Als het volk regeert ...
... in de polder
Tegenwicht weblog # 111, 6 september 2008
We kijken naar de democratie in Thailand en Turkije, Irak en Gaza,
Rusland en de VS. Onderweg stuiten we op factoren die nodig zijn voor
een democratie. Aan de hand daarvan kijken we naar Nederland. Daar gaat
het niet slecht, maar het is hier wel uitkijken geblazen.
|
|
Thailand en Turkije
Er is een opmerkelijke parallel tussen de recente politieke
gebeurtenissen in Thailand en in Turkije. In Thailand is het conflict
nog in alle hevigheid gaande, in Turkije lijkt er wat rust gekomen te
zijn.
In Thailand staan twee groepen tegenover elkaar:
 |
een minderheid van stedelijke ontwikkelde middenstanders en elite,
verenigd in de PAD, Volksaliantie voor Democratie (hoewel
weinig 'volks' en weinig 'democratisch') tegenover |
|
een meerderheid van minder ontwikkelde arme mensen van het
platteland. |
Nadat de vorige premier Thaksin door het leger verdreven was en de
democratie hersteld is, werd de huidige premier Samak door de
meerderheid gekozen. Deze meerderheid is redelijk tevreden over hem
omdat hij de gezondheidszorg verbeterde en de armoede bestreed, onder andere door minikredieten
beschikbaar te stellen. Wat er gebeurt is dat de welvaart en invloed van
de stad nu ook gegeven wordt aan het platteland. Daarom komt de elite in
opstand tegen 'het volk'.
Zij menen dat de premier
corrupt is en de stemmen op het platteland 'voor geld gekocht heeft'. Ze
verwijten hem populisme en vinden dat hij moet opstappen. Markant genoeg
meent de PAD, de weinig volkse en weinig democratische Volksaliantie
voor Democratie, dat het kiesstelsel moet veranderen:
|
70% van de leden van
het parlement zou benoemd moeten worden en |
|
slechts 30% zou gekozen mogen
worden.
|
|
Zij weten dat zij verkiezingen niet kunnen winnen. Daarom wijzen
ze ook het referendum dat Samak wil houden af: een referendum betekent
dat de meerderheid van het volk beslist, dus niet meer de elite. De
uitslag van een referendum of nieuwe verkiezingen is voorspelbaar.
Het leger en de politie houden zich terzijde; zij vinden dat er
een politieke oplossing moet komen zonder geweld.
|
|
Elite ziet democratie
als tirannie van de meerderheid; Elske Schouten, NRC
Handelsblad 2 september 2008
Thailand is verdeeld: het armere platteland steunt premier Samak,
omdat zijn voorganger Thaksin hun leven verbeterd heeft. De
stedelijke middenklasse heeft complexere eisen. Volgens hun
landgenoten in Bangkok zijn ze te dom om te stemmen.
|
|
In Turkije heeft een soortgelijke strijd gewoed. Wij
schreven er hier al over in weblog # 82: Tweespalt
in Turkije. Ook hier is het
|
|
een minderheid van de stedelijke dogmatisch streng-seculiere
middenstand en de elite, vooral het leger, tegenover |
|
de meerderheid van de mensen op het platteland die veelal moslim
zijn, vertegenwoordigd door de AKP die niet dogmatisch is, gericht
is op Europa en die economisch en rechtsstatelijk al veel verbeterd
heeft.
|
|
|
De
AK-partij, dat is de arme massa;
Erdal Balci, Trouw 2 april 2008
De Turkse elite haat de regeringspartij AKP. Waarom verzetten
deze beter opgeleide Turken, die voorheen westers georiënteerd
waren, zich nu ineens tegen democratisering?
„Onze elite hield
van de westerse muziek, het dansen, de drank. Maar ze ontdekt nu
dat bij het Westen ook de democratie hoort.”
En dat valt
tegen. |
|
Zoals bekend won de meerderheid bij het kiezen van parlement en
president. Ook hier kwam de minderheid in opstand. Met behulp van een
boycot van de stemming in het parlement werd de keuze van de president
althans uitgesteld tot na nieuwe verkiezingen.
