De geschiedenis van Turkije Tegenwicht |
|
|
Het is niet mogelijk het huidige Turkije te begrijpen zonder de geschiedenis te kennen. We zullen er even in moeten duiken. Kennis hiervan maakt op zijn minst duidelijk dat het woord 'staatsgreep' oude wonden weer open trekt. Ja, het begin ligt alweer een honderd jaar geleden bij het Ottomaanse Rijk, formeel een kalifaat. Dit was in de jaren 1910 e.v. al intern verzwakt, waarna het verder verzwakt uit de Eerste Wereldoorlog tevoorschijn kwam. Helaas moeten we al terug naar 1915, het jaar van de gewraakte 'Armeense genocide', door een aantal landen als 'genocide' geduid, in Turkije tot op heden toe een taboe-onderwerp, dat, juist als taboe, nog terdege voortleeft. De Turkse seculiere republiek opgericht door Kemal Atatürk (coupe nr 1, grondwet a). Deze nam het bestuur krachtig ter hand en zorgde voor een snelle secularisatie en verwestering, o.a. door het schrift te veranderen in een Europees schrift en Arabische woorden uit het Turks te verbannen. Was voordien de CHP, de Republikeinse Volkspartij de enige toegestane partij, in een nieuwe grondwet (b) nu konden er meer politieke partijen worden opgericht, wat dan ook rap gebeurde. Dit had wel een gevolg, namelijk dat men kiezers moest winnen en deze dus naar de mond ging praten in plaats van zelf een ideologie te ontwikkelen. De eerste echte meer-partijen-verkiezingen vinden plaats. Winnaar werd de DP, Democratische Partij, van Adnan Menderes. Staatsgreep (nr 2) door het leger, dat Menderes te autocratisch en te weinig seculier vond. Er komt een nieuwe grondwet (c) die het leger meer macht geeft. In 1961 wordt Menderes opgehangen. Staatsgreep (nr 3) door het leger. Het stelsel van meerdere partijen blijft van kracht. Necmettin richt de MSP op, de Nationale Heilspartij. Deze islamitische middenstandspartij neemt deel aan coalitieregeringen. De volgende staatsgreep (nr 4) door het leger. Alle partijen worden verboden. Een schrikbewind en een heksenjacht op 'links' volgt; velen gevangen, gedood of gevlucht, vooral de toenmalige (linkse) 'opstandige jeugd. Pas veel later, zo rond 2000, wordt deze generatie opgevolgd door andere opstandige jongeren, maar dan de islamisten. Een nieuwe grondwet (d) van de junta, in een referendum door 92% goedgekeurd. Herstel van de democratie, met nu de RP, de Welvaartspartij van Erbakan.
De verkiezingen worden gewonnen door de ANAP, de Moederlandpartij van Turgut Özal. Deze richt zich op de groei van de economie, verwestering en liberalisering, ook van de media. De economie groeit, maar vergroot ook de kloof tussen rijk en arm. Özal wordt premier. Özal wordt president, maar wordt beschuldigd van corruptie en nepotisme. Hij sterft in 1993. Erdoğan wordt, vanuit zijn RP, de Welvaartspartij, burgemeester van Istanbul. Hij doet veel voor deze stad, maar zijn partij en Erdoğan zelf zijn vooral islamitisch en hebben weinig op met de democratie. Dit is maar een uitvinding van het Westen en Allah heeft er bezwaren tegen; die stelt zijn wetten liever zelf op. Hooguit is democratie een middel om aan de macht te komen, de meerderheid te vormen, waarna die democratie niet meer van belang is. De RP, de Welvaartspartij, wint inderdaad de verkiezingen. In 1996 wordt Erbakan premier. Staatsgreep (nr 5) door het leger, dit maal zonder tanks en soldaten. Het leger herneemt eenvoudigweg de macht. De RP, de Welvaartspartij, wordt verboden en ook Erbakan mag niet meer politiek actief zijn. De FP, Partij van de Deugd, wordt verboden. Onmiddellijk wordt er weer een nieuwe partij opgericht: hier verschijnt de APK, Adalet ve Kalkınma Partisi Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling, in feite islamitisch, op het toneel, al