Polarisatie 2 - Sunnieten & Sji'ieten 

en Iran: 
Vox populi vox Allah'i?

Tegenwicht weblog # 119, 
22 juni 2009 

Iran anno 2009 
- Vox populi vox Dei - pardon - Allah'i?
- Van de regen in de drup 
- Isolement 
- De verkiezingen en de uitslag 

Sunnieten en sji'ieten

Scherper tegenover elkaar

Iemand vertelde mij onlangs dat, als je in Bagdad in een taxi stapt, de eerste vraag is: "Sunnah aw' [of]  Sjiah?". Juist daar is de enorme polarisatie begonnen en versterkt. 

Saddam Hussein was sunniet; sji'ieten werden (in 1992 bloedig) onderdrukt. De achtjarige oorlog tussen het toen, qua macht, sunnietische Irak en het sji'ietische Iran maakte de verhoudingen er niet beter op. 

Na Saddam Hussein kwamen er verkiezingen (Aha! Democratie!) en bleken de sji'ieten over een meerderheid, een 60%, te beschikken. Nu hadden zij de macht en begonnen zij (Aha! Democratie!) hun oude onderdrukkers te bestrijden. Wij tegenover zij.

Beide groepen hebben eigen milities die elkaar te vuur en te zwaard bestrijden. Bagdad was een gemengde stad, maar heeft nu sunnietische en sji'ietische wijken met barrières en bewakers ertussen. Overigens is er ook binnen beide groeperingen strijd tussen de radicalen en de gematigden - "de verraders", dus. 

Omdat de sji'ieten jarenlang onderdrukt zijn, zijn ze globaal genomen ook armer dan de sunnieten, die de betaalde elite vormden onder Saddam Hussein. Het wordt dan ook een verbeten strijd tussen arm, de sloppenwijk Al-Sadr City, tegen de 'betere' wijken en het machtscentrum van Bagdad. 

Sinds Al-Sadr met zijn Leger van de Mahdi de Gouden Moskee in Samarra aanviel, is de strijd volop losgebarsten. Intussen hebben de sunnietische milities zich in dienst gesteld van de Amerikanen, voor wie ze, bewapend en wel, de sji'ietische milities gingen bestrijden. Een strijd op leven en dood dus. Het is nu dus van levensbelang te weten wie je voor je hebt. 

Het is wij tegenover zij. Met beeldvorming over en weer, in dit geval: Zij zijn de ongelovigen,  wij de echte gelovigen, dus wij komen in het paradijs en zij in de hel. Niet meer geloofwaardig. Maar beelden zijn sterk. 

Een van oorsprong religieus geschil in het verre verleden werd een scherpe politieke tegenstelling in het heden: polarisatie. Met wapens van milities en staten: de islamitische atoombom, in casu de sji'ietisch-islamitische atoombom. 

Heeft een atoombom ook al een geloof? Misschien toch eerder zijn makers en afschieters, in dit gevreesde geval dus Iraanse sji'ietische moslims. 

Hoe zit het ook alweer? 

Wij schreven er eerder over, we herhalen het daar gegeven schema nog eens en vullen het nu iets aan. 

De oorsprong van het conflict

Na de dood van Mohammed, achteraf gedateerd in 632, moest er een kalief komen, een opvolger; daar had de profeet niet in voorzien. 

Volgens Ali, de schoonzoon van Mohammed, was hij de opvolger en was hem dit door de profeet toegezegd. Het kalifaat moest in de familie blijven. Deze immers was gezegend met de  gave van de profetie. En deze is, gelooft me nu nog, erfelijk. 

De sunna - eigenlijk niet 'de gemeenschap' maar een soort kiescollege van notabelen, à la Athene - koos echter voor Abu Bakr als eerste kalief. 

De tweede werd Omar, die deze wijze van kiezen formaliseerde en daarbij zijn zoon, dus de erfelijke opvolging (zoals wij die met het koningschap kennen) expliciet uitsloot. 