Daarna riep de seculiere minderheid de rechterlijke macht - deel van
de stedelijke streng-seculiere elite - te hulp om eerst het
hoofddoekverbod weer in te voeren en daarna om de hele AKP, Adalet ve
Kalkιnma Partisi, Partij voor Rechtvaardigheid en Vooruitgang van
premier Erdogan, een partij van islamitische snit, maar niet echt
dogmatisch, te verbieden. Dit werd nog spannend omdat het
Constitutionele Hof niet eenstemmig was en bij meerderheid moest
beslissen: de AKP werd niet verboden.
|
|
Blije aanhang van de AKP |
|
In plaats daarvan werden veel leden van een zeer rechtse en
nationalistische groep gearresteerd, waaronder hoge functionarissen,
onder verdenking van ernstig gebruik van geweld waaronder de moord op
Hrant Dink. Dit alles onder de naam derin devlet, meestal
letterlijk vertaald als 'de diepe staat', maar beter als: 'de ondergrondse
staat', 'de geheime staat', of 'de staat onder de staat'.
|
|
’Diepe Staat’
heeft het gemunt op regeringspartij; Trouw 2 april 2008
De diepe staat, een geheime organisatie waarvan tot nu toe
bekend is dat zij onder leiding stond van oud-generaal Veli
Kucuk, wil af van de AKP. De republikeinse CHP en haar achterban
zien de regeringspartij eveneens graag verdwijnen. Ook de
republikeinse pers is de AKP liever kwijt dan rijk.
|
|
Het leger hield zich dit maal terzijde en zo is er weer enige rust in
het politieke landschap gekomen.
|
|
De
staat is heilig; Erdal Balci, Trouw, 14 juni 2008
De generaals, de hoge rechters en de CHP-leiders weten wat
het beste is voor het volk. Zij zijn de staat. Eén man die het
wel in zijn hoofd haalde om de staat te veranderen was een
Armeniër. De laatste keer dat ik hem zag was op de televisie.
Met twee kogels in zijn hoofd lag hij op zijn buik voor de
ingang van zijn kleine, progressieve krant. |
|
Na
gouden jaren dreigt fatale crisis; Turkije - Mogelijk
verbod op de AK-partij is tekenend voor de huidige krachtmeting;
Erik-Jan Zürcher, NRC Handelsblad 30 juli 2008
In Turkije lijkt de strijd te gaan over verschillende visies
op de identiteit van het land. Maar in werkelijkheid is er
sprake van een strijd om de macht.
De afgelopen zes jaar zijn een gouden tijd voor Turkije geweest.
[...]
Inmiddels is de atmosfeer in Turkije totaal veranderd. |
Wat we in beide landen zien is dat een 'volkse' meerderheid
met een mogelijk 'populistische', of althans populaire premier of president het wint van de
meer ontwikkelde en meer welvarende stedelijke seculiere minderheid -
die nu dus flink moppert. Markant genoeg zien we hier de seculieren aan
de conservatief-nationalistische kant en de moslims aan de Europese en
meer liberaal-democratische kant staan. Maar vooral zien we een machtige
elite zijn macht verliezen aan een ruime meerderheid van het volk. Om
die macht gaat het vooral. We zien ook hoe belangrijk het is dat een
meerderheid goed met de minderheden omgaat.
Irak en Gaza
"Democratie in Irak"
- schreven wij in 2005 in onze weblog # 2. Het klinkt mooi, maar werd
daar erg moeilijk. Irakezen stemmen namelijk niet over politieke
programma's, maar langs etnische en religieuze lijnen. Jarenlang
hadden de relatief seculiere Sunnieten onder Saddam Husein geregeerd en
naar hartelust de sji'ieten onderdrukt. Maar de sji'ieten zijn in de
meerderheid in Irak, zij wonnen dus de verkiezingen en meenden hun gang te
kunnen gaan om nu de sunnieten te gaan onderdrukken.
Ook in Gaza werden verkiezingen gehouden. Daar won
Hamas het van Fatah. Hamas gebruikte zijn macht om
Fatah weg te
jagen en heeft nu de alleenheerschappij over de Gaza-strook.
De wereld gruwelde. Vrijwel geen land erkent Hamas als het wettelijk
bij meerderheid gekozen gezag; met ziet Hamas niet als politieke partij
maar als een 'terroristisch netwerk', meerderhei of niet.
In beide landen zien we dat het houden van verkiezingen
consequenties heeft: er kan een 'ongewenste' meerderheid aan de macht
komen die met de minderheden wel raad weet. En weer zien we hoe
belangrijk het is dat een meerderheid goed met de minderheden
omgaat.
Rusland
Hier zien we Poetin, eerst president, nu premier, in beide gevallen
gekozen door een meerderheid van het volk. Zo'n machthebber zou in
Nederland geen kans hebben, maar de Russen vinden het kennelijk wel best
zo: nationalistisch, materialistisch, daadkrachtig en strijdbaar.
Hier moet wel iets bij vermeld worden. 'Het hele volk' zou achter
premier en president staan in de recente oorlog in Georgië. Maar het
volk is slecht geïnformeerd. De vrije media zijn in Rusland om
zeep geholpen; het volk kreeg alleen beelden vanuit het Kremlin te zien
en was dus zeer eenzijdig geïnformeerd.
Hier komt dus een factor bij: democratie, het volk regeert, OK, maar
dan moet het volk wel goed geïnformeerd zijn.
De VS
|
Uit de verte zijn we hier nu getuige van het in onze ogen nogal
absurde verkiezingscircus in de VS.
De VS is een diep verdeeld land met
een nek aan nek race tussen twee grote partijen, een conservatieve en
een zeer conservatieve. Staat bij ons toch het programma vrij centraal,
daar staat vooral de persoon centraal. Feiten doen weinig terzake,
want je hebt daar "linkse en rechtse feiten". Voor rechts zijn
de linkse feiten uiteraard niet te vertrouwen. (Bron: →
).
|
|
Linkse
feiten deren aanhang Palin niet; Op Republikeinse
conventie zijn onthullingen over running mate McCain verhaaltjes;
Tom-Jan Meeus, NRC Handelsblad 2 september 2008
In het moderne Amerika bestaat nu eenmaal geen collectief
bewustzijn, je hebt linkse feiten en rechtse feiten, en voor het
merendeel van de Republikeinse afgevaardigden die hier deze week
bijeen zijn, behoort alle nieuwe informatie over Palin tot de
linkse feiten - die uiteraard niet te vertrouwen zijn. |
|
|
|
|
|
We zien nu dat beide partijen om de meerderheid strijden, dus om de
stem des volks. Dat volk is conservatief en goeddeels streng-christelijk.
We zien dat McCain een charmante oer-conservatief-christelijke dame als running
mate naar voren schuift - niet om haar politieke en bestuurlijke
kwaliteiten (zij is bepaald onervaren) maar om de stemmen te trekken van
vrouwen en conservatieve christenen - met hun in onze ogen zo vreemde
combinatie van
|
tegen seksuele voorlichting, maar ook |
|
tegen abortus en
stamcel-onderzoek, |
|
|
En
nu: links tegen rechts, hard tegen hard; Verkiezingen VS
- Met twee maanden te gaan, is de strijd om het Witte Huis nu
een nek-aan-nekrace; Tom-Jan Meeus, NRC Handelsblad, 6 september
2008
Met de conventies achter de rug zijn [...] zijn [ ...] de
voorwaarden [...] geschapen voor een ouderwetse campagne –
links tegen rechts, hard tegen hard. [...]
Tegelijk staat het wel vast dat door de komst van Palin ‘de
culturele oorlogen’ – die de Republikeinen sinds de jaren
zeventig met zoveel succes hebben gebruikt – nieuw leven
ingeblazen worden. |
|
pro family en pro life heet dat daar,
maar dan ook |
|
pro wapenbezit,
pro doodstraf en pro oorlogen. |
|
Tegen seksuele onthouding voor tieners - die daar
gemiddeld op medio vijftienjarige leeftijd hun eerste seksuele
gemeenschap hebben.
Dat de tienerdochter van deze 'modelmoeder' ongehuwd zwanger is
deert rechts niet, want zij pleegde geen abortus en dan is alles
weer goed. |
|
Al even vreemd oogt ons de plicht
om het creationisme te onderwijzen en een verbod op het onderwijzen van
de evolutieleer. |
Dit wordt nog spannend: het zal toch de meerderheid zijn die, zij het
via kiesmannen m/v, de president kiest en die heeft veel macht daar. We
hebben gezien hoe Bush met vermoedelijk een minderheid aan kiezers, maar
een kleine meerderheid aan kiesmannen, heeft gewonnen in 2004. Met alle
gevolgen van dien ... In begin 2008 schreven wij hier al Opiniestuk #
34: Gekant tegen het Amerika van Bush.