snel geleid door Erdoğan (zo schrijf je die naam; spreek uit "Erdohan") en Abdullah Gül. Deze is islamitisch, maar stelt zich meer pragmatisch op, zich richtend op de economie en op Europa. De AKP wint de verkiezingen. Tijdens de campagne was Erdoğan, vanwege dat verbod, 'slechts woordvoerder', al stond zijn portret op alle posters. Ook vanwege dat verbod wordt Gül premier. Herverkiezingen omdat die van 2002 ongeldig zijn verklaard. Erdoğan wordt gekozen als parlementariër en wordt premier, ondank het verbod, nu als parlementariër onschendbaar (een recht dat hij later zelf zou afschaffen). De APK regeert, maar het leger, de rechterlijke macht en de vele hoge kemalistische ambtenaren hebben nog veel macht. Dus richt de AKP zich op het streven om
Welnu: Een volgende wijziging van de grondwet (e), met name onder leiding van toen minister Gül. Minder macht voor het leger en de door militairen geleide staatsveiligheidsrechtbanken, de doodstraf afgeschaft in vredestijd, martelen wordt nu vervolgd, meer persvrijheid, de Koerdische taal toegestaan. Een nieuw Wetboek van Strafrecht en begin van de onderhandelingen met de EU. In het kader hiervan wordt beloofd een vredesproces met de Koerden op te starten. Minister Gül (APK) wordt de beoogde kandidaat-president, opvolger van de sterk seculiere en strenge Necdet Sezer. De presidentsverkiezing wordt echter door het Constitutionele Hof ongeldig verklaard. Dit resulteert in het feit dat volgens de hoogste aanklager, die van het Constitutionele Hof, eist dat de AKP verboden moet worden, want te weinig seculier. Het Hof stemt: 5 leden tegen het verbod, 6 leden voor het verbod, maar grondwettelijk moeten dit er 7 zijn. Dus, later ... zie 2010. In 2007 wordt 'de diepe staat', derin devlet, beter vertaald als 'een staat in de staat' met geheime complotten om een staatsgreep te plegen, al sinds 1997 verdacht, nu echt onderzocht. In 2009 begint de druk op de persvrijheid. Referendum (58% voor) en weer een wijziging van de grondwet (g), met o.a. de mogelijkheid om de generaals van de coup van 1980 alsnog te vervolgen - lees: de macht van het leger verder in te perken. Tot hiertoe kunnen we spreken van een voor de Turken redelijk goede ontwikkeling: het leger is terug in de kazerne, hoofddoekjes mogen weer en de economie groeit. Op zich knappe prestaties van een premier en een partij die in 2007 nog bijna verboden is geweest. Maar er gaat iets veranderen, wat al te zien was aan de druk op de persvrijheid. In 2011 neemt de druk op de persvrijheid toe met verscherpte wetgeving, de sluiting van honderden websites en de wisseling van eigenaren, dus hoofdredacteuren, dus journalisten van tv-zenders en kranten. Met namen Koerden en Gülenisten moeten het veld ruimen. Het jaar begint niet slecht met in maart een wapenstilstand met de Koerden. In de zomer waren er de protesten inzake het Gezinpark - lees: tegen de regering - uiteraard door 'een buitenlands complot'. Tegen het einde van dit jaar wordt dan de corruptie in 'de hoge kringen' publiek. De verdachten zijn o.a. zonen van ministers, een burgemeester en meerdere hoge zakenmannen, uiteraard verenigd in een 'internationaal complot ter omverwerping van de regering'. Bij een noodlanding van een vliegtuig uit Ghana trof de douane honderden kilo's goud in het toestel aan. De zakenman Reza Zarrab, een AKP-er uit de directe entourage van Erdoğan, had Iraans oliegeld witgewassen met fraude en omkoping, ook van Erdoğan's famlie, het goud gekocht en wilde dit naar Iran brengen, hiermee de sancties tegen Iran ontlopend. Binnen enkele dagen worden de betreffende politie-officieren vervangen door AKP-loyalisten en worden de aanklagers en de rechters op non-actief gezet.
