Vrijheid

Weblog # 15 - Tegenwicht
Bevrijdingsdag 5 mei 2005

Zestig jaar vrijheid - welke vrijheid?

Je hebt de negatieve 'vrijheid van ...' (wantoestanden) en de positieve 'vrijheid tot ...' (denken en handelen). De eerste is nooit helemaal mogelijk, de tweede kent beperkingen zoals 'zolang je de ander niet schaadt' en 'binnen de wet'. Ook beperkt de vrijheid van de een die van de ander.

	'Het vrije woord' is danig in discussie geweest de laatste maanden.
	Mag je mensen "geitenneukers" noemen?
	Mag je een Profeet beledigen?
	Mag je de koningin beledigen?
	Mag je op de avond van de vierde mei pal na de dodenherdenking "Hamas, Hamas ..." roepen?

Niet alles mag: dan zou er een anarchie heersen, de sterksten zouden winnen en het land zou voor de anderen onleefbaar worden

Daar zijn we in 1945 van bevrijd, van die sterkere. Om vrijheid te realiseren, zijn er ook daarna nog zekere regels nodig, dus zekere onvrijheden. Er is een staat nodig met een zekere macht. Denk aan Sudan, Uganda, voorheen Afghanistan en ten dele nu Irak, waar krijgsheren en milities de macht hebben.

Het bijzondere van ons land is dat onze staat democratisch is: dat de macht in laatste instantie 'bij het volk ligt'. Dit is niet letterlijk te nemen, anders zou wiet kweken zo ongeveer verplicht zijn in plaats van verboden, en zouden de straffen voor zekere delicten beduidend hoger liggen. Het kiesrecht zit er tussen, het kiezen van wijze volksvertegenwoordigers.

Met het kiesrecht kan 'het volk' een regering wegstemmen, zoals in 2002 is gebeurd. Of er dan ook een betere komt, ja, dit is nog de vraag, zoals in hetzelfde jaar nog bleek. Blijkbaar ligt het ook weer niet zo simpel: een populaire bestuurder die leuk overkomt op de tv, is daarmee nog niet een wijze en goede bestuurder. We leven (nog) in een democratie, niet in een mediacratie.

Het bijzondere van de democratie is niet alleen dat we zo de regels kunnen stellen en handhaven, maar dat we ze ook kunnen veranderen. Zelfs de manier waarop de regels kunnen veranderen kan veranderen: in principe kan de grondwet gewijzigd worden.

Dit is een groot goed. Vanzelfsprekend is het niet, democratie dient onderhouden en steeds weer gerealiseerd te worden. De voorwaarden ertoe dienen steeds weer waargemaakt te worden:

'Vrijheid is het belangrijkste streven van de mens'

Melke Oosterwijk
interviewt Femke Halsema,
over Sartre; Trouw 29 april 2005

[...] "Onlangs [...] bracht de feministe El Sadaawi drie soorten onvrijheden ter sprake:

	onvrijheid door familie,
	onvrijheid door lokale heersers en
	onvrijheid door het globale kapitalisme.

Ik wil daar nog aan toevoegen:

onvrijheid door armoede.

Het is de opdracht van de mens én van de politiek om bevrijding uit die onvrijheden te bewerkstelligen.

Vrijheid betekent voor mij [...] het verdedigen van burgerrechten: vrijheid van meningsuiting, vrijheid van religie. Mensen moeten zich vrij kunnen voelen zonder zomaar te worden gecontroleerd of afgetapt. Maar de overheid lijkt zich nu een aantal bevoegdheden te geven [...]. Als mensen op basis van vermoedens kunnen worden opgepakt, zonder dat ze inzage krijgen in hun strafdossier, wordt d evrijheid aangetast. [...]"

[...]

"[...] Isaiah Berlin [...] wees op het onderscheid tussen negatieve en positieve vrijheid én op het belang van ethisch pluralisme. Daarmee wees hij erop dat het voor het geluk van de mensen van belang is dat ze hun culturele eigenheid kunnen bewaren. Als mensen een hoofddoek willen dragen, dan dienen ze daarin te worden vrijgelaten. Ik vind het van groot belang dat er in de publieke sfeer de mogelijkheid tot cultureel verschil is."

	het inderdaad kiezen van wijze volksvertegenwoordigers,
	het handhaven van een zeker peil van ontwikkeling van het gehele volk,
	het erkennen dat soms het algemeen belang gaat voor het eigen- of groepsbelang: een volksvertegenwoordiger vertegenwoordigt het gehele volk en niet allen de eigen (belangen)partij;
	het zorgen dat iedereen die hier woont zich deel van de samenleving weet en voelt; maar ook
	het blijven beseffen dat vrijheid nooit absoluut kan zijn.