De derde kalief werd Uthman, die vermoord werd door een aanhanger van Ali, dus door een sji'iet. Dit bracht de beide partijen niet echt bij elkaar. Desondanks werd nu Ali toch gekozen als vierde kalief. Deze vier eerste kaliefen worden 'de vier rechtgeleide kaliefen' genoemd. Dit omdat zij nog dicht bij de profeet stonden, zich nog strikt hielden aan de orthodoxie, zich nog niet bezondigden aan historie, het (onvermijdelijke) verder gaan van de mensheid. Men dient orthodox te zijn, niet verder te gaan.  

Ali werd later zelf vermoord, uiteraard door sunnieten. Zijn zoon Hussein, de kleinzoon dus van de profeet, werd gedood in de slag bij Kerbala, waar beide partijen elkaar troffen, wederom dus door sunnieten. Sindsdien is het hommeles tussen beide partijen. 

Het is voor westerlingen moeilijk te begrijpen, maar nog steeds huilt een grote menigte jaarlijks nog zeer expressief om de dood van Hussein - hoewel de dood van Jezus ook nog altijd herdacht wordt, maar dan toch met minder excessief uiterlijk vertoon van verdriet en massale pelgrimages. Dit is toch meer verinnerlijkt. 

De opvolging ging door in de lijn van de familie of clan. De Arabische cultuur is een familie-, clan- en stamcultuur - tot op heden. 

Zo werden de eerste twaalf kaliefen of imams, allen geestelijk én wereldlijk leider, als 'de rechtmatig gekozen' opvolgers gezien van de profeet. Na die twaalf splitste de groter geworden moslimgemeenschap zich gaandeweg.

Er gebeurde ineens iets onverwachts: de twaalfde imam verdween, naar gedateerd wordt in 874 (maar het verhaal is pas in de tiende eeuw op schrift gevonden). 

Hij zou zich, ook nu nog (!) schuil houden in de bergen en zal, zo geloven de sji'ieten, eens terugkeren als de Mahdi, en wel samen met Jezus, om precies te zijn bij een uitgedroogde bron in de heilige stad Qom. De sji'ieten denken dat dit elk moment kan gebeuren. Zij denken sterk eschatologisch - evenals overigens de Amerikaanse evangelicals dit heden ten dage ook nog doen. 

Dit werkt tot op heden door 

De sufi's in Qom hadden hun plaats van bijeenkomst Huseinnia net op die plek staan. Ja, dat kan natuurlijk niet; dan zouden de Mahdi en Jezus als eerste mensen ongelovigen ontmoeten! Dus werd de boel verbrand, neergehaald en vervangen door een koepel. 

Hoe krijg je die sufi's daar weg? Simpel: met het gifgas CR. Dit werkt des te erger als er water bijkomt, dus hup, de ayatollah liet de brandweer een paar uurtjes spuiten en klaar ben je. De Ayatollah is de baas, niet waar, de geestelijk leider immers. 

Dit loste meteen het probleem op dat de mensen hun islamitische belasting, te betalen aan een imam of ayatollah naar eigen keuze, liever aan de vreedzame en sociale sufi's afdroegen dan een de toch al machtige en strenge ayatollahs. 

Ach wat, gifgas ... Los het probleem toch radicaler op!

In Iran is de Sjiah de staatsgodsdienst en de ayatollahs hebben er de macht. Er werd een wet aangenomen die op geloofsafval de doodstraf zet - waar ter wereld ook.

Meteen ook op het beledigen van de profeet en diens dochter, van de twaalf imams en van de islam in het algemeen, waarom dit niet meteen even meegenomen?

En met de term 'geloofsafval' bestreed men meteen de bahai's, die een profeet na Mohammed aannemen, en de sufi's, die zeggen dat er meerdere wegen tot God voeren, niet alleen het (orthodoxe) 'pad van de wetten'. 