Binnen enkele weken vindt een 'zuiverings'-actie plaats bij politie en justitie, vooral onder de Gülen-aanhangers, die toen al "gewapende terroristen" werden genoemd. In de maand ervoor waren al veel Gülen-scholen veranderd in staatsscholen. In mei 2014 zijn alle dossiers in deze zaak gesloten en opgeborgen in een verzegelde kluis. De verdachten werden vrijgelaten. De media zwegen erover, vermoedelijk niet vrijwillig - of uit angst en zelfcensuur. Intussen is Erdoğan drie maal gekozen als parlementslid. Van de grondwet mag dit geen vierde keer worden. Dus stelt hij zich kandidaat voor het presidentschap en wordt medio 2014 inderdaad met 52% van de stemmen als president gekozen (dus door 48% niet gekozen). Een president met plannen: een verandering van de grondwet zodanig dat er een presidentieel systeem ontstaat met de president (in plaats van de premier) als uitvoerende macht. Herverkiezing is dan zodanig geregeld dat Erdoğan in 2023 nog president is, die dan het Nieuwe Turkije kan presenteren op de honderdste verjaardag van de republiek, nu niet als de seculiere Atatürk-republiek, maar als de Erdoğ-republiek. Grondwettelijk is de president partijloos en is er voor alle Turken, maar Erdoğan blijft uitdrukkelijk de AKP-vlag voeren. Op het presidentiële systeem neemt hij alvast wat voorschotjes. Hij trekt de uitvoerende macht naar zich toe en minacht openlijk het Constitutionele Hof. Vanaf 2014 stopt het vredesproces met de Koerden. Desondanks: In juni 2014 haalt
Dit betekent dat de AKP een coalitie moet gaan vormen en niet alleen meer kan regeren, alsook dat het presidentiële systeem in gevaar komt, want de HDP (Koerden) is hier fel tegen. Erdoğ wil geen coalitie, dus de besprekingen falen en er komen op 1 november nieuwe verkiezingen. In juli al laait het geweld in de Koerdische regio weer op. In feite wordt de wapenstilstand opgeheven. Er vallen al snel duizenden doden. Het leger komt met bulldozers de steden in. Op luchtfoto's is goed te zien hoe hele delen van de steden zijn weggevaagd. Bij de nieuwe verkiezingen van 1 november verliezen de MHP en de HDP nu stemmen, de AKP wint stemmen, waarna deze weer alleen kan regeren onder leiding van AKP-premier Davutoğlu.
Direct na de vorige verkiezingen, die in juni, beginnen er tal van rechtszaken tegen kritische journalisten, vooral linkse en Koerdische. In maart 2016 volgt 'De Deal' met Turkije over de vluchtelingen - en de visa, die Turkije afgeschaft wil zien. De buitenlandse politiek verandert ingrijpend:
De genoemde landen zijn pro-Assad, waardoor forse verwijdering van de VS ontstaat. Een van de doelen van Turkije is dat de Syrische Koerden beter in toom kunnen worden gehouden, want stel je voor dat deze Koerden (die met de VS tegen Assad en de IS strijden) de Turkse Koerden eens op het idee van zelfstandigheid kunnen brengen. Op 15 juli volgt dan de mislukte couppoging (6). Wat daarna - en al daarvoor - gebeurde is hier al beschreven in Essay # 74, Turkije tuimelt omlaag.
