Sunnieten en Sji'ieten

Sunnieten en sji'ieten

Democratie in Irak?

Tegenwicht weblog # 74, 2 januari 2007

Geweld

We beginnen 2007 maar meteen met een lastig onderwerp: het toenemende geweld in het Midden-Oosten.

Intussen is in Nederland zo'n 70 miljoen euro de lucht ingegaan als vuurwerk, met een gemiddelde van een 80 euro per koper van vuurwerk. Dit is veel. Er waren 'slechts' twee doden, er werd een huisartsenpost vernield, stenen naar brandweerauto's gegooid, en op het Damrak en De Dam lag een ware zee van gebroken glaswerk, er is geschoten op mensen, enzovoorts. Wij kunnen er ook wel iets van. De meeste nieuwjaarsnachtproblemen van heel Europa: Nederland.

In Irak nam het geweld schrikbarend toe in het afgelopen jaar. Er is daar toch democratie gebracht? Ja, maar dat heeft daar kennelijk andere gevolgen dan hier. Dit weekend domineerden de conflicten tussen sunnieten en sji'ieten over het ophangen van de sunnitische ex-dictator Saddam Hussein, enkele minuten voor het grote offerfeest bij de sunnieten begon, de sji'ieten vieren het een dag later.

Het grote geweld begon bij de vernietiging van een sji'ietische moskee door sunnieten; daarna brak de hel los. Dit roept veel vragen op, waar ik nader op wil ingaan, om dan nog even door te peinzen:

(1) Hoe zit het nu eigenlijk met die sunnieten en sji'ieten?
(2) Hoe werkt kennelijk de democratie in het huidige Midden-Oosten?
(3) Doorpeinzen: democratie blijkt toch nog niet zo eenvoudig te realiseren zijn en
(3) Hoe (in 's hemels, dan wel Allah's naam) verder?

(1) Sunnieten en sji'ieten - een zeer korte samenvatting

Sunnieten	Sji'ieten
De naam komt van de sunna, hetgeen staat voor de traditie, ofwel de overleveringen over de daden en uitspraken van de profeet Mohammed, maar ook voor de gemeenschap die deze aanhangt. Men vond (en vindt) dat de gemeenschap moest beslissen, in casu over de opvolging van de profeet.	De naam komt van Sji'at Ali, de Partij van Ali, een van de opvolgers van Mohammed. Deze partij was voor Ali als opvolger omdat hij familie was van de profeet en dus diens profetische gaven had geërfd. Deze keuze en deze opvatting heeft vergaande gevolgen gehad.
Sunnieten kiezen of benoemen hun voorgangers, de imams die doorgaans in dienst zijn van de gemeenschap, vaak de staat, die hen dan ook betaalt. Een imam is daar een functionaris in dienst van de gemeenschap, iemand die ook vervangen kan worden. Het aantal aanhangers maakt niet uit. Geen kans voor populisme.	Sji'ieten erkennen alleen imams die in de rechte lijn afstammen van de profeet. Er zijn er dus meerderen, en de gelovigen kiezen zelf bij wie zij zich willen aansluiten. De gelovigen betalen de imam en kennen hem als heilig en onvervangbaar persoon zeer veel macht toe. Hoe meer aanhangers, hoe meer geld en macht dus. Populisme zit in dit systeem dus ingebakken.
De geloofsopvattingen worden gehaald uit de oude geschriften. Deze verschillen dus per school van wetenschappers die men aanhangt.	De geloofsopvattingen van de imam worden gevolgd. Deze verschillen dus per imam en diens moskee en volgelingen.
In de loop der eeuwen zijn de geloofsopvattingen gaandeweg steeds verder uit elkaar gegroeid. Ook hun kalenders verschillen. Zo ook de positie van de vrouw. Aangezien men in het Midden-Oosten binnen de clan trouwt, mengden beide gemeenschappen zich niet en groeiden zij steeds verder uit elkaar.
De Arabische cultuur is emotioneler - meer heetgebakerd (en meer voorzien van wapens) - dan de Westerse en ook collectiever dan het westerse individualisme. Dus zien we vaak grote menigten met vlaggen, banieren en opgewonden geschreeuw.
Bij de sunnieten zien we altijd grote menigten, maar als er al leiders zijn, zijn dit eerder politici dan geestelijke leiders. Deze hoeven niet per se in beeld te komen: het gaan om de gemeenschap, niet per se om DE LEIDER.	Bij de sji'ieten zien we menigten met steevast EEN LEIDER met baard en tulband en talrijke portretten[] van deze (altijd) man. [] Ondanks het verbod in de Qur'an om levende wezens af te beelden!

Nu zit daar veel olie in de grond.
Ook zijn er door het Westen na de koloniale tijd staten gevormd, waarbij men op de landkaart simpelweg een rechte streep trok, dwars door allerlei stammen en andere meer natuurlijke of statelijke verbanden heen.

En zo begint de politiek, hier in de betekenis van streven naar macht, een rol te spelen.
Er ontstonden politieke conflicten, die, deels samenvallend met religieuze scheidingen, gaarne als religieus conflict werden verhuld.

En zo zitten we weer midden in het conflict tussen de sunnieten en de sji'ieten, maar nu eerder als politiek machtsconflict dan als conflict over religieuze opvattingen.

Dit, gecombineerd met die heetgebakerdheid en al die wapens, maakt het conflict behoorlijk problematisch en, door de verschillen in cultuur en geschiedenis, voor ons westerlingen moeilijk begrijpbaar.