En de christenen en de joden? Deze zijn toch van oudsher als 'de volken van Het Boek' beschouwd en zo getolereerd als gelovig, zij het stevig belastingplichtig. Ach, stop die onzin toch en beschouw ze gewoon als ongelovig. 

Twee schrijvers betwijfelden het laatste standpunt en pleitten voor het eerste - voor zover mijn kennis reikt geheel in overeenstemming met de Qur'an en de traditie. Een fatwa veroordeelde hen tot de dood als afvalligen. 

Waar is men daar mee bezig? Met de islam? Men zegt: met de zuivere, oorspronkelijke islam. Nee, met machtspolitiek, valselijk onder de vlag van de godsdienst. Dit is het Iran van nu. 

We zien: het conflict woedt in alle hevigheid door. Men gelooft heilig in 'de oude waarheden' - maar ... 

Terug naar de bronnen 

De verhalen over de opvolging van de profeet treffen wij pas in de tiende eeuw aan, een driehonderd jaar na dato. Ze zijn dus gedurende een twaalf generaties mondeling overgeleverd. Onderweg kan er dus wel enige mythevorming hebben plaatsgevonden. 

De sji'ieten voegen een oude tekst toe aan de geloofsbelijdenis van de sunnieten: Ali wali-Allah, 'Ali is de de vriend/gouverneur van Allah'.   

Het Arabisch kent geen hoofdletters; het is niet te onderscheiden van ali als bijvoeglijk naamwoord dat 'hoog, verheven' betekent. Dus het woord Ali kan echter pas in de loop van die tijd als eigennaam zijn ontstaan. De vertaling zou dan zijn 'Verheven is de vriend/gouverneur van God' - en dit zou qua context eerder op Jezus kunnen slaan. 

De oudste schriftelijke weergaven van de Qur'an   treffen wij ongeveer honderd jaar na de achteraf gedateerde dood van de profeet Mohammed aan. Nog altijd vier generaties van mondelinge overdracht met de kans op mythevorming. De Profeet zou de Qur'an  van de engel Gabriël als het letterlijke Woord van God hebben ontvangen en die, hoewel hij zelf analfabeet zou zijn, deze toch al snel netjes letterlijk en correct op schrift hebben gesteld. 

De oudste biografie van Mohammed is die van Ibn Ishaaq, Sirat Rasul Allah (Het leven van de boodschapper van Allah) dateert van omstreeks 750, 120 jaar na diens achteraf op grond van dubieuze bronnen gedateerde dood. 

Over die tekst beschikken we echter niet, slechts over een bewerking van die tekst door Ibn Hishâm (met dezelfde titel), gedateerd rond 850, weer honderd jaar later. Dit boek - en voor het Westen de vertaling ervan door Guillaume - geldt als hèt oudste standaardwerk waarop alle latere biografieën zijn gebaseerd:

Er zou een Nederlandse vertaling van zijn verschenen. Mooi? Niet echt: het is wederom een uittreksel waarin net de meest discutabele passages zijn weggelaten, zodat er alleen een erg heilige profeet over blijft.

De mythevorming gaat zelfs nu dus nog door. Als je die Nederlandse versie leest en de oorspronkelijke versie niet hebt en raadpleegt - of geen boekbesprekingen in kwaliteitskranten leest waarin dit vermeld wordt - dan weet je niet beter. 

Een van de oudste teksten is die in de Rotskoepel moskee in Jeruzalem. Daar treffen we de tekst aan Muhammadu Rasul Allah, doorgaans vertaald als  'Mohammed is de boodschapper van Allah'. Maar ook hier kan het eerste woord een bijvoeglijk naamwoord zijn. Er staat dan: 'prijzenswaardig is de boodschapper van God' - en ook dit zou eerder, qua context, op Jezus kunnen slaan dan op Mohammed, wiens naam en gestalte pas gaandeweg zouden kunnen zijn ontstaan.

De naam Muhammad komt in de Qur'an een maal voor als naam (in een later toegevoegde passage?).  Verder is het logischer het als bijvoeglijk naamwoord op te vatten, steeds gebruikt rond de figuur van Îsa, Jezus. Ali komt niet als naam voor, alleen als bijvoeglijk naamwoord.

Dit zijn maar enkele voorbeelden van modern kritisch onderzoek naar teksten, handschriften, opgravingen, opschriften en munten.

Zo zijn er bijvoorbeeld bij Saba'a Qur'an handschriften gevonden van oudere datum, die afwijken van wat later de standaard Qur'an is geworden. De sji'ieten verwijten de sunnieten al eeuwen dat zij in het begin met de teksten van de Qur'an gemanipuleerd zouden hebben.

Er waren dus meerdere teksten in omloop, ook al in de voorislamitische periode (Zarathustra), dus was er niet één onfeilbare tekst die rechtreeks van God kwam -

- Oh, pardon, behalve dan natuurlijk de tekst van de sji'ieten, de enige ware gelovigen met de enige ware bronnen ... zeggen zij van zichzelf. Sterke ego's, zo oogt het. Maar juist voor werkelijk inzicht in de werkelijkheid moet je je ego even op stal zetten.

Polarisatie

We zien hier dus polarisatie optreden en rap toenemen. Het is helemaal 'wij' en 'zij' tussen beide groeperingen. Men gaat niet meer met elkaar om. Men beroept zich op een zeer oud conflict dat in dubieuze bronnen, lang na dato, staat beschreven toen de polarisatie al begonnen was. 

Dan gaat men elkaar ideologisch labelen, niet als 'andersgelovig;, maar als 'ongelovig'. In de moslimwereld is dit een doodsteek. Dat kan letterlijk worden, want 'ongelovigen die mag/moet je doden' en wapens en opgekropte emoties zijn daar volop aanwezig. 

Rare jongens, die moslims? Het gebeurt hier ook. Als je elkaar niet meer labelt als 'met andere politieke ideeën', maar als knettergek, laf, linkse grachtengordel-elite  en de medemens niet meer als 'anders-gelovig' of 'jong en ongedisciplineerd' maar slechts als gevaar, straatterrorist, boeventuig, boevennest, crimineel, tuig, ja, dan schiet de polarisatie wel lekker op. 

De sji'ieten

Zij vormen een kleine maar spraakmakende en krachtige minderheid. 

In Afghanistan kregen ze het voor elkaar een aparte wetgeving voor sji'ieten bijna ingevoerd te krijgen. Deze wet zou gaan over huwelijk (uithuwelijken van jonge meisjes!), scheiden, erfenis en ... de wettelijke verplichting van de vrouw om haar man minstens eens per vier dagen seksueel ter wille te zijn. Hoe dacht de politie de naleving van deze wet te controleren?

Het wetsvoorstel bracht, zoals vaker in de islamitische wereld, weer duizenden op de been: tegenstanders, maar ook voorstanders - uiteraard mannen, maar ook vrouwen. Het Westen trok de wenkbrauwen op, waarna Karzai het wetsontwerp niet tekende maar nog eens laat herzien.

Globaal bezien is de positie van de vrouw slechter bij de sji'ieten dan bij de sunnieten met hun meer - of zelfs fanatiek (Turkije) - seculiere staat, dus wetten, dus rechters.

Het oogt toch wel als een uitgesproken mannelijke, patriarchale tak van godsdienst waarin God uiteraard een man is. Dit is het christendom echter ook niet vreemd.

Hoe krijgt een kleine minderheid het daar voor elkaar een dergelijk wetsvoorstel bijna tot aan de handtekening van de president aangenomen te krijgen? Door logische en rationele argumentatie?

Ik vrees van niet. Ik vrees hier andere krachten aanwezig: milities. Zij willen een islamitische staat invoeren, in het geval van Afghanistan een sunnietische.