Als een van de kernpunten stippen we, met behulp van een citaat van de Britse inlichtingendienst GCHQ, nog even aan: Zo werd eind september de Nederlander Joost Lagendijk, Europarlementariër voor GroenLinks, bij zijn terugkeer naar Turkije, waar hij met zijn vrouw woonde, op het vliegveld van Istanbul aangehouden en het land uitgezet. Hij werd gezien als een aanhanger van Gülen. Van niet minder belang is het direct uitroepen van de noodtoestand die nu al langer dan een jaar is aangebleven. Dit stelt de president om ook nu al, zonder het presidentiële systeem, per decreet te regeren, wat hij dan ook direct doet en blijft doen. Op 16 april vindt het referendum over de nieuwe grondwet (h) plaats met slechts 51,4 % van de stemmen ervoor - dus 48,6 % er tegen. Begin juni werd de voorzitter van Amnesty Turkije gearresteerd. Op 5 juli is de directeur, Idil Eser, samen met zeven andere mensenrechtenactivisten van verschillende organisaties en een Zweedse en Duitse consultant. Deze gaven een training aan mensenrechtenactivisten onder auspiciën van de Nederlandse organisatie Hivos, over het veilig gebruiken van het internet - lees: de sociale media, waarmee veel mensen kunnen worden bereikt. Hierin ziet de overheid kennelijk een gevaar. Dan komt er toch protest, massaal protest zelfs, alsof die 48,6 % en de tot zwijgen gebrachte oppositie ineens wakker wordt. Van 15 juni tot 9 juli vindt er een massale protestmars plaats, de Mars voor Gerechtigheid (Adelet, van Ankara naar Istanbul, op initiatief van de CHP, de Cumhuriyet Halk Partisi, Republikeinse Volkspartij, Kemalistisch, en met name de leider daarvan Kemal Kilicdaroğlu. De aanleiding hiertoe was de veroordeling van een parlementslid van de CHP tot 25 jaar cel. De tocht ging naar de gevangenis waar hij zat. Andere oppositiepartijen sloten zich erbij aan. Zeer recent zijn de regels voor het parlement veranderd. Dit moet ruim tweeduizend wetten hebben aangenomen voordat de nieuwe grondwet op de beoogde datum, na de verkiezingen in november 2019, in werking kan treden. Er is nog drie minuten spreektijd toegestaan. 'Westerse kleding' (zwart pak) is niet langer verplicht. Stemmingen zijn openbaar (om dissidenten te weren). Alleen de staatsmedia mogen verslag doen - lees: de oppositie kan de sociale media niet meer gebruiken en hebben geen enkele ruimte meer. bepaalde termen zijn verboden (bijvoorbeeld "Koerdistan" alsook kritiek op de geschiedenis - lees: de Armeense genocide. Het parlement wordt een stempelmachine. Intussen meldt de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN in een rapport een forse toename van het al hevige geweld in de Koerdische gebieden, samengaande met een toenemende mate van schending van de mensenrechten, zoals de vernietiging van hele wijken in de steden, uitgaansverboden en toegangsverboden, o.a. voor de commissie die dit rapport opstelde, alsook de sluiting van bijna tweeduizend ngo's en kritische media, aldus zelfs de staatskrant. De beschuldiging luidt, uiteraard, "terrorisme".
Het bovenstaande, met het overzicht van de staatsgrepen en grondwetswijzigingen. laat zien dat "staatsgreep" en "grondwet" beladen woorden zijn geworden. Cruciaal is het begin in 1923, toe Kemal Atatürk de seculiere republiek oprichtte en 'met man en macht' doorvoerde, met het leger als bewaker ervan, terwijl een groot deel van de bevolking hier helemaal niet aan toe was. Dit werkt tot op heden nog door. Steeds was het het leger dat ingreep. Een grote omslag was die van 1946, toen het meer-partijenstelsel werd ingevoerd en de kiezer invloed kreeg. Die kiezer was niet altijd zo seculier als het leger wenste, dus het leger bleef ingrijpen. Het is op zich een prestatie van formaal dat Erdoğan erin slaagde het leger terug te dringen in de kazerne en de politiek het primaat te geven. Helaas kwam er een tweede omslag. Gebruikte Erdoğan eerst zijn macht om de economie op te krikken en een omslag in de richting van de EU te maken, vanaf 2013 gebruikte hij zijn macht om zijn macht te handhaven. Macht corrumpeert, weten we. We zien nu een gepolariseerd land met een autoritaire president aan de macht, steunend op een toekomstig presidentieel systeem en slechts op een fractie meer dan de helft van de kiezers. Er is geen terugweg, denk maar aan die kluis vol met aanklachten.
