Het referendum

Weblog Tegenwicht  20 - 23 mei 2005

Democratie: 'het volk regeert', mooi natuurlijk.
Dus houden we een referendum over de Europese grondwet.
Maar regeren betekent ook: de stukken lezen en dit doet men niet.

Uit allerlei peilingen blijkt dat het Nee het kan gaan winnen van het Ja.  
Maar het ja of nee waarop? 
Naar blijkt, niet op de vraag die gesteld wordt.

Men kan in principe aan de tekst komen waar het om gaat: op het gemeentehuis of op het internet zijn ze verkrijgbaar. Maar wie doet dit? Het eerste bleek al lastig of niet mogelijk, het tweede behelst een enorm bestand. Het is een dik boek voor onze tijd waarin we aan one liners gewend zijn geraakt. Het boek is een tikje moeilijker dan Jip en Janneke. Er werden samenvattingen en folders verspreid, maar velen kregen die niet (18%) en weinigen hebben ze ook gelezen.

Aan de kwaliteitskranten ligt het niet: die hebben vrijwel dagelijks pagina's vol informatie en journalistiek bezien heel netjes zijn steeds de voor- en tegenstanders gelijk bedeeld met ruimte. Het is zoveel informatie dat menig gestaald krantenlezer er niet geheel aan toe zal komen. Tweederde van de mensen zegt niet goed geïnformeerd te zijn. Een ruime meerderheid vindt de voorlichting door het kabinet niet betrouwbaar. 

Desondanks gaat het volk regeren - maar hoe: uit de peilingen blijkt dat men, aldus de kranten dezer dagen, vrij massaal nee gaat stemmen tegen...

Kortom: het volk wil regeren, maar leest de stukken niet en houdt zich niet aan de agenda. Men informeert zich niet en stemt op gevoel, mogelijk ook op de one liners van enkele tegenstanders. Deze zijn markant genoeg te vinden aan de beide uitersten van het politieke spectrum: uiterst links (SP) en uiterst rechts (Wilders), mogelijk uit geheel verschillende motieven, maar overeenkomend in een moderne vorm van nationalisme of - we zijn maar een klein land - provincialisme.

Zo verspeelt het volk in feite deze vorm van het recht op regeren, van democratie. De regering zegt nu dan ook zich niet aan een 'Nee' te houden omdat de meerderheid van de volksvertegenwoordigers en maatschappelijke organisaties voor zijn: het nadenkend deel van de natie. 

De keuze om over dit onderwerp een referendum te houden is kennelijk geen juiste. Misschien zijn referenda wel mogelijk en zinvol in eenvoudiger en meer concrete kwesties, kennelijk toch niet als stemming over een dik boek dat niemand leest, zelfs de samenvatting niet.

Een crisis in de democratie? Kun je wel zeggen, ja.
Het lijkt nu meer op een mediacratie waarbij de televisiebeelden, snel en flitsend gezapt, de wil van het volk volgen en bepalen.

En het parlement dan? Wel, dit volgt ook de mediacratie door op elke hype te reageren, daarbij zelfs de scheiding der machten te schenden en zo achter de waan van de dag aanhollen in plaats van de stukken te lezen en wijs te regeren. Nu ja, een deel van het parlement doet dit, vermoedelijk mede vanuit de wens om herkozen te worden. Daarvoor moet men populair zijn en leuk overkomen op het beeldscherm, in one liners spreken en de Jip en Janneke taal beheersen.

Door zo met het eerste echte referendum om te gaan, antwoordt het volk meteen op een andere vraag, namelijk of het wel in staat en bereid is om per referendum mee te regeren.

Ajuus democratie, RIP!

Het woord en het principe van de volksvergadering stamt uit het oude Griekenland. Maar zo 'democratisch' ging het daar niet aan toe. Alleen de vrije mannen mochten deelnemen. Bij beschrijvingen lezen we dat de beste spreker, die goed overkwam bij het volk, het nog wel eens won van het beste idee. Retoriek won het dan van wijsheid. Bij Plato lezen we in Politeia dat eigenlijk alleen wijze en gerijpte volwassenen van boven de dertig of veertig jaar zouden mogen regeren.

Vertaald naar onze tijd en cultuur betekent dit een pleidooi voor de vertegenwoordigende democratie boven de directe democratie:
het volk wil wel regeren, maar neemt zich er de moeite niet toe.