Een president heeft een enorme macht in de VS. Honderd maal meer dan
die van de koning van Thailand en onze onze koningin samen.
|
Hij of zij is opperbevelhebber van het leger, |
|
benoemt de leden van het Hooggerechtshof (dat daar ook weer meer
macht heeft dan onze Hoge Raad), |
|
kan in veel gevallen met een veto besluiten van het congres naast
zich neerleggen, bijvoorbeeld |
|
daar aangenomen wetten niet tekenen en |
|
kan zelf wetten ontwerpen. |
|
Met zijn Guatánamo Bay (zie weblog # 109: Oom
Sam draagt laarzen) meent hij zelfs rechter te kunnen zijn en zelf
boven de wet te staan. |
De scheiding der machten is slecht geregeld in de
VS. De wetgever kan daar bijvoorbeeld ook minimumstraffen in de wet zelf
vastleggen, waarna de rechter machteloos is.
We mogen aannemen dat in de VS wel vrije media bestaan en dat het
volk daar redelijk goed geïnformeerd is, of althans kan zijn.
Er komt
nu echter een andere factor om de hoek kijken die bij democratie van belang is,
namelijk diversiteit. Met name een politiek middenblok ontbreekt. In
de VS staan, zoals gezegd, twee blokken lijnrecht - en vaak behoorlijk
agressief - tegenover elkaar, conservatief tegen heel conservatief en
dit splijt een heel land. Er ontbreekt een middenblok, er ontbreekt
diversiteit - en beide zijn nodig in een democratie.
Iets als 'nationale eenheid' is een illusie of eerder nog een
spookbeeld. Niet is in de geschiedenis zo eng gebleken als een
'nationale eenheid' van één blok of één partij. We kennen dit. Nee,
dan liever diversiteit.
Nederland
|
Ook hier regeert een gekozen meerderheid: twee grote middenpartijen
en een kleine rechtse partij. De steun daaraan is aan het afkalven, meer
dan gebruikelijk is bij regerende partijen. Ook de VVD kalft af. De
kiezers verlaten het midden en wijken uit naar meer links, de SP, en
naar meer rechts, Wilders en Verdonk.
We hebben hier eerder zoiets gehad op polderniveau: de 'revolte' van
Fortuyn. Deze vertegenwoordigde 'het gewone volk' dat ook massaal achter
hem aan liep. Hij verjoeg de toenmalige politieke elite. Zijn LPF kwam
met 26 zetels uit het niets de kamer en zelfs het kabinet in. We hebben
gezien hoe dit afliep. De LPF bestaat niet meer.
Gaan we nog even terug naar de genoemde factoren die van belang zijn
in een democratie en kijken we dan eens naar Nederland:
|
De meerderheid moet goed met de minderheden omgaan.
We hebben hier altijd wel iets te klagen, maar dit is toch
redelijkerwijs goed geregeld in Nederland. Discriminatie is nog
altijd verboden.
|
|
Het volk dat kiest moet goed geïnformeerd zijn.
Er zijn hier vrije media: men kan geïnformeerd zijn. Al zal
de NRC-lezer zich afvragen of de Telegraaf-lezer wel zo goed en
objectief geïnformeerd is ... Maar men kan kwaliteitsmedia
lezen, zien en horen.
|
|
Er moet een middenblok en diversiteit zijn.
Daar zijn we hier goed van voorzien. Er is zelfs een kleine
Partij voor de Dieren, tot vreugde van de
Tegenwichtkat. |
Het gevolg is dat er steeds (wisselende) coalities moeten komen en
dat er dus veel overlegd moet worden: geven en nemen, compromissen
sluiten, kortom: polderen. En dit is goed: het werkt. |
|
De
burger heeft last van sociale pleinvrees; Ruud van Heese,
Trouw 6 december 2007
De oude middenpartijen hebben het moeilijk. Links en rechts
op de flanken rukken de SP, Wilders en Verdonk op. |
|
|
|
|
|
Populisme
is een langzaam werkend gif in staat en samenleving;
Politici moeten zich inzetten voor de zuivere werking van de
parlementaire democratie en niet spugen in de bron waaruit zij
drinken; Thom de Graaf, De Volkskrant, 19 april 2008
Ik twijfel of mijn rechtsstaat nog wel de staat is die
populisten nastreven.