Je hoort nogal eens dat 'de vrijheid te ver is doorgeslagen', of dat, anders gezegd, 'het individualisme is doorgeslagen ten koste van het gemeenschapsgevoel'. Hier zit wel iets in.

Minister Verdonk, u moet zich doodschamen

Florien Bulens, Trouw 29 april 2005

Vanochtend [...] heeft mijn klas zeer terneergeslagen gereageerd op de deportatie van een van hun klasgenoten met wie ze vier jaar lang gewerkt hebben aan de voorbereiding van hun examen.

[... H]ij heeft geen afscheid kunnen nemen van zijn klasgenoten, examen doen in mei is van de baan.

Straks wordt hij met zijn familie teruggestuurd om daar mogelijk als kindsoldaat in het leger terecht te komen.

[... G]isteren werd hen gesommeerd met hun koffer klaar et staan, zodat ze vanmorgen geruisloos konden vertrekken.

Waar hebben wij dat meer gehoord, hoe vaak worden wij er nu, 60 jaar na dato, aan herinnerd dat dit ooit eerder is gebeurd en dat er zo weinig protest was tegen deze mensonwaardige behandeling?

"Wij hebben de vrijheid niet om te doen wat we willen, we hebben de vrijheid om in gemeenschap met anderen wat tot stand te brengen."
{Minister Donner, De les van Adam, Trouw, 15 april 2005)

Dezelfde minister Donner wijst op de noodzaak van goede waarden en normen. Ook hier zit wel iets in. Plezier en geluk zijn als waarden onvoldoende; ze zouden leiden tot het doelloos najagen van plezierige ervaringen, niet tot het opkomen voor de zwakken. Religie, zegt hij, kan hierbij wel inspireren, maar mag voor de staat niet bepalend zijn. De staat dient van staatkundige beginselen uit te gaan.

Kortom: absolute vrijheid is niet mogelijk; er zijn altijd begrenzingen. Het mooie van onze democratie is dat we die uiteindelijk gezamenlijk kunnen bepalen. Maar ook democratie vraagt om onderhoud: om wijsheid, om ontwikkeling, om verder kijken dan het eigen- of groepsbelang. Het vraagt ook dat we uitkijken dat hier de media de democratie dienen en niet de politiek verwordt tot een mediacratie.

"De vrijheid verdient het om volop besproken en bediscussieerd te worden. Want de vrijheid valt en en staat met de ruimte die we elkaar gunnen om van die vrijheid te genieten. En dat gaat alle ingezetenen van dit land aan, ongeacht achtergrond of herkomst, want vrijheid delen is de kunst"
(Nine Nooter, directeur van het Nationaal Comité 4 en 5 mei, Trouw 4 mei 2005)

"We associëren moed meestal met gevaarlijke situaties. Situaties waarin de vrijheid in de knel is geraakt en heroverd moet worden. Maar ook een vrij, open land heeft moedige mensen nodig. Doorzetters die ieder op hun eigen manier de vrijheid constructief invullen en daarmee zeker stellen voor de toekomst. Met woorden, maar vooral met daden.

Ouders die hun kinderen met liefde en geduld opvoeden tot vrije, verantwoordelijke burgers.

Onderwijzers die hun leerlingen nieuwsgierigheid en respect voor anderen bijbrengen.

Hulpverleners die mensen, die lijken af te haken, er weer bij betrekken.

Dienaren van de publieke zaak die de moed bezitten om te doen wat gedaan moet worden, tegen alle trends en opportunisme in.

Zij zijn broodnodig voor onze toekomst in vrijheid."
(Kroonprins Willem-Alexander, 5 mei 2005)

Luuk van Middelaar schreef een uitstekend artikel over de vrijheid:
Het spel van de vrijheid
in Trouw van 30 april 2005: