Citaten uit

’Binnen de islam zélf woedt strijd’

Soefisme

Eidert Mulder, Trouw 4 december 2006

Soefi-islam is meer dan volksgeloof en dansende derwisjen. Het bevat een beproefd medicijn tegen fanatisme en geweld. Maar oliedollars houden van een hardere islam. Daarom heeft die in de moderne tijd het hoogste woord.

Schijn kan bedriegen. Soms is het alsof een prachtige boodschap van verdraagzaamheid en liefde goed is overgekomen.

Maar dan ineens blijkt dat een pijnlijk misverstand. Dat overkwam de Amerikaanse moslimgeleerde sjeik Muhammad Hisham Kabbani in Indonesië.

Hij hield daar lezingen over zijn mystieke soefi-islam. Kabbani is geestelijk leider van de Naqshabandi soefi-orde.

[... ...]

Er volgde een koude douche. Kabbani:

„Er was een groep van ongeveer honderd jongeren, die bij alle lezingen kwam luisteren. Ze waren enthousiast. En toen vroegen ze me plotseling: ’Meester, waarheen stuurt u ons voor de heilige oorlog?’.”

Welke duivelse kracht, sterker dan de mooiste woorden, drijft jonge moslims in de armen van het geweld?

Een aantal veel gehoorde theorieën sabelt Kabani genadeloos neer.

[...]

Hij gelooft daarom ook niet dat moslimterrorisme voortkomt uit woede over Amerika’s pro-Israëlische Midden-Oostenpolitiek. Hoewel je die kwaadheid in de Arabische wereld als het ware van de straat kunt opscheppen.

Maar volgens Kabbani reageren Midden-Oosterlingen hun frustraties over de eigen, dictatoriale regimes af op de VS, omdat die de sleutel voor alle problemen in handen zou hebben, zonder voor een oplossing te zorgen.

[... ... ...]

Veruit de meeste moslims in Amerika willen, denkt hij, een normaal bestaan opbouwen en zijn niet extremistisch. Maar de koepels, die zich opwerpen als hun woordvoerders, praten Midden-Oosterse geldschieters naar de mond, die hen volproppen met oliedollars.

In ruil daarvoor verbreiden zij de gedachten van de fundamentalistische, Saoedische wahabieten. De wahabieten, ook sterk aanwezig op internet, zijn de tegenpolen van de soefi’s.

Door geldgebrek hebben gematigde moslims geen krachtig podium. Er is nog een reden waarom ze vaak zwijgen: doodsbedreigingen.

[...]

Wat hij over de VS zegt klopt, denkt hij, ook redelijk voor Nederland. Hij vermoedt dat ook de Nederlandse overheid nog steeds onvoldoende zicht heeft op organisatiestructuren, hun achtergronden en financiers. Zijn advies:

„Kijk goed wie wie is en wie met wie verbonden is.”

Blijft de vraag waar het geweld vandaan komt

Wahabitische oliedollars en koepelorganisaties spelen misschien een stimulerende rol maar zijn niet de echte oorzaak.

[...]

Kabbani: „[...] volgens mij woedt er vooral een slag binnen de islamitische wereld zelf.”

[...]

Ondanks alle uitwassen is volgens Kabbani de overheersende teneur in de islamitische traditie toch verdraagzaamheid:

„Toen Mohammed zijn nachtelijke reis naar de hemel maakte praatte hij daar met Mozes en Jezus. Als karavaanhandelaar sprak hij met joden, christenen en hindoes. Dat zijn voorbeelden van interreligieuze dialoog.”

Maar de biografie van de profeet beschrijft ook een slachting onder Joden in de oase Khaibar.

Kabbani:

„Dat was een heel speciale situatie. Nee, echt, Jezus, Mozes en Mohammed hadden een vreedzame boodschap. Het waren tolerante mensen, die geestelijke verlichting brachten.”

[Soefisme]

Aan het einde van zijn speurtocht naar de wortels van het geweld komt Kabbani te spreken over zijn soefisme. Die vaak als primitief volksgeloof afgedane vorm van islam bevat een veiligheidsmechanisme tegen extremisme, dat volgens Kabbani bij andere moslims ontbreekt.

Het is een mentaliteit, een geestelijke, psychologische rijpheid, die een mens nodig heeft om op de juiste wijze met godsdienst om te gaan, zonder gruwelijk te ontsporen.

Die toestand heet in het Arabisch maqaam al-ihsaan.

Kabbani: „De profeet heeft de religie in drie niveaus verdeeld:

Godsdienstige geboden liggen aan de oppervlakte, zonder geestelijke verdieping heb je er weinig aan want je kunt vijfmaal op een dag bidden en toch een moordenaar worden. Daarom is er meer nodig, zoals geloof.

[....]
Een nog verdere verdieping is de maqaam al-ihsan. Dat is het summum, een energie, die de kosmos omvat, die het mogelijk maakt om vriendschappen op te bouwen, een maatschappij, sociale banden.”

De soefi’s hebben het tij niet mee. De wahabieten hebben hen in Saoedi-Arabië hard onderdrukt en hun heiligdommen verwoest. Ze verwijten soefi’s dat ze, met de verering van heiligen, een terugval naar het heidendom hebben gemaakt.

[...]

In 27 boeken verdedigt hij de soefi-mystiek en valt hij de wahabieten aan. Toch voorkwam ook hij niet dat de soefi-islam in de verdediging werd gedrukt.

[...]

Toch is Kabbani optimistisch: „De soefi-islam is verankerd in de harten van gewone moslims.”

Volgens de soefi’s zijn er meerdere wegen naar de waarheid

De kern van het soefisme is dat er behalve de geopenbaarde waarheid van de Koran nog een andere bron van kennis is over de goddelijke werkelijkheid. De mens kan, bijvoorbeeld via ascese, een soort extra zintuig ontwikkelen, dat in het Arabisch ’marifa’ heet. Het is een mystiek gevoel, dat het ook mogelijk maakt om verantwoord om te gaan met geopenbaarde waarheden.

Vanaf de begintijd van de islam heeft er een spanning bestaan tussen soefi’s en mensen die uitgaan van een letterlijke interpretatie van de Koran en de traditie.

Mogelijk gaat het soefisme terug op mystieke bewegingen die al bestonden vóór de islam. Er is wel een verband gelegd tussen de Oud-Perzische godsdienst van Zaratoestra en het hindoeïsme. Maar het soefisme biedt een te gevarieerd beeld om het op één oorsprong vast te pinnen.