Extra moeilijk voor ons westerlingen is de cultuur van de eindeloze wraak en weerwraak - enzovoorts enzovoorts - soms eerwraak - van de Midden-Oosterse cultuur: een cultuur van clans en stammen, net zoals overigens in Afrika nog het geval is. Zowel de clancultuur als de cultuur van wraak en wederwraak, enzovoorts, is ons, gelukkig, onbekend. Daarom is voor ons, althans voor uw weblog schrijver, dit allemaal moeilijk te begrijpen, hoeveel informatie wij ook krijgen.

(2) Democratie in het Midden-Oosten

Mensen, mensen, wat een simplisme van Bush en zijn neoconservatieve adviseurs! Berucht is een citaat van Bush, toen hij president werd en hij vroeg 'Vertel me iets van het Midden-Oosten (of was het 'het buitenland'?), ik weet er niets vanaf [behalve dan dat er olie is die wij niet kunnen missen - Tw.]

Men zou er 'de democratie brengen' - met het zwaard, dus verwijt de moslims niets! - en dit zou alle problemen oplossen. Nu, we hebben het gezien.

Men gaat stemmen. Voordien zijn er partijen gevormd... op etnische en religieuze, dus sektarische basis. Men stemt dus ... volgens etnische en religieuze, dus sektarische, lijnen. Niet dus op politieke ideeën over het belang van allen, nee, men stemt op het belang van de eigen groep en verwacht van de gekozen politici alleen dit te dienen.

Toen kwam in Irak de uitslag en bleken de sji'ieten gewonnen te hebben. 'Aha! - zo zei hun oosterse heetgebakerde gemoed - nu hebben wij de macht! Nu kunnen we hen dus eindelijk eens te grazen nemen! Wraak! Wraak op jarenlange onderdrukking door de sunnieten.

Ongelukkigerwijze heeft het, in feite Amerikaanse, regiem in Irak aldaar het leger en de politie ontslagen, want voorheen gedomineerd door Saddam Hussein en zijn Ba'ath Partij, dus verwerpelijk.

Een blunder van formaat. Onbegrijpelijk: die Amerikanen die zozeer hun leger en politie adoreren, misschien zelfs zo dat het zo vanzelfsprekend is dat men de invloed hiervan vergeet.

Hoe dan ook, er kwam een nieuwe politie en een nieuw leger, nu democratisch toch, gedomineerd door de sji'ieten, die hun kans op wraak eindelijk schoon zagen, ruim voorzien nog wel van wapens, politiebureaus en gevangenissen - en van een traditie van martelen zonder gewetenswroeging - over 'godsdienstigheid' gesproken.

We mogen concluderen dat 'de democratie daar brengen met het zwaard' een te simplistisch idee was van de machtige groep neocons rond Bush.

(3) Democratie: geen gave maar opgave

'De meerderheid beslist'. Juist ja:

	in Irak nu de sji'ieten,
	is Gaza nu Hamas, en
	in Israël de fanatieke rechtse orthodoxen...

... en we zien de gevolgen. Zo eenvoudig ligt het niet. Zelfs in Nederland is het nu een probleem wie die meerderheid nu eigenlijk is.

We zijn de laatste tijd verwend met recensies van de nu vertaalde werken van Montesqieu, de man van de scheiding der machten: de wetgevende, de uitvoerende en de onafhankelijke rechterlijke, oordelende en conflict-oplossende macht. Een geniaal idee. Ook hadden wij De Verlichting, waarover wij eerder al schreven, met haar seculiere staat ofwel de cruciale scheiding van staat en godsdienst.

Helaas lijkt de Arabische cultuur dit nog niet zo scherp door te hebben. Seculiere staten zijn daar zeldzaam - ja, Turkije! Een 'Europees' land dus! - en regering door het volk met de daarbij vereiste scheiding der machten is daar helaas nog geen algemene praktijk.

We zien het al aan de reacties op het proces tegen Saddam Hussein. Men is daar zo totaal niet gewend aan het idee van een onafhankelijke rechtspraak, men komt er eenvoudigweg niet op, dat men voorshands al aanneemt dat de veroordeling niet van de onafhankelijke rechter komt, maar van de Irakese regering, en 'dus' van de Amerikaanse regering.

Dit is niet geheel onlogisch, gezien bijvoorbeeld het proces tegen de Bulgaarse verplegers in Libië, waarbij we voetstoots mogen aannemen dat de veroordeling, tegen alle wetenschappelijk gefundeerde contrabewijzen in, gedicteerd is door de machthebber daar, niet gesplitst zijnde in een wetgevende, uitvoerende en oordelende macht.

Ook de secularisatie, de scheiding tussen staat en religie, hier eerder genoemd als de belangrijkste Europese verworvenheid sinds De Verlichting, is daar nog niet al te ver doorgevoerd, gezien bijvoorbeeld het regiem in Saoedi-Arabië (met veel olie, dus), nog steeds bijna blindelings gesteund door de VS.

(4) Hoe verder?

1) Het meest logische vervolg is een opsplitsing van Irak, hetzij in drie staten, Koerden, Sunnieten en Sji'ieten, hetzij in twee: koerden + sunnieten en sji'ieten. Maar dan:

2) Het consequent erkennen van de democratie als basale waarde en dus norm.

Koerden en sunnieten zullen het met elkaar, en met hun olie, wel redden. De staat Sji'itistan gaat zijn eigen democratisch bepaalde weg: richting Iran. Men gaat zijn gang maar, men zoekt het zelf maar uit.

Hulp zal niet bestaan uit het zenden van legers, maar van geleerden, tolken, islamologen, arabisten, filosofen en vooral ook diplomaten.

Moge het helpen, inshalla!