MKZ en de holocaust

Rinus Vermuë, Filosofie Magazine april 2001

Eerst werd het ruimen beperkt tot een diersoort - het varken wanneer het de varkenspest betrof, de koe bij BSE - maar nu de volgende ramp zich aandient, wordt het steeds alomvattender. Van een bedrijf dat met mond- en klauwzeer is besmet worden alle herkauwende evenhoevigen verbrand, ook de ree en het lammetje. Kunnen we spreken van een holocaust?

In zijn functie als ambassadeur van Varkens in Nood heeft Robert Long al eens geprobeerd de vleesindustrie met de holocaust te vergelijken:

'Wat Dachau was voor de joden, is de vleesindustrie voor de varkens'.

De georganiseerde varkenshouders, die zich voelden getypeerd als kampbewakers, verloren een kort geding tegen hem. Hij had de verongelijkte varkensboeren nergens vergeleken met kampbeulen.

Frank Ankersmit, hoogleraar geschiedenis in het overigens varkensarme Groningen, gaat wet zo ver. De conclusie, die de varkenshouders uit Longs uitspraak trokken maar die niet door hem was uitgesproken, maakt Ankersmit in het Historisch Nieuwsblad (dec. 2000) expliciet:

'Onlangs vergeleek Long de bio-industrie met de concentratiekampen, met de varkensfokkers in de rol van de concentratiekampbewakers. Onze hedendaagse concentratiekampbewakers spanden daarop tegen Long een rechtszaak aan, die zij prompt verloren.'

Volgens de holocaust-vergelijkers ondergaan de varkens in de stallen en tijdens de veetransporten dezelfde vernederingen als de joden, terwijl de boeren, net als destijds de Duitsers, als willing executioners optreden. Het modernistische rationalisme waarmee de boer de varkens in het gelid houdt, is dezelfde als die waarmee nazi-Duitsland zijn arische tuin wilde inrichten.

Ankersmit haalt de Pools-Britse socioloog Zygmunt Bauman aan, die in zijn Modernity and the Holocaust (1989) drie mogelijkheidsvoorwaarden schetste voor een zo grootschalige en systematische jodenvervolging:

	het moderne idee van de natie(-staat) maakte de holocaust denkbaar,
	moderne technologie maakte hem uitvoerbaar en
	de modern-rationele staat maakte de weg vrij voor de 'sociale productie van de onverschilligheid', waardoor de Duitsers konden wegkijken en later konden zeggen dat ze het 'nicht gewusst' hadden.

Ja hoor, die vermaledijde moderne rede heeft weer eens een gedrocht gebaard, dit keer in de vorm van de bio-industrie. Maar is de vergelijking Dachau - bio-industrie wel terecht?
De sociale productie van onverschilligheid is ronduit een anachronisme. Bauman doelde daarmee op het - met gebruik van de instrumentele rede - uitschakelen van moreel besef tot de droom van de volmaakte samenleving wordt bewaarheid. Maar de consument van nu houdt zich helemaal niet moreel afzijdig tot een of andere droom is verwezenlijkt. Hij/zij koopt wat goedkoop is, en stemt daarmee met open ogen in met de gevolgde productiemethode.

(Met open ogen, want wie kan nog volhouden dat ie van niks weet?)

Aan de andere kant, wanneer een merk/product/logo het in enig opzicht heeft verbruid, dan stapt de klant naar een ander. In dat laatste schuilt een positieve kant van het consumentisme: dat de consument een signaal kan geven.

De vergelijking met de historische holocaust wordt al snel ongemakkelijk, omdat je dan meteen uitkomt op de schuldvraag. Die schuld wordt dan als vanzelfsprekend bij de boer gelegd en de oplossing ligt dan in het sluiten van de stallen. Alsof dat de varkens zal helpen. Tegelijk moeten ook de boeren maar weg uit Nederland: zwaar gesubsidieerd stoten zij de hongerende derde wereld het brood uit de mond, en ze verwoesten het milieu.

Zijn wij niet allen schuldig, om met Dostojevski te spreken? Vergelijking met de oorspronkelijke betekenis van holocaust (brandoffer) past beter. De holocaust der dieren is een brandoffer voor de economie. Het is de uitwas van een wereldwijde verstrengeling van kwaliteitseisen, handelsbelangen en dierconcentraties. Oude boeren kunnen vertellen dat ook vroeger mond- en klauwzeer voorkwam. Er gingen wat dieren dood, de sterkere dieren overleefden de ziekte.

Maar Nederland heeft, met de EU, gekozen voor zero-tolerance en non-vaccinatie, om zo een grotere markt te kunnen bedienen. De EU heeft zich echter volledig verkeken op de beheersbaarheid van een zo besmettelijke ziekte, en stuurt nu als offer zijn dieren naar de ovens. Te vrezen valt dat de holocaust-vergelijkers deze epidemie aangrijpen om de hele boerenstand als schandalig en te duur af te schrijven. Om vervolgens over de ruggen van Derde-Wereldboeren goedkoop te kunnen eten.

Rinus Vermuë is filosoof en biologisch boer