingssamenleving. Of we onze beginselen in de praktijk weten te brengen, hangt van ons allemaal af, van ons als individuen, en van de vele ontmoetingsplaatsen tussen individu en staat in de civil society. Je mag nooit alleen maar naar de staat kijken.''

Is die verzorgingsstaat een van de elementen die Europa onderscheiden van de VS?

,,In zeker zin wel. [...] wij hebben in Europa een vangnet voor degenen die verliezen in de markt. Wij doen er veel meer aan om te voorkomen dat mensen worden buitengesloten.''

De nieuwe lidstaten van de Europese Unie in Oost-Europa lijken niet veel te voelen voor een debat over solidariteit of verzorgingsstaat. Daar praten ze liever over vrijheid en liberalisme.

,,Ik heb daarover interessante discussies gehad met politici uit Oost-Europa. Omdat ze zo lang onder de onderdrukking van het communisme hebben geleefd en tegen de collectivistische manier van denken hebben gevochten, kan ik goed begrijpen dat ze nu `vrijheid, vrijheid!' roepen, en `individualisme, individualisme!' Maar daarna zeg ik tegen hen: pas op dat je niet doorschiet naar de andere kant.

[... ... ...]

Als u in de EU zou zitten, zou u dan hebben gepleit voor God in de `Grondwet'?

,,Ja. Ik heb al gezegd dat Athene, Rome en Jeruzalem de wortels van Europa zijn. Daar leid ik een aantal belangrijke principes uit af: menselijke waardigheid, mensenrechten, goed rentmeesterschap, aandacht voor de gevolgen van economisch beleid, voor het milieu, naastenliefde en natuurlijk bescherming van het gezin als een basiseenheid in de samenleving. Al deze waarden zijn geworteld in Jeruzalem.''

[...]

" 'De goede Samaritaan' is ons voorbeeld. We hebben de morele verplichting om humanitaire hulp te bieden aan degenen die vervolgd zijn.

[...]

De verzorgingsstaat is opgebouwd in een tijd van homogene samenlevingen, gemeenschappelijke waarden. Door globalisering, individualisering, immigratie en een reeks andere factoren is dat homogene karakter verdwenen. Bedreigt dat ook de verzorgingsstaat?

,,Dat is een andere uitdaging. [...] [We moeten] ervoor zorgen dat mensen met elkaar waarden opbouwen, zodat we nog steeds een gemeenschappelijk begrip hebben, min of meer dezelfde wortels. Dat kan niet meer volgens de regels van de regering, maar op basis van waarden die binnen ieder individu leven. Dat is de hoofdreden dat we in Noorwegen in de jaren '90 een waardencommissie hebben ingesteld. Ik raak er steeds meer van overtuigd dat het niet zo makkelijk is als het was om het leven van mensen te reguleren via wetgeving. Je moet mensen bewust maken van gemeenschappelijke waarden.''

Stel je dan eigenlijk nog steeds niet een norm?

,,Natuurlijk heeft iedereen verschillende waarden, maar ik ben ervan overtuigd dat we ook veel gemeenschappelijk hebben. We moeten in ieder land discussiëren: op welke waarden wil ik mijn leven bouwen?

	Dat is [ten eerste] een persoonlijke zaak. Voor mij zijn dat mijn geloof, mijn gezin, vrienden, de natuur.
	Ten tweede moeten we discussiëren op welke waarden we onze civil society willen bouwen. Ik ben misschien van een organisatie van een kerk, welke waarden wil ik daar bouwen?
	En ten derde: welke waarden hebben we voor onze wetgeving, voor de autoriteiten, voor het optreden van de regering?

Op deze drie niveaus moeten we over waarden praten. Ik denk dat we veel gemeenschappelijk hebben, ook tussen godsdiensten. Respect voor het heilige, menselijke waardigheid, de naastenliefde, het rentmeesterschap, etc.