Markant genoeg zien we in het huidige Iran de sjiah als staatsgodsdienst met een Groot-Ayatollah aan de macht, grondwettelijk verankerd als de "Opperste Leider", maar ook massa's jonge vrouwen zonder hoofddoekje op straat. 

Iran anno 2009

Vox populi vox Dei - pardon - Allah'i?

We zien hier een islamitisch-sji'ietische staat anno 2009 die zegt democratisch te zijn, want er waren onlangs presidentsverkiezingen.

De uitslag daarvan zal door de staat geaccepteerd worden ... uiteraard pas nadat de Groot-Ayatollah en de Raad van Hoeders verklaard heeft ... dat deze uitslag een beschikking van Allah was ... die dus onmogelijk ooit weer teruggedraaid kan worden: Allah kan zich nooit vergissen en de Groot-Ayatollah heeft een apart lijntje naar Hem. Hij stamt immers af van De Profeet, dus heeft hij Diens Gaven ook. Kan niet missen, volgens de sji'ietisiche leer.

We zien hier de vreemde kronkels die zo'n Groot-Ayatollah moet maken: het volk heeft gestemd en de uitslag is een beschikking van Allah. Vox populi vox Allah'i. Naar het volk moet je dus luisteren ... behalve natuurlijk naar die miljoen demonstranten, die tellen niet mee. Het zijn "terroristen". Die dwalen op Allah's weg. 

Al even vreemd is het, in onze westerse ogen, dat het een geestelijke is 

Dat zou je toch eerder over laten aan juristen, rechters, politici en natuurkundigen. Het geloof overheerst hier de staat, ook in zaken die met geloof niets te maken hebben. Het is een islamitische staat. 

Van de regen in de drup 

In 1979 werd na een volksopstand de sjah verdreven. Er volgden anderhalf jaar van relatieve vrijheid. Daarna kwam men van de regen in de drup omdat er intussen door Ruhollah Khomeini een islamitisch regiem was neergezet dat strenger was dan de sjah ooit geweest was. 

Duizenden zijn zonder aanklacht, advocaat of proces, of na schijnprocessen, gedood. Vooral intellectuelen en kunstenaars werden vervolgd. Alle bioscopen werden platgebrand. 

Tot op heden is de censuur enorm; niets mag gepubliceerd worden zonder toestemming van het regiem. Iets sensitiefs schrijven over een vrouw is een van de vele taboes. 

In 1999 en 2003 waren er opstanden van studenten - door het regiem neergeslagen. Pogingen tot hervormingen werden in de kiem gesmoord door De Grote Leider de Groot-Ayatollah Ali Khamenei en zijn Raad van Hoeders van de Grondwet van de Islamitische Republiek - en de vrijwillige milities die, zonder zelf gecontroleerd te worden, op de zeden van het volk toezien, de Baseej - Quis custodiet ipsos custodes? 

Isolement 

Iran is een weinig geliefd land. Het Westen houdt niet erg van islamitische republieken, maar zelfs staten met veel moslims vrezen de aspiraties van Iran, met olie,  uranium, het vaste voornemen om Israel "te vernietigen" en het voortdurend aanwijzen van Groot-Brittannie en de VS als "de vijand". Dan ook nog eens sji'ietisch, en dan nog niet eens Arabisch, maar Perzisch. 

De nu groeiende weerstand in de sunnietische landen tegen de sji'ieten is dus niet zozeer godsdienstig of historisch, maar eerder actueel politiek gekleurd. Men vreest invloed op - en geld voor - de sji'ietische minderheden in het eigen land. 

Al met al is Iran een geïsoleerd land, liggend tussen allerlei staten waar westerse legers gestationeerd zijn. Het isoleert zichzelf door de grenzen dicht te houden, het bank- en internetverkeer te beperken en zich van de VN resoluties en verzoeken niets aan te trekken. 

Het is een erg onvrij land. Honderden kranten zijn er gesloten, journalisten en bloggers vastgezet. Homoseksualiteit is er ondenkbaar - de doodstraf daarentegen frequent toegepast. 

