Citaten uit

Luther Blissett, cultureel terrorist

Het Bolognese collectief achter ‘Q’ 

Sander Donkers, Vrij Nederland 26 mei 2001

Luther Blissett is de schrijver van de roman ‘Q', alleen bestaat hij niet. Achter de naam van de zwarte voetballer gaat niét Umberto Eco schuil, zoals wordt gefluisterd, maar een wereldwijd netwerk, een postmoderne Robin Hood voor het informatietijdperk. 

Vier Bolognese schrijvers over hun aandeel in de Blissett-mythe. 

[...] 

Zoals elke andere dag komen hier na het lunchuur de leden van het schrijverscollectief Wu Ming Yi bijeen. [...] 
Wu Ming is Chinees voor ‘geen naam’, en al maken ze geen groot geheim van hun eigen namen -- [...] — ze benadrukken dat die er niet toe doen. 

[...] 

Onder tevreden gemompel gaat een vuistdik boek van hand tot hand. Het is de Nederlandse vertaling van Q, een politieke thriller van zevenhonderd pagina’s die zich afspeelt in de zestiende eeuw. Twee jaar geleden kwam het boek in Italië uit, waar het werd genomineerd voor de belangrijkste literaire prijs, de Premio Strega. Zij schreven het met zijn vieren. Maar het omslag vermeldt als auteur: Luther Blissett.

[...] 

Zij zijn niét Luther Blissett. Ze wáren hem ooit, zoa1s vele anderen hem waren en nog steeds zijn. Want iedereen die het maar wil, is Luther Blissett. 

Blissett is ‘the Multiple’. Roberto Bui noemt hem 

‘een postmoderne Robin Hood voor het informatietijdperk’. 

[... ... ...] 

De échte Luther Blissett speelde begin jaren tachtig enige tijd bij AC Milan. Een zwarte Engelse voetballer, wiens naam geen vaste plaats verwierf in de Italiaanse voetbalgeschiedenis. 

Ruim tien jaar later hingen er in Noord-Ita1iaanse dorpjes plotseling posters met de beeltenis van een vermist persoon. Het betrof de kunstenaar Hany Kipper, alias Luther Blissett, die in rook was opgegaan terwijl hij, fietsend langs een uitgedokterd traject, het woord ‘ART’ Wilde spellen. Het tv-programma Chil’ha visto, de Italiaanse versie van Spoorloos, dook erbovenop. Pas een paar uur voor uitzending kreeg de redactie argwaan, en trok het item terug. De zaak haalde de nationale pers. 

In het voorjaar van 1995 bestormde een wilde groep jongeren in Rome een nachtbus en toverde hem om tot een mobiele discotheek. Volgens een van de talloze versies die de ronde doen, scandeerde de groep een gezamenlijke slogan: 

‘Ik ben Luther Blissett. (...) Ik zal maar één kaartje kopen, Want ik heb vele lichamen en stemmen, maar mijn naam is één: Luther.’ 

De politie kwam eraan te pas, er was wat duw- en trekwerk, en een agent schoot in de lucht. Via een mobiele telefoon werd dit alles live uitgezonden op de radio, in het programma Radio Blissett. 

Zo ongeveer verliep de opmaat. 

Daarna ontketende Luther Blissett pas echt zijn ‘communicatie-guerrilla’. Hij werd een stijl. Een anoniem hoofd dat hem moest verpersoonlijken, kreeg als vanzelf een coole connotatie, en dook op de meest onverwachte plaatsen op. Er verscheen een cd: Luther Blisset, the Open Pop Star. 

Hij was zeer actief op het internet, er verschenen boeken van zijn hand. De eerste, Mind Invaders, had als ondertitel: ‘How to Fuck the Media’. En precies daarmee verwierf hij de meeste bekendheid— de trickster van de Italiaanse pers, de cultural terrorist. 