Onze rechtsstaat is het waard om je er druk om te maken. Een
andere hebben we niet. |
|
|
|
|
|
Mensen,
elites en patsers; Elsbeth Etty, Column, NRC Handelsblad
6 mei 2008
Verdonk, Marijnissen en Wilders hebben gemeenschappelijk dat
zij afgeven op de arrogantie van de weldenkende elite,
een term die de plaats inneemt van voorheen de linkse kerk.
Wee de weldenkenden, want de hersenlozen zullen het paradijs beërven. |
|
|
|
|
|
Liever
de kneuterige Nederlandse politiek met zijn veelheid aan
partijen; Will Tiemeijer, gastcolumn, Trouw, 27 augustus
2008
Soms wordt in Nederland beweerd dat we af moeten van die
veelheid aan politieke partijen. Zou het niet beter zijn als we
slechts twee blokken hebben die duidelijk tegenover elkaar
staan? En dan flink polariseren natuurlijk. Dan heeft de kiezer
tenminste een heldere keuze en wordt de politiek veel boeiender.
In Amerika hebben ze dat beter geregeld. |
Waar we op moeten letten is dat het ook blijft werken, dus dat de
genoemde factoren hier goed werkzaam blijven. Dit vereist toch wel
aandacht. We lopen ze nog even langs:
|
De meerderheid moet goed met de minderheden omgaan.
Sommige partijen, ik meen ook die van Wilders, stellen voor de
kiesdrempel te verlagen. Dit zou de kleinere minderheden politieke
macht ontnemen en dus niet goed zijn. Op zijn minst zal de
Tegenwichtkat protesteren.
|
|
Het volk dat kiest moet goed geïnformeerd zijn.
Ook hier is het goed opletten en uitkijken. De Telegraaf is de
laatste tijd, sinds de dood van Lunshof, weer flink opgeschoven naar
rechts populisme. Dit werkt met kreten in chocoladeletters, niet met
afgewogen artikelen met hoor en wederhoor. En op geenstijl.nl is
alle nuance zoek. Schreeuwt u maar!
|
|
Er moet een middenblok en diversiteit zijn.
Het middenblok kalft af naar links en naar rechts. Op beide
uitersten zien we aardig wat populisme in werking. Korte
programma's, centrale personen, bij Wilders en Verdonk zelfs: geen
leden, alleen de sterke leider m/v en een aanhang. Hun politieke stijl
trekt kennelijk wel mensen en stemmen, maar stemmen zijn niet de
enige vereiste in een goed lopende democratie. |
Krijgen we hier in de toekomst premier Verdonk en vice-premier
Wilders? De twee Sterke Leiders m/v? Herinneren we ons iets over Sterke
Leiders m/v?
Laten we goed nadenken over wat we nu zien, vooral over dat groeiende
populisme. Een sterke leider is nog geen goede leider. Een
Jip-en-Janneke programma is nog geen goed programma. "Dat lossen we
voor u op!" Oh, ja, ehmm... hoe dan? Die files,
bijvoorbeeld? De enige oplossing is toch: minder auto rijden. Durft de
Sterke Leider m/v dit ook te zeggen?
Moeten we het tegenwoordig kort zeggen? OK, in een enkele afsluitende
stellingen dan - het past niet in één stelling:
|
Populisme is niet goed voor een volk dat
zichzelf wil regeren.
|
|
Een volk dat zichzelf wil regeren zal zijn
minderheden moeten respecteren.
|
|
Wie dat nog niet kan zal het moeten leren:
leven met diversiteit. ( →
)
|
|
Polderen is een typisch Nederlandse deugd
die behouden dient te blijven.
|
|
Een volk dat zichzelf wil regeren zal zich
goed moeten informeren.
|
|
Hierin hebben ook de media een verantwoordelijkheid. |
|
|
Jonathan Sacks,
Leven met verschil; menswaardige verscheidenheid in een tijd
van botsende culturen; Meinema, Zoetermeer 2005.
|
|