Iran zelf kent overigens op zijn beurt weer een sunnietische minderheid aan de randgebieden van de staat. Uiteraard worden daar dan weer de sji'ietische moskees in brand gestoken. Het is over en weer kennelijk gebruikelijk daar om gebedshuizen van andersdenkenden te verbranden. Al even gebruikelijk is het hard roepen van "Dood aan [... vul maar in ...]!"

Tja, je bent godsdienstig of niet, toch? Voor de Heer moet je iets over hebben, wil je ooit het Paradijs verdienen. 

De verkiezingen en de uitslag 

En nu dan die de presidentsverkiezingen. Er is een sterk vermoeden van fraude bij de uitslag. Immers al een uur na het sluiten van de stembussen werd de uitslag bekend gemaakt. Miljoenen stembiljetten kan men niet in een uur tellen. Ook was de uitslag overal opvallend gelijk, terwijl er toch grote verschillen bestaan tussen het conservatieve platteland en de meer progressieve steden, en tussen de stemdistricten van de kandidaten zelf. De vraag is of er zelfs wel geteld is of dat de uitslag gewoon tevoren - uiteraard door God - was beschikt: 64% voor de zittende conservatieve president Mahmud Ahmadinejad, 34% voor opponent Mir Hussein Mousavi. 

Deze streeft naar enige liberalisering binnen het systeem, niet naar verandering van het systeem. Dit kan ook niet: het zou een wijziging van de grondwet vergen door een ruime meerderheid van de parlementariërs ... die zelf door de Raad van Hoeders streng geselecteerd zijn op hun islamitische zuiverheid. 

De aanhang van de huidige president bestaat uit conservatieven, vooral van het platteland. Ook deze demonstreerden. Deze mensen vrezen de moderniteit. 

"Heeft u die vrouwen op straat zien dansen zonder hoofddoek? Als Mousavi wint staan die vrouwen straks nog naakt op straat." 
(Thomas Erdbrink, Aanhang Ahmadinejad vreest moderne leven;  NRC 12 juni 2009). 

Moedige opponenten tegen de uitslag bleven dagen lang demonstreren, bij honderdduizenden. Er vielen zeven en inmiddels meer doden. Een vijfhonderd zijn er gearresteerd, waaronder oud-president Abtahi (NRC 18 juni 2009). 

Over de gehele wereld is hier protest tegen. Zelfs onze minister van Buitenlandse Zaken Verhagen, die Israël nog nooit een strobreed in de weg heeft gelegd, gaf de Iraanse ambassadeur met weinig diplomatieke woorden een veeg uit de pan.

Dit, terwijl de VS sinds Obama eindelijk de weg van de diplomatie heeft gekozen en toenadering heeft gezocht tot Iran. De enig juiste weg die ooit iets kan opleveren; alle militaire opties zouden de gehele regio daar ernstig ontregelen en de vijandschap alleen maar doen toenemen. Maar gemakkelijk zal dit niet zijn; Iran is een eigenwijs land dat zich weinig aan anderen gelegen laat liggen.

Zoals nu weer: buitenlandse journalisten mochten hier niet bij zijn en er niet over berichten. Het Internet werd stilgelegd. Maar met slimme omwegjes via Twitter en Hyves bereikten de berichten en de beelden toch het Westen.

Daarbij waren ook berichten die wijzen op verdeeldheid onder de elite, zelfs onder de (groot-)ayatollahs die de heilige stad Qom bevolken. Het is nu geen opstand 'van studenten', maar van grote delen van 

Maar vooralsnog wordt alleen een deel van de stemmen (her? ge?)teld en zal de Raad van Hoeders, weer geestelijken dus, zich hierover uitspreken. En de hoogste geestelijke, de Opperste Leider, heeft in zijn preek van vrijdag 19 juni verdere demonstraties verboden. Het verbod is genegeerd en er zijn al weer meer doden, gewonden en arrestanten bijgekomen.