Een jaar lang infiltreerde Blissett onopgemerkt de website van het Vaticaan, en onophoudelijk voerde hij kranten en tijdschriften met fake-nieuws. Over een satanische sekte, over een prostituee met aids die moedwillig gaatjes in haar condooms prikte. Vooral in 1996, Blissetts ‘heroische jaar’, volgden de grappen — in het Italiaans, lekker pesterig; beffe — elkaar in hoog tempo op. Als de schreeuwende krantenkoppen eenmaal in de winkel lagen, liet Blissett fijntjes weten dat hij erachter school. 

Ook mooi: het Jezusbeeld dat in 1999 ontvreemd werd uit een kerk in Calabrië. De daders lieten een briefje achter. Ze zouden het kindeke teruggeven zodra de kerk honderd miljoen lire aan de armen schonk. Was getekend: Luther Blissett. 

Op het net betuigde Blissett zijn ‘onvoorwaardelijke solidariteit’ met de Calabrische Blissetts. Diverse kranten berichtten over de diefstal. Maar heeft hij daarom ook plaatsgevonden? 

Blissetts acties droegen nadrukkelijk het stempel van een linkse tegencultuur. Zijn geschriften, soms komisch, soms grimmig, waren vaak politiek geladen. Als een Napster van het woord verzette hij zich tegen de praktijk van het copyright. Zijn grappen leken vooral gericht tegen vooroordelen, heksenjachten, en de sensatiezucht van de Italiaanse media. Ze toonden aan hoe inaccuraat die waren, en hoe eenvoudig te manipuleren. Maar wie zat erachter? 

Vittore Baroni, uitgever, rockjournalist en mail artist te Viareggio, is nauw bij het Luther Blissett-project betrokken. Onlangs zei hij in een radioprogramma dat de waarheid nu wel verteld kan worden, 

‘omdat die, na zo’n lange tijd, toch verloren zal gaan in de vele waarheden en leugens die over Blissett de ronde doen’. 

[... ... ...] 

Terug naar Q

Ontegenzeggelijk het meest briljante en onverwachte konijn dat Luther Blissett uit zijn hoed toverde. Zijn ‘anonieme beroemdheid’ had het boek vanaf het begin in een waas van mysterie gehuld. En hoewel dat natuurlijk de bedoeling was, zat het de schrijvers ook dwars. Zeker toen het gerucht de kop opstak dat Umberto Eco, die al in een eerder stadium met Blissett in verband was gebracht, met het boek van doen had. 

Bologna als plaats van herkomst, het genre, het spel met namen -- hoewel beide partijen het hevig ontkenden (de schrijvers van Q doen Eco’s huidige werk af ais ‘nogal saai’), bleef de roddel hardnekkig. En dus maakten ze, half en half gedwongen door de pers, hun identiteit bekend. 

Vijf jaar hadden ze aan het boek gewerkt, terwijl ze ijverden voor het Luther Blissett-project [... ...] 

Luther Blissett was voor hen vanaf het begin een vijfjarenplan. Het doel: doordringen tot de mainstream-cultuur, zonder te tornen aan de radicale inhoud en principes. 

[...] 

In een rauwe, staccato verteltrant vertelt Q het bij de lurven grijpende verhaal van een man met vele namen, die op de bloedige slagvelden van de vroege zestiende eeuw telkens weer vecht aan de zijde van ketters en anderen die de Wereldorde tarten — en die van zijn vijand, Q, spion van Gian Pietro Carafa, de latere paus Paulus IV. 

Het springt van de boerenopstand tegen de Duitse vorsten, via apocalyptische taferelen in het door wederdopers veroverde Munster, naar een vrije commune in Antwerpen en een fascinerende dans rond een verboden boek in Italië. 

De roman heeft een zeer spannende plot, en is geschreven als een analogie met het huidige Europa. De verwijzingen zijn talrijk. 

[... ... ...]

Een half jaar lang sloot het viertal zich op in bibliotheken, en ze baseerden hun verhaal grotendeels op feiten. Alle gedaanten die de protagonist aanneemt, hebben werkelijk bestaan, alleen verzonnen ze dat het een en dezelfde persoon geweest moet zijn. 

[... ...]

'Het is het verhaal van winnaars, mensen als de paus en Luther. Wij schrijven het verhaal van de verliezer. Winnaars vertrouwen we niet.’ 

