Citaten uit

Na gouden jaren dreigt fatale crisis

Turkije - Mogelijk verbod op de AK-partij is tekenend voor de huidige krachtmeting

Erik-Jan Zürcher, NRC Handelsblad 30 juli 2008

Erik-Jan Zürcher is directeur van het Internationaal Instituut voor Sociale geschiedenis en hoogleraar Turkse talen en culturen aan de Universiteit Leiden.

In Turkije lijkt de strijd te gaan over verschillende visies op de identiteit van het land. Maar in werkelijkheid is er sprake van een strijd om de macht, meent Erik-Jan Zürcher.

De afgelopen zes jaar zijn een gouden tijd voor Turkije geweest. Sinds de spectaculaire verkiezingsoverwinning van de Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (de AK-partij) in 2002 kende het land politieke stabiliteit; een daadkrachtige regering die, niet geremd door politieke en ideologische taboes, vergaande democratische hervormingen doorvoerde; en ononderbroken hoge economische groei.

[...]

In 2007 werd de AK-partij hiervoor beloond met een daverende overwinning in de landelijke verkiezingen. Maar liefst 47 procent van de stemmen ging naar de partij van premier Erdogan, wat net als in 2002 goed was voor een absolute meerderheid van de zetels in het parlement.

De Turkse bevolking trok met dit resultaat een lange neus naar het leger dat, samen met andere delen van het staatsapparaat en de oppositie in het parlement dwars was gaan liggen toen de AK-partij haar tweede man, minister van buitenlandse zaken Gül in het parlement tot president wilde kiezen. Na de verkiezingen werd Gül alsnog president.

Inmiddels is de atmosfeer in Turkije totaal veranderd. De berichten over Turkije in onze media gaan nu

[...]

Ergenekon is een onrustbarend fenomeen. Al sinds de vroege jaren negentig duiken in Turkije keer op keer berichten op over de hechte banden tussen mensen uit het leger, de veiligheidsdiensten, ultranationalistische militanten en maffiosi, het complex dat wordt aangeduid als de diepe staat.

In 1995 barstte het schandaal over de diepe staat los toen bij een auto-ongeluk een parlementslid van de regeringspartij, een hoge politiebeambte en een beruchte ultrarechtse militant in dezelfde auto bleken te zitten. Die militant was op dat moment officieel een van de meest gezochte misdadigers van Turkije, maar had wel een vers VIP-paspoort op zak, getekend door de minister van Binnenlandse Zaken. In de achterbak lagen wapens.

Van tijd tot tijd waren er nieuwe berichten en incidenten die lieten zien dat ondergrondse netwerken, waarin gepensioneerde officieren een leidende rol speelden, nog altijd actief waren. Vermoedelijk waren zij ook betrokken bij de moord op de Armeens-Turkse redacteur en journalist Hrant Dink vorig jaar.

Het nieuwe is dat de regering nu voor het eerst ernst lijkt te maken met de ontmanteling van de diepe staat en de betrokkenen vervolgt.

[...]

Het leger ziet de AK-partij als een partij die uit is op de sluipende islamisering van Turkije en laat bij iedere gelegenheid zijn wantrouwen tegen de regering blijken. Nu de steun van de bevolking voor de AK-partij bij de verkiezingen is bevestigd, heeft de seculiere vleugel zijn toevlucht genomen tot de juridische weg.

De hoogste officier van justitie van Turkije heeft bij het constitutionele hof het verbod geëist van de AK-partij omdat deze partij de seculiere orde van Turkije zou ondermijnen. De aangedragen bewijzen zijn flinterdun [...].

[...]

Wat in feite aan de orde is, is de vraag wie in Turkije de baas is. De parlementaire meerderheid of de hoogste organen van de staat, van het leger, de bureaucratie en de rechterlijke macht?

Aan de oppervlakte lijkt de strijd in Turkije te gaan over verschillende visies op de identiteit van het land - seculier of religieus, maar in feite is het vooral een machtsstrijd, waarin een oude stedelijke en met de staat verbonden elite weigert te erkennen dat de snelle sociale en economische ontwikkeling van Turkije een nieuwe machtsbalans heeft geschapen.

De AK-partij is de stem van de provincie, van de migranten die naar de grote stad zijn getrokken en die inmiddels in een stad als Istanbul driekwart van de bevolking uitmaken, en van de nieuwe rijken - zakenlui die spectaculair succes hebben gekend sinds de liberalisering van de Turkse economie in de jaren tachtig, maar die qua normen en waarden nog steeds wortelen in het conservatieve klimaat van de provinciestad.

[...]

Voor Europa is de keuze duidelijk. De EU kan onmogelijk een land opnemen waar democratisch gekozen regeringen via buitenparlementaire druk en juridische trucs ten val worden gebracht.

[...]

Maar het is wél een democratisch gekozen regering die breed wordt gesteund. Zij verdient de steun van Europa, zowel tegen de griezels van het Ergenekon-netwerk als tegen de autoritaire staat.