Citaten uitHet conservatieve moment is gekomenJoshua Livestro, NRC Handelsblad 3 februari 2001 Ze zijn er, maar ze zitten verspreid over verschillende centrumrechtse partijen: conservatieven. Op deelterreinen moeten ze tot samenwerking kunnen komen, vindt Joshua Livestro. Het conservatieve moment is aangebroken nu de gevestigde politieke partijen te zeer in verwarring zijn om met deugdelijke oplossingen te komen voor maatschappelijke problemen. [...] Een reeks wetgevingsinitiatieven heeft een situatie helpen creëren waarin mensen steeds minder geneigd zijn het belang van al dan niet zelfopgelegde verplichtingen en beperkingen te begrijpen. De vrijheid is ongetwijfeld groter dan voorheen, maar hetzelfde geldt voor de anonimiteit en het gebrek aan verantwoordelijkheidszin. De individualisering van welvaartsvoorzieningen heeft in praktijk geleid tot het ondermijnen van de kerninstituties:
[...] De traditionele banden van kerk en vereniging uit de oude zuilen waren ongetwijfeld bij tijd en wijle beknellend. Maar deze traditionele banden hielpen wel een sociaal weefsel in stand te houden. Of bowling alone dat ook doet,mag betwijfeld worden. De opwaardering van de leerling tot autonoom individu, behept met rechten en in status gelijkwaardig aan de leerkracht, moest wel leiden tot een toenemend gezagsprobleem. Was vroeger het probleem van geweld op school vooral een kwestie van een onderwijzer die zijn positie misbruikte om zijn gezag te doen gelden tegenover onderhorige kinderen, tegenwoordig betreft het eerder doelloze en gefrustreerde jongeren die de leerkracht met fysiek geweld bedreigen. De welvaartssamenleving is daarnaast of misschien ook daardoor gewelddadiger geworden. [...] [... E]en vergelijking met vijfentwintig jaar geleden leert dat de criminaliteit, vooral de geweldscriminaliteit in deze periode explosief is gestegen. Tegenover 453.000 geregistreerde misdrijven in 1975 stonden bijna 1.2 miljoen in 1996, een stijging van bijna 300 procent in iets meer dan twintig jaar. Met traditionele armoede heeft deze toename van de criminaliteit niets te maken, met morele armoede des te meer. Het ideologisch erfgoed van de jaren zestig manifesteert zich in een oppervlakkige politieke correctheid, en een dieper gevoelde crisis van oude zekerheden. [...] Zo is het gezin het terrein geworden van met elkaar conflicterende rechten van ouder en kind, zijn universiteiten als gevolg van democratisering van de besluitvorming nadrukkelijk gepolitiseerd geraakt en wordt het wezen van het onderwijs aangetast door de introductie van teveel marktwerking. Men lijkt niet te beseffen dat deze kerninstellingen sui generis zijn. Iedere poging ze te versterken door ze in te passen in het denken over grondrechten, democratie of de markt, zal op termijn tot uitholling van deze instituties leiden. [...] Er heeft zich in de afgelopen vijfentwintig jaar een ware revolutie voltrokken in het conservatieve denken in de Westerse wereld. Daar moeten conservatieven in Nederland nu de vruchten van proberen te plukken. Getracht moet worden de nieuwe beleidsideeën te vertalen in bruikbare voorstellen voor concrete problemen in een Nederlandse context. [...] Conservatieven zitten nog altijd verspreid over de verschillende centrumrechtse partijen. Men vindt ze in de VVD, het CDA, de nieuw opgerichte ChristenUnie alsmede in de SGP. Binnen hun partij zijn zij over het algemeen in de minderheid, van elkaar zijn zij, door het lange gescheiden bestaan, enigszins vervreemd geraakt. [...] Conservatieven uit de verschillende partijen (en conservatieven zonder partij) zouden op deelterreinen wel tot samenwerking kunnen komen. Alvorens dat kan gebeuren is het noodzakelijk dat een gesprek tussen conservatieven tot stand komt, een gesprek dat de aanzet kan geven tot verdere conservatieve gedachtevorming. Wellicht moet daarbij duidelijk gemaakt worden wat onder conservatisme dient te worden verstaan. De term 'conservatief' stamt van de Latijnse term servare, wat 'bewaken' of 'bewaren' betekent, en het prefix con-, 'samen'. Con-servare betekent dus 'samen-bewaren', of, eleganter: bewaren in een staat van eenheid. Dit is wat conservatieven proberen te doen. Niets meer en niets minder. Het conservatisme is erop gericht de chaos in de wereld en in de mens te bestrijden en orde te scheppen waar geen orde is, of te handhaven waar die al wel is. Het beroept zich daarbij op een voorgegeven morele orde, op morele wetten die voor ons allen gelden en die een tijdloos en universeel karakter hebben, de zogeheten philosophia perennis. De Tien Geboden bevatten de best denkbare uitwerking van dit idee en men vindt er ook duidelijke uitspraken over terug in bijvoorbeeld de preken van Jezus Christus en de brieven van Paulus, maar de traditie van denken over deze voorgegeven morele orde is niet exclusief joods-christelijk van oorsprong. Men vindt er ook sporen van in de klassieke Griekse literatuur, in het Romeinse recht, in de leerstellingen van Confucius, in de Indiaase filosofie - in alle grote beschavingen, waar ook ter wereld, wanneer ook in de tijd. Conservatieven hechten daarnaast ook aan instellingen waarin deze waarden hun bevestiging en bestemming vinden:
Kortom, de kerninstellingen die door Edmund Burke ooit society's little platoons, de kleine pelotonnetjes van de samenleving werden genoemd. Deze waarden en instellingen helpen de orde in de mens zelf en de orde in de gemeenschap te beschermen tegen aanvallen van buitenaf en van binnenuit. Het spreekt voor zich dat een goed geordende samenleving beter in staat is bedreigingen van buitenaf, van menselijke dan wel van natuurlijke aard, te weerstaan. Van binnenuit moeten mens en maatschappij daarnaast vooral worden beschermd tegen de zwakheden van de mens zelf. Immers, de mens is de mens een wolf. [...] In de samenleving groeit de onvrede over het afbrokkelend normbesef, maar dit blijft zonder gevolg zolang op politiek niveau geen bereidheid bestaat een bijdrage te leveren aan de aanpak van dergelijke morele problemen. [...] De bescherming van kerninstituties als het huwelijk, de vereniging en de school is gebaseerd op de idee dat karaktervorming en het oefenen van praktische solidariteit vooral in dit soort instellingen plaatsvindt. Hier leert men op concrete wijze over
Het betreft hier dus het gehele proces van karaktervorming. Karakter is een belangrijk steekwoord in het conservatieve denken over sociale vraagstukken. Een effectieve aanpak van problemen in de welvaartsstaat is dan ook niet mogelijk zonder hernieuwde aandacht voor dit proces van karaktervorming en een herwaardering van de kerninstituties waarin deze vorming plaatsvindt. Hervorming van sociale zekerheid staat hoog op de conservatieve agenda. Conservatieven willen hier meer eigen verantwoordelijkheid en minder etatisme. [...] Op het gebied van onderwijs bevestigen conservatieven vooral het belang van traditionele standaarden in lezen, schrijven en rekenen. Er is geen krachtiger middel om de opwaartse mobiliteit te bevorderen dan gedegen onderwijs. [...] De kern van de conservatieve politieke opvatting vindt men in de volgende uitspraak van de Amerikaanse president Abraham Lincoln:
Tegenover afhankelijkheid van een anonimiserende verzorgingsstaat staat de werkelijke zelfstandigheid, tegenover de woekering van de rechtencultuur de nadruk op eigen verantwoordelijkheden, tegenover atomisering de versteviging van de kerninstituties. Deze opvattingen vormen het uitgangspunt van iedere verdere conservatieve gedachtevorming. De dood van de ideologieën heeft de gevestigde politieke partijen in verwarring achtergelaten. Het emancipatieproces van christelijke bevolkingsgroepen lijkt uitgewerkt. Christen-democratische partijen elders in Europa lijken hier al hun conclusies uit te trekken door de C stilletjes uit hun naam te schrappen. Dit soort verwarring schept ruimte voor een initiatief van de kant van de conservatieven. Dit is het conservatieve moment. Conservatieven dienen de waarschuwing van Edmund Burke serieus te nemen dat wanneer de vijanden van Waarheid en Moraal zich verenigen, de voorstanders hetzelfde dienen doen. Anders, zo waarschuwt hij,
De afgelopen honderd jaar hebben Burke, wat Nederland betreft, ruimschoots in het gelijk gesteld. Het wordt tijd dat conservatieven hier hun conclusies uit trekken.
|