Het is niet moeilijk om in het boek een metafoor te zien voor het hele Luther Blissett-project. De hoofdpersoon schopt onophoudelijk tegen the powers that be, vaak met behulp van het woord. Hij gaat schuil onder een gefingeerde naam, manipuleert, infiltreert, en verdwijnt desgewenst. 

‘En Q is in zekere zin ook een infiltratie,’ grijnst Roberto Bui. ‘Het is ons gelukt om gepubliceerd te worden door belangrijke uitgeverijen over de hele wereld. Zij verspreiden voor ons de Luther Blissett-mythe. Daarnaast hebben we ze allemaal anti-copyright-clausules afgedwongen.’ 

Dat laatste is cruciaal in Blissetts filosofie. Zoals op de eerste pagina staat vermeld, mag iedereen het boek reproduceren, voor persoonlijk gebruik. Corporate sharks zullen moeten betalen, maar het boek is wel zo van het net halen. 

[...] 

Het viertal gaat er vanuit dat ideeën niemands eigendom zijn. 

[... ...]

Het gemeenschappelijke komt terug in al hun activiteiten. Bui: 

‘Wat we duidelijk wilden maken met Luther Blissett is ook de voornaamste boodschap van Q. Ook al moet de hoofdpersoon over een berg lijken van al zijn vrienden klimmen, niets kan hem het vertrouwen in collectieve actie ontnemen. Dat geloven we echt. Geen nederlaag, niets. Het is moeilijk, maar het is het waard. Individualisme is een te makkelijke oplossing.’ 

Het zijn geen loze woorden, naast schrijver is het viertal (inmiddels vijf) ook fulltime activist in de global movement. Ze waren aanwezig in Praag, een van hen liep dit jaar mee in de mars van de Zapatista’s, een ander komt net terug van een demonstratie in Quebec. 

Collectief naamloos; in hun activisme grijpt alles mooi in elkaar. 

‘Het Luther Blissett-project begon in de zomer van 1994,’ zegt Bui. ‘Een half jaar na de opstand van de Zapatista’s. En voor een deel is Blissett door hen geïnspireerd. [...]'

Uit de ervaringen met Blissett kwam weer een ander idee voort; dat van de witte overalls die zij en vele anderen tijdens demonstraties dragen. Het is een strategie, zegt Bui, om voorbij het onderscheid tussen fysiek verzet en geweldloosheid te komen. De witte overalls hebben geen wapens, maar zijn wel uitgerust met helmen, knie- en schouderbeschermers en gasmaskers. Arm in arm marcheren ze de politie tegemoet.

‘Het is een krachtig statement,’ zegt Bui, ‘dat het hopelijk lastiger maakt voor de media om de global movement af te doen als een stel criminelen. En het is ook een statement dat veel gemeen heeft met een collectieve naam. Want wie een witte overall aanheeft, is een Witte Overall.’

Wu Ming begint te lijken op de ‘schrijversfabriek’ die de groep beoogt. Na Q publiceerden ze alweer een nieuwe roman, Asce di Guerra, en een volgend boek staat op stapel.

Daarnaast onderhouden ze een nieuwsbrief. Want schrijven blijft veruit het belangrijkst.

‘[...] Verhalen hebben macht. Ze vertellen is een sociale noodzaak, maar ook een politieke.

Activistische literatuur, pamfletten, programma’s: ze zijn vaak slecht geschreven en doodsaai. Je leest er ook aan af dat er geen vreugde in zit. Wij denken dat je hetzelfde, of meer, kunt bereiken door verhalen te vertellen. [...]'

Tijdens de Zapatour, vertelt Bui voldaan, heeft een van hen subcommandante Marcos een Spaanse vertaling van het boek cadeau gedaan. En in de trein naar Praag zaten tientallen activisten volledig verdiept in Q.

Luther Blisset is overal. Of bijna overal. De echte Luther Blisset werkte de laatste jaren als hulptrainer bij Watford FC. Vorige week werd hij ontslagen door manager Gianluca Vialli.

Boek: