Citaten uit

Koester Europees erfgoed

Ben Knapen, Column, NRC 28 december 2005

Zondag zaten de kerken in grote delen van de wereld vol. Maar er schijnen volgens godsdienstsociologen grote verschillen te bestaan tussen de mensen in Europa en elders in de wereld. Elders in de wereld is godsdienst springlevend, in Europa is de secularisering zo ver voortgeschreden dat kerkgangers zich goeddeels hebben overgegeven aan het nostalgisch ritueel of een transcedent verlangen naar een paar uren van stilte en bezinning in een ambiance van (kortstondige) gezamenlijkheid. Het is nagalm van een lang verleden, geen prelude van herboren geloof.

Met Europa en de godsdienst is iets vreemds aan de hand. Aan de ene kant is er de trend die zo afwijkt van wat er elders in de wereld aan de hand is. Kerken staan leeg, vooral aan katholieke priesters is er een groeiend tekort wegens gebrek aan belangstelling en in de wereld van architecten is er zelfs al een specialisme ontwikkeld om van die hoge, onhandige gebouwenspeelse appartementen te maken - voor zover een doortastende gemeenteraadniet gewoon besluit tot sloop. Het hiërarchische model van de traditionele kerken oogt hopeloos achterhaald.

Dat is de ene kant. De andere kant - dat zijn de beelden van honderdduizenden mensen die naar Rome reisden om een overleden paus de laatste eer te bewijzen, veel jongeren die waarschijnlijk lak hadden aan de pauselijke bemoeienis over hoe zij de komende nacht zouden gaan doorbrengen maar die dan weer wel op het Sint-Pietersplein stonden te treuren. Op de Duitse Kirchentage kwam dit jaar bijna een miljoen jongerennaar Keulen om met de nieuwe paus Benedictus op een heuvel ten zuiden van de stad de eucharistie te vieren. Ruim de helft van hen waren Europeanen van buiten Duitsland. Deskundigen spraken van een eigentijdse behoefte aan spiritualiteit, buiten de klassieke verbanden van kerkelijke organisaties maar sterk gedreven door een behoefte aan inspiratie en gemeenschap.

[... ... ... ...] 

De Europese Unie is gebouwd op kolen en staal, niet op cultuurhistorische, laat staan godsdienstige, verbondenheid. Maar misschien kan het geen kwaad wanneer al die duizenden zoekende jongeren in Europa niet stuiten op een muur van ironie, cynisme en ongeloof, en kolen en staal, maar op een omgeving die een betrekkelijk natuurlijke relatie koestert met haar joods-christelijk-humanistische erfgoed. Voor Europeanen is het een veiliger kompas dan Hare-Krishna's, new age-goeroes en fundamentalisten kunnen bieden.

Voor Nederland - altijd wat extremer van God los dan de rest van Europa - heeft aanvaarding van het erfgoed nog een bijkomend voordeeltje: nooit meer ter-Arena-bestellingen en geen vuurpijlen in de polis van onze uitvaartverzekering.