We zien een toenemende spanning met de EU, een bijna volledige pers-onvrijheid, een goeddeels tot zwijgen gebrachte (en verdeelde) oppositie, wanhopige Koerden zonder uitzicht op vrede, een stagnerende economie en een onderwijs dat, na de massale sluiting van de Gülen-instituten, duidelijk onder de maat is.
Op Gülen en het gülenisme komen we nog terug. Gülen zit in de VS, Erdoğan heerst met harde hand in Turkije. Hij is een populist in zoverre als hij zegt de stem van Het Volk zegt te spreken en Het Volk stelt tegenover 'De Elite', lees: de kemalisten en de Gülenisten. Is deze populist populair? Ja, bij een fractie meer dan de helft van de bevolking, de in het buitenland wonenden meegerekend, maar dus niet bij de andere helft. Die treurt om gevangen familieleden - of zit zelf vast, opgeheven media, scholen, ziekenhuizen zelfs, verloren banen. Er doğan stelt zich op als "De Sterke Leider", waar een deel van het volk wel van houdt. Meer nog: als "De Verheven Leider", Baş Yüçe, een term van zijn leraar en inspiratiebron Necip Fazıl Kısakürek (1904-1983). 'Verheven' - ook vroom? Ja, moslim, maar toch vooral een pragmatisch machtspoliticus, meer een doener dan een ideoloog. Voor zover hij een ideologie heeft, is deze conservatief en nationalistisch - en verre van echt democratisch. Hij bemoeit zich met elk detail, bijvoorbeeld met het uitbannen van de evolutieleer uit het onderwijs. Zijn aanhang woont op het platteland, zijn opponenten in de steden. Hij is moslim, maar stelt zich toch weinig islamitisch op. Dit kunnen we zien uit het volledig uitbannen van zijn mede-moslim Gülen en diens volgelingen. Ook zien we het aan het 'misbruik' van de islam door na de coup te spreken van "martelaren" en daar een brug naar te noemen. 'Martelaren' in de betekenis van 'gemartelden' sterven voor hun geloof, niet voor een staat. 'Martelaren' in de betekenis van 'zij die martelen' vinden we nu net in de AKP en in werking gezet door de president met zijn decreten tijdens de nog altijd voortdurende noodtoestand. Erdoğan kan absoluut niet tegen kritiek; die ziet hij als "belediging". Hiervoor zijn zo'n duizend processen begonnen. Bij kritiek voelt hij zich gekrenkt, en "als hij wordt gekrenkt, komt het slechtste in hem naar boven" (zie de lijst met bronnen). Kritische journalistiek is ook kritiek, 'dus' belediging. Tal van journalisten zitten gevangen. Een stuk als dit had in Turkije niet geschreven kunnen worden. Dan maar hier, dus. Waar gaat dit heen? Naar het jaar 2023, als de republiek honderd jaar bestaat. Dan is de De Grote Erdoğan wiens portret hangt naast - of in plaats van - dat van Atatürk. De eerste als stichter van de seculiere republiek, de tweede als Grote Redder van een dan vooral islamitische republiek, die gebruik heeft gemaakt van wat hier helemaal in het begin is gezegd, een cruciaal punt, dat Atatürk te snel was met zijn wel zeer radicale hervormingen. De bevolking, vooral die van het gelovige platteland, kon hem hier niet in volgen. Juist dit deel van de bevolking heeft dan iemand die 'met hun stem spreekt', te weten een pragmatische en machtige president, dus zeer elitaire in zijn paleis met duizend kamers zitten. Als het zover komt, met een nu wankelende economie, een gepolariseerd volk, een wakker wordende oppositie en met een groot gebrek aan goed opgeleid kader, want de goed opgeleide gülenisten zijn nu veranderd in ontslagen of gevangenzittende "terroristen". Binnen of buiten de EU? Euro-commissaris Juncker sprak op 13 september 2017: [Lijst van politieke partijen] [ < Vorige ] "De mond gesnoerd - De personvrijheid in Turkije" |
