Citaten uit

Een vrome explosie

Socioloog Berger wijst op religiositeit van nieuwe middenklassen 

Dirk Vlasblom, NRC 22 oktober 2005 

Religieuze waarden kunnen economische ontwikkeling helpen aanjagen. Socioloog Berger rekent af met de mythe dat modernisering tot secularisering leidt. 

[... ... ...] 

Peter Berger beschouwt West-Europa als een seculier eiland in een oceaan van religiositeit.

[... ...] 

"In West-Europa is bijna iedereen seculier, maar in de VS vooral de intelligentsia.''

[... ...] 

"Ik deed aan het begin van de jaren zeventig mijn eerste ervaringen op in niet-westerse samenlevingen en die barstten van de religiositeit. Bovendien had de tegencultuur van de jaren zestig en zeventig in West-Europa en vooral in de VS duidelijke religieuze motieven." 

[...] 

Een jaar of acht geleden zei u: een van de interessantste vragen van de godsdienstsociologie is niet `'oe verklaren we het fundamentalisme in Iran?' maar `Waarom is West-Europa anders'? Een goede vraag, maar hoe luidt nu het antwoord?

"West- en Midden-Europa vormen het meest geseculariseerde deel van de wereld. In dit verband is een vergelijking met de Verenigde Staten interessant. Het is moeilijk vol te houden dat Nederland moderner is dan de VS en toch is de laatste een zeer religieuze samenleving en de eerste niet meer. Het kan dus geen kwestie zijn van moderniteit. 

Er is natuurlijk meer dan één enkele oorzaak. We moeten enkele eeuwen terug in de geschiedenis. De verhouding tussen kerk en staat was van meet af aan verschillend. Het Amerikaanse protestantisme was eigenzinnig, hechtte sterk aan autonomie en had een broertje dood aan gevestigde kerken - zoals de lutherse en de anglicaanse - en aan doctrines en hiërarchie. De Europese Verlichting was uitgesproken anti-godsdienstig, de Amerikaanse niet. 

De onderscheiden intelligentsia's hebben de rest van de samenleving op verschillende manieren beïnvloed. In West-Europa dienden vakbonden en linkse arbeiderspartijen, geleid door seculiere intellectuelen, als vehikels voor secularisering, in de VS niet. 

Cruciaal voor het uiteengroeien van een seculier West-Europa en een religieus Amerika is de negentiende eeuw. De sociale dynamiek in de VS werd toen beheerst door allerlei dissidente geloofsbewegingen, die in West-Europa door de arbeidersbeweging.''

[... ...] 

"Intussen zien we [in Amerika] iets nieuws, de opkomst van een evangelische intelligentsia. Evangelisch christendom werd geassocieerd met arme, slecht opgeleide mensen, maar nu zijn ze sociaal mobiel en ontstaat een evangelische middenklasse. Sommige evangelische colleges leveren studenten aan elite-universiteiten. Zij publiceren in vakbladen en blijven trouwe kerkgangers. Er rijzen nu twee interessante vragen: zal het evangelische christendom zijn eerste doctorstitels overleven en kan de maatschappij leven met een evangelische intelligentsia? Ik ben benieuwd.'' 

[...] 

De fundamentele breuklijn, zei u eens, loopt in de huidige wereld niet tussen verschillende religies, maar door religieuze gemeenschappen, tussen mensen die grote zekerheden zoeken en zij die onzekerheid toelaten. Is dit een andere tegenstelling dan wat Samuel Huntington een Botsing van Beschavingen noemde?

[...] "In theorie hebben een sceptische katholiek en een sceptische moslim meer gemeen dan ieder afzonderlijk met zijn orthodoxe geloofsgenoten. Het is alleen lastig om een sceptische moslim te vinden. Het huidige islamitische reveil is de poging van een minderheid terug te keren naar een traditionele religie, waarin de teksten letterlijk worden genomen en geen vragen worden gesteld. En dat is de werkelijke betekenis van fundamentalisme.

[... ...]